Σε μία παρτίδα σκάκι πρωταγωνιστούν η βασίλισσα και ο βασιλιάς. Αν και η βασίλισσα αποτελεί κομβικό πιόνι της σκακιέρας, ωστόσο ο βασιλιάς είναι αυτός που καθορίζει το παιχνίδι. Άπαξ και πέσει ο βασιλιάς, χάνεις την παρτίδα. Το ίδιο συμβαίνει και στον ανδροκρατούμενο χώρο του σκακιού. Οι «βασιλιάδες» υπερέχουν.
«Το Γκαμπί της Βασίλισσας»
Το σκάκι είναι ένα άθλημα με ιστορία ετών. Πρόσφατα, μάλιστα, πρωταγωνίστησε στη δημοφιλή σειρά «Το Γκαμπί της Βασίλισσας», η οποία σημείωσε ρεκόρ τηλεθέασης σε όλο τον κόσμο.
Μια ιστορία συναρπαστική, που αποτυπώνει πολλές σκληρές αλήθειες για τη ζωή και την κοινωνία. Ωστόσο, φαίνεται να εξαπατά την πραγματικότητα σε ένα σημείο: οι άνδρες που συναντά η ταλαντούχα πρωταγωνίστρια Μπεθ Χάρμον ενθαρρύνουν σε μεγάλο βαθμό τη σκακιστική της καριέρα. Αντιθέτως, μία Χάρμον που θα ζούσε στη σημερινή κοινωνία δεν θα λάμβανε τόσο θερμή υποδοχή.
Η Ζωή μιας Σκακίστριας
Ο Αμερικανός Bobby Fischer –η προσωπικότητα του οποίου ενέπνευσε σε μεγάλο βαθμό τον δημιουργό της πρωταγωνίστριας Μπεθ Χάρμον– είπε κάποτε ότι οι γυναίκες είναι «χείριστοι σκακιστές», ενώ δήλωσε και ότι «δεν θα έπρεπε να ασχολούνται με τέτοιου είδους διανοητικές δραστηριότητες – θα έπρεπε να μένουν αυστηρά στο σπίτι». Ένας άλλος παγκόσμιος πρωταθλητής, ο Garry Kasparov, δήλωσε σε ένα τεύχος του περιοδικού Playboy το 1989 ότι «υπάρχει το πραγματικό σκάκι και το γυναικείο σκάκι».
Αυτές οι απόψεις κορυφαίων προσωπικοτήτων στον χώρο του σκακιού φαίνεται να αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη της σκακιστικής κοινότητας ακόμη και σήμερα.
Πράγματι, πολλοί πιστεύουν ότι οι γυναίκες παίκτριες δεν είναι το ίδιο ικανές με τους άνδρες ομολόγους τους. Δεν τους αδικώ. Με μια πρώτη ματιά, τα γεγονότα φαίνονται αδιαμφισβήτητα: γυναίκα παγκόσμια πρωταθλήτρια δεν έχει υπάρξει ποτέ. Η καλύτερη γυναίκα παίκτρια ήταν πάντα πολύ χαμηλότερα στην παγκόσμια κατάταξη από τον αντίστοιχο άνδρα παίκτη και πιθανότατα θα έχανε σε περίπτωση αναμέτρησής τους σε έναν αγώνα. Τη δεδομένη στιγμή μάλιστα, από τους 100 κορυφαίους παίκτες στον κόσμο μόνο μία είναι γυναίκα. (Για τα πρακτικά, πρόκειται για την Κινέζα Grandmaster Hou Yifan στο νούμερο 93.)
Το γεγονός ότι οι άνδρες βρίσκονται, κατά κανόνα, πιο ψηλά στην παγκόσμια κατάταξη δεν έχει καμία σχέση με το ταλέντο, αλλά αφορά, κυρίως, τα χαμηλά ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών στις μεγάλες διοργανώσεις.
Έχοντας υπάρξει σκακίστρια συμμετέχοντας σε υψηλού επιπέδου διοργανώσεις, μπορώ να πω ότι, στην αρχή, αυτά τα δεδομένα με είχαν προβληματίσει αρκετά. Ωστόσο, παρατηρώντας πιο προσεκτικά κατέληξα ότι τίποτα από όλα αυτά δεν συνεπάγεται ότι οι γυναίκες είναι εγγενώς λιγότερο ικανές παίκτριες. Φαίνεται ότι το γεγονός ότι οι άνδρες βρίσκονται, κατά κανόνα, πιο ψηλά στην παγκόσμια κατάταξη δεν έχει καμία σχέση με το ταλέντο, αλλά αφορά, κυρίως, τα χαμηλά ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών στις μεγάλες διοργανώσεις.
Η Εκπροσώπηση των Γυναικών
Σύμφωνα με έρευνες, αποτελεί λογικό σφάλμα να πιστέψει κανείς ότι οι γυναίκες υπολείπονται των ανδρών ως προς τις σκακιστικές τους ικανότητες. Και εξηγώ.
