Από όλες τις μεγάλες επαναστάσεις του 20ού αιώνα, η μοναδική ίσως που πέτυχε, η οποία δεν προδόθηκε ούτε εκφυλίστηκε, ήταν η φεμινιστική. Αρκεί -για να πειστούμε περί αυτού- να συγκρίνουμε τη νομική και πραγματική θέση της γυναίκας στην Ευρώπη και στην Αμερική στις αρχές του 20ού αιώνα, με τη θέση της σήμερα.
Προίκα, ισόβια κηδεμονία πρώτα από τον πατέρα κι ύστερα από τον σύζυγο, αποκλεισμός από τις περισσότερες εκδηλώσεις του δημόσιου βίου. Οι προγιαγιάδες μας διήγαν δίχως υπερβολή έγκλειστες μες στα σπίτια, αφοσιωμένες -θέλοντας και μη- στα “γυναικεία” καθήκοντά τους, στην οικοκυρική και την ανατροφή των παιδιών. Κάποιες ήταν επιφορτισμένες με τις αγροτικές εργασίες, ενώ συχνά οι “κύρηδές” τους άραζαν στα καφενεία. Άλλες έβγαζαν το ψωμί τους ως βιομηχανικές εργάτριες, ανειδίκευτες και υποαμειβόμενες. Δεν πρέπει να εκπλήσσει το γεγονός ότι σε όποιες διεκδικούσαν την εν τοις πράγμασι χειραφέτησή τους, η κοινωνία κολλούσε ευθύς τη ρετσινιά της ανηθικότητας, αν όχι και της ακολασίας. “It’s a man’s world…”, έλεγε το τραγούδι.
Χρειάστηκαν δεκαετίες, κυρίως δε σκληροί αγώνες, ώστε το γυναικείο φύλο να σταθεί σχετικά ισότιμα πλάι στο ανδρικό. Να κατακτήσει την ελευθερία του μορφώνεσθαι, του σταδιοδρομείν, του συναλλάσεσθαι, του επιχειρείν. Να δικαιούνται τα κορίτσια, όσο σχεδόν και τα αγόρια, να διαλέγουν επάγγελμα, ταίρι, τρόπο ζωής. Να συμμετέχουν στα κοινά. Να εκλέγουν και να εκλέγονται.
Κάθε φορά που μια ομόφυλή μας διεκδικεί κάποια δημόσια θέση, ας συλλογίζεται και ας αποτίει σιωπηλό φόρο τιμής στις μεγάλες πρωτοπόρους. Στη Sirimavo Bandaranaike, πρωθυπουργό της Σρι Λάνκα, πρώτη γυναίκα εκλεγμένη σε ύπατο δημόσιο αξίωμα στην ιστορία. Στην Golda Meir και στην Indira Gandhi. Αλλά και στις γυναίκες πρωτοπόρους της κοινωνικής απελευθέρωσης. Από τη Rosa Parks, που με μια απλή της κίνηση φούντωσε το αντιρατσιστικό κίνημα στον αμερικάνικο Νότο, μέχρι τη δική μας Καλλιρρόη Σιγανού-Παρρέν, μια εμβληματική πνευματική προσωπικότητα.
Το ερώτημα τίθεται λοιπόν πιο επίκαιρο, πιο αδυσώπητο παρά ποτέ: υπάρχουν γυναίκες που ηγούνται, υπάρχει ωστόσο γυναικείος τρόπος ηγεσίας;
Πολλοί εκτιμούν ότι στην πολιτική κατά τον αιώνα που διανύουμε θα πρωταγωνιστήσουν διεθνώς οι γυναίκες. Οι ενδείξεις τους επιβεβαιώνουν. Οι δύο ισχυρότερες χώρες της Ευρώπης έχουν κυρίες στο τιμόνι τους. Η εκλογή γυναίκας προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών θα συμβεί πιθανότατα την επόμενη ή τη μεθεπόμενη τετραετία. Ακόμα και στην πατριαρχική Μεσόγειο, ακόμα και στην πατρίδα μας, οι συνθήκες ωριμάζουν ταχέως. Και δεν είναι η ποσόστωση, η -ίσως και προσβλητική στην ουσία- πριμοδότηση του γυναικείου φύλου, που θα το φέρει στην κορυφή. Είναι οι ίδιες οι αρετές, τα προσόντα των εκπροσώπων του.
Το ερώτημα τίθεται λοιπόν πιο επίκαιρο, πιο αδυσώπητο παρά ποτέ: υπάρχουν γυναίκες που ηγούνται, υπάρχει ωστόσο γυναικείος τρόπος ηγεσίας; Δεν αναφέρομαι σε επιμέρους χαρακτηριστικά, δεν στέκομαι σε χαριτωμένες -συγκινητικές ενίοτε- λεπτομέρειες που απαθανατίζουν και προβάλλουν τα ΜΜΕ. Μια πρωθυπουργός, για παράδειγμα, που θηλάζει δημόσια το μωρό της. Μιλάω για τη αξιοποίηση των κατ’ εξοχήν θηλυκών χαρακτηριστικών στη δημόσια σφαίρα. Της συναισθηματικής νοημοσύνης. Της ενσυναίσθησης. Της τρυφερότητας απέναντι σε ανθρώπους και σε καταστάσεις. Γιατί όχι και της στωικότητας…
Ο γυναικείος τρόπος αποτελεί -φευ- είδος εν ανεπαρκεία στην πολιτική. Οι σιδηρές κυρίες αποδεικνύονται περισσότερο σιδηρές και λιγότερο κυρίες. Ο ανταγωνισμός από τους άνδρες υποχρεώνει ίσως τις γυναίκες που ασκούν ή που διεκδικούν δημόσια αξιώματα να απεγδύονται -συνειδητά; ανεπαισθήτως;- τα χαρίσματα του φύλου μας.
Δεν τον έχω αποκρυσταλλωμένο στο μυαλό μου – αναζητώ ακόμα τον γυναικείο τρόπο στην πολιτική. Ας τον αναζητήσουμε παρέα, μαζί με τις φίλες, τις συναδέλφους, με τις αδελφές, με τις θυγατέρες μας. Ας συμβουλευτούμε τους άντρες, κάτι ξέρουν κι εκείνοι, έστω εξ αντιδιαστολής. Ας ξεκινήσουμε ακόμα και αφοριστικά, ακόμα και σαρκαστικά: η ικανότητα ή μη δεν έχει να κάνει με τη φούστα. Έχει να κάνει με την ικανότητα. Με ή χωρίς φούστα.
