Βρισκόμαστε πλέον στο 2021, το έτος που σηματοδοτεί τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Το 2021, πανδημίας επιτρέπουσας, θα πραγματοποιηθούν διάφοροι εορτασμοί για την Ελληνική Επανάσταση, ένα σπουδαίο γεγονός με πολλές συνέπειες, ιστορικό βάθος, εμφύλιες διαμάχες, οδυνηρές ήττες και αργή εξέλιξη, που οδήγησε τελικά στη σύσταση του ελληνικού κράτους όπως το ξέρουμε σήμερα, με τις εδαφικές και πληθυσμιακές μεταβολές.
Συμβολισμός και Ιστορία
Οι γιορτές αυτού του είδους έχουν αναμφίβολα συμβολικό χαρακτήρα, επιδρούν στην ψυχολογία του λαού και προσπαθούν να μας θυμίζουν, συνήθως, τι μας ενώνει και από πού ξεκινήσαμε.
Δυστυχώς όμως, η εμπειρία δείχνει ότι συχνά τείνουν προς το kitsch και την επιδερμική αντιμετώπιση σπουδαίων ιστορικών γεγονότων, αδυνατώντας να αναδείξουν την πραγματική σημασία τους. Γιατί η ιστορία ενοχλεί. Καταγράφει πράγματα που δεν υπηρετούν απαραίτητα το “εθνικό συμφέρον” -μια έννοια-λάστιχο-, ενώ δεν παύει να μας θυμίζει και τα λάθη της “δικής μας” πλευράς. Αν η ιστορία μελετηθεί ορθά, δεν παίρνει θέση και προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική.
Όσο για τα ιστορικά βιβλία, όπως όλα τα πράγματα που αξίζουν, απαιτούν κόπο. Επιλέξαμε 8 βιβλία για την ελληνική επανάσταση που σίγουρα θα προλάβετε να διαβάσετε μέχρι τον Μάρτιο του 2021. Μάρτιο μεν, πότε ακριβώς δε; Να που ακόμα και για την ημερομηνία υπάρχουν διαφορετικές απόψεις!
Από το Μακρυγιάννη στον Ασδραχά
Ξεκινάμε με τα “Απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη” που διασώθηκαν από τον Ιωάννη Βλαχογιάννη. Γράφτηκαν από το 1829 και μετά, ενώ κυκλοφορούν πλέον ως τρίτομο έργο. Το ίδιο το κείμενο μελετήθηκε εκτενώς για το μοναδικό του ύφος, τη λεξιπλασία και το πάθος ενός “ανορθόγραφου” να καταγράψει τη ζωή του και να αφήσει αυτό το κείμενο ως γνήσια αποτύπωση του Αγώνα και του αγνού πατριωτισμού.
Επιπλέον, σημαντική είναι η αναφορά του στις κομματικές έριδες και τις κοινωνικές διαφορές, αφότου η Ελλάδα αναγνωρίστηκε ως κρατική οντότητα. Το έργο έχει εκδοθεί από πλήθος εκδοτικών οίκων. Προτείνουμε την έκδοση της Έστίας.
Ακολουθούν τα “Απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη”. Με έντονα τα στοιχεία απλής, καθημερινής ανάλυσης των γεγονότων, με “λαϊκή” γλώσσα, ο εμβληματικός οπλαρχηγός μετέφερε τις σκέψεις του στον δικαστή και ιστορικό Γεώργιο Τερτσέτη, τον έναν από τους δικαστές που αρνήθηκε να τον καταδικάσει το 1834 για παρακίνηση σε εμφύλια σύγκρουση με σκοπό την κατάλυση του πολιτεύματος.
Στην έκδοση του οίκου Μέρμηγκα υπάρχει εισαγωγή της Έλλης Αλεξίου, αλλά και αναλύσεις για την προσωπικότητά του, ενώ γίνεται αναφορά στα δημοτικά άσματα της εποχής. Όπως γράφει ο Δημήτρης Φωτιάδης: “Όσοι για πρώτη φορά θα διαβάσουν τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη είμαι βέβαιος πως θ’ αναγαλλιάσει η σκέψη τους, καθώς καλύτερα θα νιώσουν τις ρίζες της παράδοσής τους”.