Στην πράξη, αν μία ομάδα (βλ. γυναίκες σκακίστριες) είναι πολύ μικρότερη από μία άλλη (βλ. άνδρες σκακιστές), τότε βάσει των κανόνων των πιθανοτήτων θα περίμενε κανείς ότι το πιο ανταγωνιστικό μέλος της μεγαλύτερης ομάδας θα ξεπερνούσε το αντίστοιχο μέλος της μικρότερης ομάδας. Με άλλα λόγια, εάν μια ομάδα είναι πολύ μεγαλύτερη από μια άλλη ομάδα, τότε η σύγκριση των κορυφαίων επιδόσεων των ομάδων μεταξύ τους είναι θεμελιωδώς άδικη.
Το ίδιο συμβαίνει και στο σκάκι. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Σκακιού, στο σύνολο των παικτών που είχαν συμμετάσχει σε αγώνες το 2019 μόνο το 10,1% ήταν γυναίκες! Αυτό το πολύ χαμηλό ποσοστό εκπροσώπησης είναι που επισκιάζει τις γυναικείες επιτυχίες στον χώρο του σκακιού. Όμως, από πού ξεκινάει όλο αυτό;
Η Κοινωνία ως Μέρος του Προβλήματος
Υπάρχουν πολλοί κοινωνικοί, πολιτιστικοί και οικονομικοί παράγοντες που διαιωνίζουν την υποεκπροσώπηση των γυναικών στις πρώτες σκακιέρες. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με άλλα αθλήματα όπου η σωματική δύναμη καθορίζει το αποτέλεσμα, θα περίμενε κανείς ότι το σκάκι θα επέτρεπε σε άνδρες και γυναίκες να ανταγωνίζονται σε ίσο επίπεδο. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει, καθώς οι κορυφαίες παίκτριες συχνά περιορίζονται σε «τουρνουά προσκλήσεων» μόνο για γυναίκες, γεγονός που πιθανότατα περιορίζει τον ανταγωνισμό και, άρα, τη δυνατότητα ανέλιξής τους στην παγκόσμια κατάταξη.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Σκακιού, στο σύνολο των παικτών που είχαν συμμετάσχει σε αγώνες το 2019 μόνο το 10,1% ήταν γυναίκες!
Ακόμη, παρατηρείται ότι οι εθνικές ομοσπονδίες επενδύουν λιγότερο στις κορυφαίες σκακίστριες από ό,τι στους άνδρες συναδέλφους τους, ιδιαίτερα όσον αφορά την εξεύρεση χορηγών. Είναι πολύ πιο εύκολο για τους άνδρες να ζουν από το σκάκι. Άλλωστε, ο ρόλος της μητέρας επιβαρύνει την ανάδειξη του γυναικείου φύλου και σε αυτό το πεδίο. Τέλος, η ψυχολογία έχει δείξει ότι μόνο και μόνο η ύπαρξη των στερεοτυπικών αντιλήψεων υπέρ της ανδρικής υπεροχής στο ανταγωνιστικό σκακιστικό περιβάλλον μπορεί να μειώσει την απόδοση του ευάλωτου μέρους λόγω της πίεσης και του άγχους που του προκαλούν αυτές οι αντιλήψεις.
Ρουά-Ματ
To αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι ένας φαύλος κύκλος: Οι άντρες πιστεύουν ότι οι γυναίκες (και τα κορίτσια) έχουν εκ φύσεως υποδεέστερες ικανότητες στο σκάκι, η προκύπτουσα τοξική συμπεριφορά διώχνει τις γυναίκες, το χάσμα εκπροσώπησης αυξάνεται, οι γυναικείες επιτυχίες μειώνονται και, έτσι, οι άντρες ισχυροποιούν την πίστη τους ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο ικανές παίκτριες από αυτούς.
Όπως σε άλλους παρόμοιους τομείς, όπως η φυσική και η πληροφορική, έτσι και στον κόσμο του σκακιού αυτός ο φαύλος κύκλος είναι εξαιρετικά δύσκολο να σπάσει. Ωστόσο, είναι σημαντικό να προσπαθούμε.
Μάλιστα, ο ψυχολόγος Andrei Cimpian έχει αναφέρει ότι εξηγήσεις βασισμένες σε βιολογικά κριτήρια λειτουργούν ευνοϊκά για όσους κατέχουν θέσεις υψηλού κύρους – οι οποίοι, στον κόσμο του σκακιού τείνουν να είναι άνδρες. Πάντως, η άρνηση των προνομίων από τους προνομιούχους είναι το κλειδί για σχεδόν κάθε μάχη προς την επίτευξη της ισότητας.
Όπως σε άλλους παρόμοιους τομείς, όπως η φυσική και η πληροφορική, έτσι και στον κόσμο του σκακιού αυτός ο φαύλος κύκλος είναι εξαιρετικά δύσκολο να σπάσει. Ωστόσο, είναι σημαντικό να προσπαθούμε. Είτε αυτό σημαίνει συστημικές αλλαγές σε επίπεδο ομοσπονδιών, είτε απλώς η δημιουργία μιας σειράς στο Netflix που εμπνέει και δίνει εντυπωσιακή ώθηση στις γυναίκες να αναμετρηθούν στα ίσα με τους «βασιλιάδες», απειλώντας με κίνηση ματ.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Άρης Δρίτσας: Όταν ο Πρωταθλητισμός Συναντά το Επιχειρείν
Γυναίκες σε Θέσεις Ευθύνης. Το Παράδειγμα του Υπουργείου Πολιτισμού
Η Μαρία Μαυρικάκη Γράφει για την αθηΝΕΑ 4 Ιστορίες Εξάρτησης # 4
