Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και η εμπλοκή της Τουρκίας σε αυτόν ήταν ένα ζήτημα που παρακολουθούσα με μεγάλο ενδιαφέρον εδώ και χρόνια. Καθώς το καθεστώς Assad φαινόταν να καταρρέει, προσπάθησα να παρακολουθώ τι συμβαίνει όσο το δυνατόν πιο στενά. Πολλές φορές επιχείρησα να γράψω ένα κείμενο, όμως οι ραγδαίες εξελίξεις με ανάγκασαν να το εγκαταλείψω πριν καν το ολοκληρώσω.
Ακολουθώντας αυτή την πρακτική, η πεποίθησή μου σε ορισμένα πράγματα έχει ωστόσο ενδυναμωθεί. Πρώτον, για εμάς, τους κοινούς θνητούς, δεν είναι πλέον δυνατό να κατανοήσουμε πλήρως τι πραγματικά συμβαίνει στη διεθνή πολιτική σκηνή παρακολουθώντας απλώς τα μέσα ενημέρωσης και διαβάζοντας ακαδημαϊκά άρθρα και βιβλία. Γι’ αυτό και εδώ και μήνες χανόμαστε σε έναν ωκεανό θεωριών συνωμοσίας.
Το δεύτερο δίδαγμα σχετίζεται άμεσα με το πρώτο: το γεγονός ότι το παιχνίδι παίζεται πίσω από κλειστές πόρτες έχει οδηγήσει σε μια έκρηξη του αριθμού των «ειδικών». Πλέον, κάθε φορά που βλέπω τον τίτλο «ειδικός» δίπλα σε ένα όνομα, νιώθω μια ανατριχίλα. Δεν θυμάμαι άλλη περίοδο στη ζωή μου όπου τόσοι «ειδικοί» να έχουν αποτύχει τόσο παταγωδώς – τόσο στις αναλύσεις τους όσο και στις προβλέψεις τους. Και αν αυτό είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, η κατάσταση των Τούρκων «ειδικών» είναι ακόμη πιο απογοητευτική. Παρότι η Τουρκία βρίσκεται ακριβώς δίπλα σε έναν εμφύλιο πόλεμο εδώ και πάνω από δέκα χρόνια, στον οποίο έχει εμπλακεί άμεσα και από τον οποίο έχει επηρεαστεί βαθιά, οι σοβαροί γνώστες του ζητήματος της περιοχής μάλλον υπολείπονται των δαχτύλων του ενός χεριού.
Εν πάση περιπτώσει, στην Τουρκία, οι αντιδράσεις στις εξελίξεις κυμαίνονται μεταξύ εκείνων που πανηγυρίζουν για την πτώση του Assad και ονειρεύονται να κάνουν το Χαλέπι τον 82ο νομό της χώρας και εκείνων που υποστηρίζουν ότι η Τουρκία έχει παρασυρθεί σε μια παγίδα στη Συρία, ευρισκόμενη πλέον στην κορυφή της λίστας των χωρών που προορίζονται για ανατροπή και διαμελισμό.
Στην πλευρά της τουρκικής ηγεσίας, πάντως, παρά το κλίμα θριαμβολογίας στα φιλοερντογανικά ΜΜΕ, παρατηρώ στο βάθος περισσότερο αγωνία παρά χαρά και ενθουσιασμό, καθώς ο Erdoğan κρατά στα χέρια του μερικές χειροβομβίδες με την περόνη ήδη τραβηγμένη. Η μεγαλύτερη από αυτές είναι το κουρδικό ζήτημα – μια εξαιρετικά περίπλοκη εξίσωση με πολλούς αγνώστους, η οποία έχει βρεθεί ξαφνικά στην πιο κρίσιμη καμπή της και ήδη έχει λάβει διεθνείς διαστάσεις. Ωστόσο, γύρω από αυτό το ζήτημα υπάρχει επίσης ένα μεγάλο πέπλο μυστηρίου.