Η “Ελληνική Επανάσταση του 1821” είναι ένας συλλογικός τόμος, 408 σελίδων με πολλές και ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις. Σε αυτόν θα διαβάσετε τεκμηριωμένες απόψεις για τα χρόνια πριν την επανάσταση, για τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε πολιτικά και ιδεολογικά, αλλά και το πώς έβλεπε την επανάσταση η πλευρά της Οθωμανικής Αυροκρατορίας.
Θα διαβάσετε για το δυναμικό ξεκίνημα που έδωσε πνοή στο εγχείρημα, το κίνημα του φιλελληνισμού στην Ευρώπη, αλλά και τις γεωπολιτικές στρατηγικές που εξελίσσονταν μέσα στο χρόνο. Στο βιβλίο αυτό δεν θα βρείτε τη λαϊκιστική ιστορία, αλλά τις πολλαπλές αναγνώσεις που είχε η επανάσταση. Κοινωνικές ομάδες με διαφορετικά συμφέροντα, εμφύλιοι πόλεμοι, ασύλληπτες δυσκολίες και ανέχεια.
Όπως θα διαβάσετε στην εισαγωγή: “η συλλογική αυτή έκδοση αποτελεί συμβολή στην ιστορία του ελληνικού Διαφωτισμού και της Επανάστασης τηρώντας μια σταθερά: τη ρεαλιστική σχέση με αυτήν την τόσο κρίσιμη περίοδο της ιστορικής μας πραγματικότητας, χωρίς απόκρυψη του θαυμασμού μας για όλους αυτούς που αγωνίστηκαν”.
Ο Σπύρος Ασδραχάς, σε όσους ασχολούνται με την ιστορία, δεν θέλει συστάσεις. Φεύγοντας από τη ζωή το 2017, άφησε πίσω του ένα πλούσιο έργο. Στο βιβλίο “Πρωτόγονη Επανάσταση” καταγράφει τη σύσταση των ομάδων των κλεφτών και των αρματολών, τις σχέσεις που είχαν με την εκάστοτε εξουσία, τη μετεξέλιξή τους, τη χρήση βίας ως αξίας αντίστασης.
Μελέτησε τα κοινωνικά πορτρέτα κλεφτών και αρματολών μέσα από σημειώματα, πηγές της εποχής, αλλά ακόμα και από το κλέφτικο τραγούδι. Παρουσίασε τεκμήρια και τα ανέλυσε, κυρίως για την περίοδο κατά την οποία ζυμώθηκε η επανάσταση. Ο καθηγητής Νίκος Θεοτοκάς εξηγεί ότι “αυτό το βιβλίο μάς ανοίγει τις πόρτες και μάς προσφέρει τα εργαλεία για να αναμετρηθούμε με τα προβλήματα κατανόησης της πρωτόγονης επανάστασης”. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις ΕΑΠ.
Από τον Gordon στον Σάθα
Το βιβλίο του Βρετανού Φιλέλληνα Thomas Gordon (1788-1841) “Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης” συγκαταλέγεται στα πρώτα έργα που γράφτηκαν για την ελληνική επανάσταση και από την αρχή θεωρήθηκε ένα από τα σοβαρότερα και εγκυρότερα. Άσκησε σημαντική επίδραση στα γραπτά του George Finley και του Σπυρίδωνος Τρικούπη.
Αποτελείται από τρεις τόμους και θα το βρείτε από τις αξιόλογες εκδόσεις του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας. Για την ιστορία, ο Gordon είχε κατηγορηθεί ότι ήταν πράκτορας των Άγγλων και τουρκόφιλος, κατηγορίες που συσχετίστηκαν με τις διαμαρτυρίες του για τη σφαγή στην Τρίπολη.
Ήταν ο άνθρωπος που το 1826 μετέφερε -κυριολεκτικά- τα χρήματα του δανείου που δόθηκε στην Ελλάδα, ενώ το 1829 αγόρασε και ένα σπίτι στο Άργος, το οποίο αργότερα στέγαζε τη γαλλική αρχαιολογική σχολή. Το 1831, με τη γολέτα του, θα βοηθήσει τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη να φύγει από το Ναύπλιο, όταν οι δύο γιοι του δολοφονούν τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Το βιβλίο του Γιάννη Κορδάτου “Η Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821” πρωτοεκδόθηκε το 1924 και θεωρήθηκε “αιρετικό”. Ο Κορδάτος κατηγορήθηκε με πάθος, καθώς το βιβλίο γράφτηκε με τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού, με κομμουνιστική ματιά δηλαδή.
