Μια μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει στους κινηματογραφικούς κύκλους γύρω από την καινούργια ταινία του Christopher Nolan και κατά πόσο πραγματεύεται σύγχρονα φιλοσοφικά ζητήματα, αλλά και αν θα καταφέρει να συγκεντρώσει το ευρύ κοινό στις κινηματογραφικές αίθουσες που άδειασαν λόγω της πανδημίας, κάτι που στην Ελλάδα πάντως φαίνεται να το πέτυχε, με άνοιγμα 40.000 εισιτηρίων μέσα σε 5 μέρες.
Πρόκειται σίγουρα για μια ταινία αμφιλεγόμενη, για την κατανόηση της οποίας δεν αρκεί μια προβολή. Οι εντυπώσεις που δημιουργεί είναι ανάμεικτες. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε τη διάλυση των εθνών-κρατών και την επανοριοθέτηση των συνόρων τους. Λίγο νωρίτερα, ο κυβισμός ασχολήθηκε με τη σχετικότητα του χώρου, το θρυμμάτισμα και τον επαναπροσδιορισμό των μορφών και των σωμάτων εντός του. Ακόμα και η σύγχρονη φυσική άνοιξε το διάλογο γύρω από τη σχετικότητα του χρόνου.
Αν μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε αυτές τις πολιτικές, καλλιτεχνικές και επιστημονικές τάσεις, θα λέγαμε ότι η σύγχρονη ιστορία κινείται γύρω από ορισμένες έννοιες, οι οποίες λειτουργούν ως αρχές του σύγχρονου πολιτισμού, όπως η ρευστότητα, η σχετικότητα και ο κατακερματισμός.
Η επανάληψη αποτελεί βασικό στοιχείο στην πλοκή του “Tenet”, έτσι που κάθε οριακό γεγονός συμβολίζει μια στιγμή λήψης απόφασης.
Τις έννοιες αυτές επεξεργάζεται και ο Nolan στην καινούργια του ταινία με τίτλο “Tenet”, όπου tenet σημαίνει δόγμα, η αρχή γύρω από την οποία ξεδιπλώνεται μια κοσμοθεωρία. Στο επίκεντρο του κινηματογραφικού σύμπαντος του Nolan φαίνεται να βρίσκεται η εξής παραδοχή: κανένα γεγονός δεν έχει αξία από μόνο του, παρά μόνο σε σχέση με τα γεγονότα που προηγήθηκαν και όσα έπονται αυτού.
H βασική υπόθεση είναι ότι ένας πράκτορας της CIA χωρίς όνομα αναλαμβάνει μια άκρως μυστική αποστολή για να σώσει τον κόσμο από τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το μόνο που γνωρίζει είναι ότι η απειλή έχει να κάνει με τη λέξη tenet και μια παράξενη αντίστροφη λειτουργία του χρόνου.
Οι δυνάμεις του παρελθόντος αλληλοδιαπλέκονται με εκείνες του παρόντος και του μέλλοντος, με αποτέλεσμα το συνεχή επαναπροσδιορισμό των γεγονότων και των νοημάτων τους. Στο έργο του Sigmund Freud, η επανάληψη συνδέεται με το τραύμα και τη μνήμη. Γίνεται αντιληπτή ως αποτέλεσμα της νεύρωσης. Θα λέγαμε πως η νεύρωση στις μέρες μας έχει περισσότερο χαρακτήρα κοινωνικού φαινομένου, παρά ότι είναι απόρροια της ατομικής ψυχοσύνθεσης, και αυτό γιατί σχετίζεται με την καταπίεση και τη δυσφορία που προκαλεί ο σύγχρονος πολιτισμός.
Το σημαντικότερο ίσως μειονέκτημα της συγκεκριμένης ταινίας έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί του Nolan επισκιάζουν την δραματουργική ανάπτυξη του έργου.
Η επανάληψη αποτελεί βασικό στοιχείο στην πλοκή του Tenet, έτσι που κάθε οριακό γεγονός να συμβολίζει μια στιγμή λήψης απόφασης, η οποία αντιμετωπίζεται ως τραύμα στο οποίο γυρνά το νευρωτικό υποκείμενο, προκειμένου να ανακαλύψει μια νέα πτυχή του εαυτού του, μέσα από τη διαδικασία της μνήμης.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια υπαρξιακή ταινία δράσης. Ο πρωταγωνιστής John David Washington δεν διαφέρει κατά πολύ από τον σύγχρονο άνθρωπο. Αντιλαμβάνεται τη ζωή του ως σενάριο γραμμένο από άλλους και τον εαυτό του ως το άθροισμα των ρόλων που επιτελεί. Μόνο μετά την στιγμή της κρίσης -που σημαίνει ταυτόχρονα το τέλος του παλιού εαυτού και το ξεκίνημα της ζωής μετά- αντιλαμβάνεται πως είναι ταυτόχρονα ο σεναριογράφος, ο σκηνοθέτης και ο πρωταγωνιστής της προσωπικής του ιστορίας.
Το σημαντικότερο ίσως μειονέκτημα της συγκεκριμένης ταινίας έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί του Nolan επισκιάζουν την δραματουργική ανάπτυξη του έργου. Οι σχέσεις μεταξύ των ηρώων δεν φωτίζονται και τα συναισθήματά τους δεν αναδύονται, με αποτέλεσμα οι ήρωες να φαίνονται ψυχροί και οι σχέσεις τους επιφανειακές. Το βλέμμα του Nolan αδιαφορεί για το συναισθηματικό κόσμο των ηρώων του, τους παρουσιάζει δίνοντας προσοχή αποκλειστικά στις στιγμές λήψης αποφάσεων.
Με δυο λόγια ο σκηνοθέτης υιοθετεί το κυρίαρχο βλέμμα, εκείνο που αντιλαμβάνεται το υποκείμενο ως αποτέλεσμα των επιλογών. Προβληματική θεωρείται επίσης η χρήση του κλασικού, στις ταινίες κατασκοπείας, αντιθετικού ζεύγους καλός Αμερικάνος – κακός Ρώσος.
Παίζουν μεταξύ άλλων ο Robert Pattinson, η Elizabeth Debicki, ο Aaron Taylor-Johnson και ο Kenneth Branagh. Η ταινία έχει βγει ήδη στους κινηματογράφους από τις 26 Αυγούστου.