Τι Κρύβεται Πίσω από τη «Νέα Διαδικασία Επίλυσης»;
Ο μεγαλύτερος γρίφος για μένα αφορά τη λεγόμενη «νέα διαδικασία επίλυσης» του κουρδικού ζητήματος, την οποία εγκαινίασε ο κυβερνητικός εταίρος Bahçeli με τη σοκαριστική ομιλία του στη Βουλή στις 22 Οκτωβρίου 2024. Παραλίγο να πέσω από την καρέκλα όταν τον άκουσα να λέει: «Ας έρθει ο αρχιτρομοκράτης Öcalan να δηλώσει από το βήμα του κοινοβουλίου ότι έχει διαλύσει την οργάνωσή του και ας αφεθεί ελεύθερος». Από τότε, όλοι –είτε ενδιαφέρονται για την πολιτική στην Τουρκία είτε όχι– προσπαθούν να δώσουν νόημα σε όσα διαδραματίζονται.
Να υπενθυμίσω ότι εκείνες τις μέρες το Ισραήλ κλιμάκωνε τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις σε διάφορες περιοχές στη Μέση Ανατολή, αλλά η ιδέα της ανατροπής του καθεστώτος στη Συρία δεν υπήρχε στο μυαλό κανενός. Η τοποθέτηση του Bahçeli ήρθε ξαφνικά, σαν να έπεσε από το πουθενά, χωρίς καμία προφανή αφορμή.
Ο Bahçeli και το κόμμα του, το MHP, τα μέλη του οποίου είναι γνωστά στην Ελλάδα ως Γκρίζοι Λύκοι, εκπροσωπούν ιστορικά τη φασιστική, μαφιόζικη και «βαθιά» πτυχή του τουρκικού κράτους και της κοινωνίας. Μέχρι σήμερα, υπερασπίζονταν την πιο αδιάλλακτη στάση απέναντι στο κουρδικό ζήτημα, χωρίς την παραμικρή απόκλιση. Μάλιστα, το 2007, σε μια συγκέντρωση, ο Bahçeli πέταξε από το βήμα μια θηλιά κρεμάλας, προτρέποντας τον Erdoğan να εκτελέσει τον Öcalan.
Είναι επίσης κοινό μυστικό ότι ο Bahçeli δεν είναι άτομο με ανεξάρτητη σκέψη, βούληση ή φωνή. Εδώ και τρεις δεκαετίες, το βαθύ κράτος τον χρησιμοποιεί ως φερέφωνο για να μεταφέρει τα μηνύματά του στο κοινό και να προωθεί τα σχέδιά του.
Ακούγοντας μια τόσο ακραία ειρηνική πρόταση από το στόμα του πιο «πατριώτη» πολιτικού, όλοι υπέθεσαν αυτομάτως ότι το κράτος γνωρίζει κάτι παραπάνω και λαμβάνει προληπτικά μέτρα.
Αυτή τη στιγμή διεξάγονται έντονες διαπραγματεύσεις μεταξύ όλων των εγχώριων και ξένων παραγόντων που επιθυμούν να έχουν λόγο στην περιοχή και, εάν επιτευχθεί συμφωνία, αναμένεται η έκκληση του Öcalan για την εγκατάλειψη των όπλων.
Ωστόσο, αμέσως μετά, οι Κούρδοι δήμαρχοι που εξελέγησαν τον περασμένο Μάρτιο άρχισαν να συλλαμβάνονται ή να απομακρύνονται από τα καθήκοντά τους με σαθρές δικαιολογίες. Ανάμεσά τους ήταν και ο Ahmet Türk, τον οποίο ο Bahçeli είχε επαινέσει ως «σοφό» και δεν είχε κρύψει ποτέ την εκτίμησή του προς αυτόν.
