Ανακάλυψα το φωτογραφικό άλμπουμ «Travelogue: Greek Everyday Solutions to Common Problems» ένα απόγευμα στο βιβλιοπωλείο και design shop Hyper Hypo στο κέντρο της Αθήνας – συχνά, όπως στην περίπτωση αυτή, διαλέγω βιβλία πρώτα από το εξώφυλλο, για να διαβάσω στη συνέχεια τους τίτλους και την περίληψη.
Το λεύκωμα ήταν γεμάτο με φωτογραφίες από την παιδική μου ηλικία στο χωριό, με τον παππού και τη γιαγιά. Άλλες αστείες, άλλες τρυφερά έξυπνες, οι ευρεσιτεχνίες που ανακάλυπτα στις σελίδες του θα μπορούσαν να είναι μια ωδή στον παππού μου, τον μπαρμπα-Γιώργο, που ξεχώριζε με την ευφυΐα του να φτιάχνει πατέντες για να διευκολύνει την καθημερινότητα, δίνοντας λύσεις στις ανάγκες μας.
Για χρόνια πίστευα πως μόνο εμείς βάζουμε κανονικές-μεταχειρισμένες πόρτες στο κοτέτσι. Οι κότες γεννούσαν σε ρόδες από τρακτέρ. Το ποδήλατο του αδερφού μου είχε αμορτισέρ αυτοκινήτου και σέλα από μηχανάκι, ενώ η εργαλειοθήκη του ήταν το παλιό ψυγείο. Και –φυσικά– το αγαπημένο του ραδιοφωνάκι είχε για κεραία μια ακτίνα ποδηλάτου.
Αυτά και άλλα πολλά, που μπορεί να μην τα θυμόμουν, τα ανακάλυψα (ξανά) μέσα από την ιδέα των papairlines, μιας ομάδας σχεδιαστών: της Βάσως Ασφή, του Κώστα Μπίσα και του Λουκά Αγγέλου. Περίεργοι, παρατηρητικοί και ανήσυχοι, είχαν ξεκινήσει πριν από χρόνια να φωτογραφίζουν λαϊκές ευρεσιτεχνίες, δημιουργώντας το πρώτο τους project «DIY: Who’s the Designer?», το οποίο παρουσίαζαν σε συνέδρια και εκθέσεις.
Η ανταπόκριση ήταν τόσο μεγάλη που πήρε τη μορφή έντυπου λευκώματος, ενός οπτικού ταξιδιού καταγραφής αυτών των ιδιοφυών κατασκευών, με τη συνδρομή επαγγελματιών και ερασιτεχνών φωτογράφων.
Greek Everyday Solutions από τις ΗΠΑ έως την Κορέα
Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή του δεύτερου τόμου «Travelogue: Greek Everyday Solutions to Common Problems», «ο πρώτος τόμος ήρθε με μια μεγάλη έκπληξη. Ενώ αρχικά το project ξεκίνησε ως ένα προσωπικό σχεδιαστικό εγχείρημα, τελικά αποδείχθηκε ότι είχε ευρύτερη απήχηση, με μια εθνογραφική και πολιτισμική διάσταση που το έκανε προσιτό και σε κοινό που δεν έχει απαραίτητα σχέση με τον σχεδιασμό.
Με μεγάλη χαρά παρατηρούσαμε τις αντιδράσεις του κόσμου –γνωστών και αγνώστων– όταν άνοιγαν το πρώτο τόμο. Αντίστοιχα, οι εκδότες μας στο Hyper Hypo μοιράζονταν τη δική τους θετική εμπειρία από αντιδράσεις των πελατών στο βιβλιοπωλείο τους στην Αθήνα. Το πρώτο βιβλίο ταξίδεψε από τις ΗΠΑ έως την Κορέα.
Αυτή η θετική ανταπόκριση μας οδήγησε στην από κοινού απόφαση να προχωρήσουμε με τον δεύτερο τόμο, στις σελίδες του οποίου βρήκαν τη θέση τους ακόμα περισσότερες ευρεσιτεχνίες από όλη την Ελλάδα».
Το καλοκαίρι του 2025, έναν χρόνο μετά, ακολούθησε και η δεύτερη έκδοση, η οποία ταξίδεψε στο Λονδίνο, και συγκεκριμένα στο Βιβλιοπωλείο Tenderbooks, όπου χθες, 24 Οκτωβρίου, έγινε η παρουσίασή του.
«Τεκνολότζια!»
«Είναι κομμάτι μιας καλτ ελληνικής κουλτούρας οι DIY πατέντες;» αναρωτιέμαι.
«Οι λαϊκές ευρεσιτεχνίες δεν αποτελούν στοιχείο μόνο της ελληνικής κουλτούρας. Αποτελούν παγκόσμια κουλτούρα, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, ως τρόπος κάλυψης ανθρώπινων αναγκών και αντιμετώπισης προβλημάτων με δημιουργικό τρόπο και υπάρχοντα μέσα. Το DIY –ή “φτιάξ’ το μόνος σου”– ως όρος έχει μεγάλη ιστορία και μέσα από διαφορετικές μορφές έχει επιζήσει και συνεχίζει να υπάρχει ανάμεσά μας σήμερα, όπως άλλωστε μαρτυρούν και οι φωτογραφίες των βιβλίων.
Παρατηρούμε και θεωρούμε ότι ως τρόπος σκέψης και τρόπος δημιουργίας του υλικού κόσμου που μας περιβάλλει το DIY, φιλοσοφικά, είναι τόσο παλιό όσο και το παλαιότερο ανθρώπινα κατασκευασμένο τεχνούργημα», μου εξηγεί ο Κώστας Μπίσας, μέλος των papairlines.
Πενία Τέχνας Κατεργάζεται;
Είναι αποτέλεσμα οικονομικής δυσχέρειας να βρίσκουμε λύσεις με ό,τι έχουμε; Να δημιουργούμε προκειμένου να εξελιχθούμε και να επιβιώσουμε;
«Τα αντικείμενα που υπάρχουν στο “Travelogue Vol 2: Greek Everyday Solutions to Common Problems” δημιουργήθηκαν για ένα συγκεκριμένο σκοπό, για να καλύψουν συγκεκριμένες ανθρώπινες ανάγκες, χρησιμοποιώντας τους διαθέσιμους πόρους που είχε o δημιουργός τους στη διάθεσή του. Και με αυτή την πηγαία δράση καταλαβαίνουμε πως η θέληση και η διάθεση για την εξυπηρέτηση των αναγκών των χρηστών ξεπερνά την αδυναμία και δυσχέρεια που φέρνει η απουσία πόρων.
Στη συλλογή του βιβλίου μας τα αντικείμενα δεν είναι αποτέλεσμα μαζικής παραγωγής και εξειδικευμένης γνώσης, προκύπτουν από τη διαχείριση εμπειρικής γνώσης, πόρων για συγκεκριμένο σκοπό.
Επιπλέον, η δημιουργικότητα και προσωπική πινελιά των “ανώνυμων σχεδιαστών” των DIY αντικειμένων τους προσδίδει μοναδικό χαρακτήρα που δεν ταυτίζεται κατ’ ανάγκη με την αισθητική των αντικειμένων μαζικής παραγωγής και αποτυπώνει έναν πλουραλισμό πιθανών λύσεων σε ένα πρόβλημα».
Αναρωτιέμαι αν όλες αυτές οι ευρεσιτεχνίες θα εκλείψουν, όπως όλα αυτά τα αντικείμενα και οι συνήθειες των παλαιότερων χρόνων της ελληνικής επαρχίας.
«Αντικείμενα που δημιουργούνται με τη λογική αυτών που παρουσιάζουμε υπάρχουν εκατομμύρια χρόνια. Για να εξαλειφθούν, θα πρέπει να ζήσουμε σε έναν κόσμο “τετράγωνο”, κλειστό, ομογενοποιημένο, τυποποιημένο και περιφρουρημένο, κατά τον τρόπο που μας κάνει να τον σκεφτούμε η λογική των αλγορίθμων.
Θα είναι ένας κόσμος όπου οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν χάσει την προσωπική τους περιέργεια, την αυτενέργεια, τη δημιουργική τους ευφυΐα και την οποιαδήποτε δεξιοτεχνία τους. Αξίζει να σκεφτούμε ως κοινωνία αν θέλουμε έναν τέτοιο κόσμο. Δεν πιστεύουμε πως θα φτάσουμε εκεί εύκολα. Αυτό που αναμένουμε είναι πως τέτοιου είδους αντικείμενα θα συνεχίσουν να υπάρχουν, θα εξελιχθούν και θα αναβαθμιστούν, όπως εξελισσόμαστε και εμείς, κρατώντας μια ακτιβιστική τοποθέτηση ενάντια στην ομογενοποίηση της καθημερινότητάς μας, υπενθυμίζοντάς μας πώς να παραμένουμε ενεργοί, αυτάρκεις και ίσως λίγο πιο ελεύθεροι».
- Μπορείτε να βρείτε τα δύο φωτογραφικά λευκώματα στο κατάστημα Hyper Hypo (Βορέου 10, Αθήνα) και στο site www.hyperhypo.gr.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Κώστας Γκιάστας | 99 Ιστορίες για μια «Άλλη» Λάρισα