Αυτή η αντιφατική κατάσταση έφερε αυτομάτως στο προσκήνιο συζητήσεις σχετικά με το αν η πρωτοβουλία του Bahçeli έγινε παρά τη θέληση του Erdoğan ή σε συνεννόηση μαζί του. Με άλλα λόγια, το κράτος –ή τουλάχιστον μια φατρία μέσα σε αυτό– υποχρέωσε την πολιτική εξουσία να εισέλθει σε αυτή τη «διαδικασία» και η εξουσία απαντά με καταπίεση, κάτι που θα μπορούσε να ερμηνευθεί και ως σαμποτάρισμα της «διαδικασίας»; Αν υπάρχει συνεννόηση μεταξύ τους και δεν πρόκειται να ακολουθήσουν δημοκρατικές εξελίξεις, τότε ποιος είναι ο λόγος για αυτό το θέατρο εξαρχής; Γιατί αν δεν υπάρξει δικαιοσύνη, δεν θα υπάρξει ούτε λύση. Δεδομένου ότι ο Erdoğan δεν έχει εκφράσει μέχρι σήμερα άποψη για το θέμα, δεν γνωρίζουμε ποια είναι η στάση του.
Παρεμπιπτόντως, παραθέτω εδώ τον σύνδεσμο ενός μικρού άρθρου μου που διαφημίζω συχνά υπενθυμίζοντας ότι θεωρώ πως ο Erdoğan δεν έχει καταφέρει ακόμη να πει «Εγώ είμαι το κράτος». Και αν αυτή η θεωρία μου είναι σωστή, το κουρδικό ζήτημα θα μπορούσε να είναι το μόνο πεδίο του οποίου η επιδείνωση θα κόστιζε στον Erdoğan την εξουσία του.
Μια Pax-Americana στη Μέση Ανατολή;
Αυτή τη στιγμή διεξάγονται έντονες διαπραγματεύσεις μεταξύ όλων των εγχώριων και ξένων παραγόντων που επιθυμούν να έχουν λόγο στην περιοχή και, εάν επιτευχθεί συμφωνία, αναμένεται η έκκληση του Öcalan για την εγκατάλειψη των όπλων. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα στον τουρκικό Τύπο, οι φράξιες του PKK που προβάλλουν αντίσταση πιέζονται πάρα πολύ για να πειστούν.
Και σε αυτό το σημείο αναδύεται ακόμη ένα παράδειγμα των παραδοξοτήτων που καθορίζουν τη μοίρα αυτής της γεωγραφίας. Ο Erdoğan, ενόσω υπόσχεται ειρήνη για τους Κούρδους άλλων, για τους δικούς του Κούρδους υπόσχεται αυξανόμενη καταπίεση και βία. Δηλαδή, το συριακό σκέλος του PKK είτε θα εγκαταλείψει πλήρως τα όπλα είτε θα αποδεχτεί να ενταχθεί στον συριακό κρατικό στρατό και θα μπορέσει να διατηρήσει, μέχρι ενός σημείου, την ντε φάκτο αυτόνομη διοίκηση που έχει δημιουργήσει. Αντιθέτως, στην Τουρκία απαιτείται από το PKK να καταθέσει τα όπλα άνευ όρων. Πόσο μάλλον να δοθούν έστω και τα ελάχιστα πολιτιστικά δικαιώματα στους Κούρδους – το κράτος δεν ανοίγει καν συζήτηση ούτε για την απελευθέρωση του Demirtaş, ο οποίος, αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, κινδυνεύει να γίνει ο «Mandela της Τουρκίας».
Ποια δύναμη θα μπορούσε να πείσει ένα ένοπλο κίνημα σχεδόν 50 ετών, το οποίο έχει χάσει δεκάδες χιλιάδες μαχητές σε συγκρούσεις αλλά εξακολουθεί να διαθέτει άλλους τόσους και ενώ η σύγκρουση έχει προκαλέσει τεράστιες επιπτώσεις σε εκατομμύρια ανθρώπους –με καμένα χωριά, μαζική μετανάστευση σε άλλες περιοχές της Τουρκίας ή στο εξωτερικό και κάθε είδους παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων−, να παραιτηθεί χωρίς κανένα χειροπιαστό κέρδος;
Σήμερα ο κόσμος ξαναμοιράζεται και πλέον είναι πολυπολικός. Με την άνοδο του Trump στην εξουσία, ο πολυπολικός χαρακτήρας της παγκόσμιας πολιτικής θα γίνει ακόμη πιο εμφανής. Στο πλαίσιο αυτό, ο χάρτης της Μέσης Ανατολής επαναχαράσσεται.
Αυτή η δύναμη σίγουρα δεν είναι η Τουρκία. Είναι οι ΗΠΑ. Είναι γεγονός ότι ο μεγαλύτερος υποστηρικτής του PKK και ο εγγυητής της κουρδικής παρουσίας στη βορειοανατολική Συρία είναι οι ΗΠΑ. Αν το PKK αποδέχεται την άνευ όρων εγκατάλειψη των όπλων, τότε μόνο δύο εξηγήσεις φαίνονται πιθανές: είτε έχει απειληθεί με την απόσυρση της υποστήριξης από τις ΗΠΑ είτε του έχουν εγγυηθεί μια ασφαλή θέση σε μια νέα πολιτική τάξη πραγμάτων. Ίσως και τα δύο μαζί.
Σήμερα ο κόσμος ξαναμοιράζεται και πλέον είναι πολυπολικός. Με την άνοδο του Trump στην εξουσία, ο πολυπολικός χαρακτήρας της παγκόσμιας πολιτικής θα γίνει ακόμη πιο εμφανής. Στο πλαίσιο αυτό, ο χάρτης της Μέσης Ανατολής επαναχαράσσεται. Αν οι ΗΠΑ θέλουν πραγματικά να τερματίσουν το κουρδικό ζήτημα, αυτό σημαίνει ότι επιδιώκουν να δημιουργήσουν ένα ομαλό καθεστώς για τις ίδιες και για το Ισραήλ στη Μέση Ανατολή, κατά μία έννοια μια περιφερειακή pax-Americana. Τουλάχιστον, οι εμφανείς προσπάθειές τους είναι προς αυτήν την κατεύθυνση. Για τον σκοπό αυτό, οδηγούν σε συμφιλίωση ακόμη και εκείνους που μέχρι τώρα βρίσκονταν σε ρήξη.
Και αυτό μας φέρνει στον δεύτερο μεγάλο άγνωστο του αινίγματος: Πού ακριβώς τοποθετείται η προφανής σύγκρουση μεταξύ κράτους και πολιτικής εξουσίας στην Τουρκία σε αυτή τη διεθνή εξίσωση;
Τα τουρκικά και ρωσικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν τους τελευταίους μήνες πόσο στενές έχουν γίνει οι σχέσεις Τουρκίας-Βρετανίας. Ως ένδειξη της νέας πολυπολικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, τα συμφέροντα της Βρετανίας δεν είναι πλέον ευθυγραμμισμένα με εκείνα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως ενόψει της πιθανότητας να πραγματοποιήσει ο Trump την πρόθεσή του να αποχωρήσει από την Ουκρανία. Κάποιοι Τούρκοι σχολιαστές τόνισαν ότι η Βρετανία έχει εμπλακεί σε μεγάλο βαθμό σε όσα συμβαίνουν στη Συρία τους τελευταίους μήνες, χωρίς να δώσουν λεπτομέρειες για το πώς.
Ο Bahçeli και η κρατική φατρία που τον υποστηρίζει αποτελούν μέρος του αμερικανοϊσραηλινού σχεδίου για την αναδιαμόρφωση της Μέσης Ανατολής; Αν ναι, ποια είναι η θέση του Erdoğan, μαζί με τη Βρετανία; Ή μήπως αυτή η σύγκρουση προορίζεται αποκλειστικά για εσωτερική κατανάλωση;
Μέχρι στιγμής, τόσοι «ειδικοί» δεν έχουν καταφέρει να απαντήσουν σε αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα. Κι εγώ έχω περισσότερες ερωτήσεις παρά απαντήσεις. Ωστόσο, ένα πράγμα είναι βέβαιο: σε αυτή τη γεωγραφία τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία.
(to be continued)
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Τουρκία και BRICS: Η Αρχή της Μετατόπισης του Άξονα;