Ο Κορδάτος θέλησε να καταδείξει το ρόλο των Φαναριωτών, της άρχουσας τάξης και της εκκλησίας στην ελληνική επανάσταση. Επίσης, αμφισβήτησε την ιστορική συνέχεια από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο, κάτι που είχε ήδη κάνει ο Jakob Philipp Fallmerayer, τονίζοντας τη μη φυλετική συνέχεια. Όπως και να έχει, ο ταξικός προσανατολισμός που έδωσε στην επανάσταση ενόχλησε ιδιαίτερα, με το βιβλίο όμως να παραμένει τεκμηριωμένο και γραμμένο με επιμέλεια και μεθοδικότητα.
Μελετά τα προεπαναστατικά χρόνια, αναλύει τις ταξικές διαφορές και τις εμφύλιες διαμάχες και καταγράφει τη συνεισφορά των λαϊκών στρωμάτων στον Αγώνα. Επίσης, δεν παραλείπει να παρουσιάσει την αρνητική πλευρά της ανάμειξης των ξένων δυνάμεων. Θα το βρείτε από τις Εκδόσεις Μάτι.
Το έργο του George Finlay “Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης”, σε μετάφραση Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, είχε μείνει ανέκδοτο για περισσότερο από 100 χρόνια. Βαθιά Φιλέλληνας, ο Finlay έζησε και τάφηκε στην Ελλάδα.
Το δίτομο έργο του έχει αρκετά ζητήματα επιστημονικής τεκμηρίωσης, ενώ δεν θεωρείται αντικειμενικό, καθώς ο συγγραφέας έζησε τα γεγονότα από πρώτο χέρι και αποτύπωσε τη γνώμη του, κάτι που ενόχλησε πολλούς.
Τέλος, είναι χρήσιμο να πούμε ότι αν και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης διαφωνούσε με κάποιες θέσεις του Finlay, μετέφρασε το έργο ως είχε, αφήνοντας όμως την πινελιά του στην ελληνική μετάφραση. θα το βρείτε από τις Εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, αλλά και σε ψηφιακή μορφή.
Ο Κωνσταντίνος Σάθας εξέδωσε το έργο του “Τουρκοκρατούμενη Ελλάς” το 1869. Το βιβλίο καταγράφει και αναλύει την ιστορία της ευρύτερης περιοχής από το 1453 μέχρι το 1821. Ο συγγραφέας θεωρείται από τους πρώτες “μεσαιωνολόγους”, καθώς είχε τη δυνατότητα να μελετήσει πρωτογενή και μέχρι τότε άγνωστα αρχεία.
Η τυχαία ανεύρεση του “Χρονικού του Γαλαξιδίου” σε μια κρύπτη της Μονής Σωτήρος Γαλαξιδίου, τον οδήγησε στη μελέτη και έκδοση του χειρόγραφου, ενώ ύστερα από αυτό αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην ιστορική μελέτη. Θα το βρείτε από τις εκδόσεις Αρσενίδη, σε δύο τόμους από τις Εκδόσεις Λιβάνη, αλλά και σε ψηφιακή μορφή στην βιβλιοθήκη “anemi”.
Ελπίζουμε να σας δώσαμε τροφή για σκέψη. Η ιστορία δεν είναι παραμύθι. Δεν είναι άλλη μια διήγηση. Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο μνήμης. Ένα εργαστήριο κατανόησης των όσων συμβαίνουν. Ο πλούτος των βιβλίων αυτών για το μοναδικό γεγονός της ελληνικής επανάστασης αποτελεί φάρο γνώσης!
ΥΓ. Η επιλογή των βιβλίων δεν ήταν εύκολη. Σε αυτά περιλαμβάνονται απομνημονεύματα, άρα υποκειμενική συγγραφή, διαφορετικές πολιτικές-ιστορικές προσεγγίσεις και αναγνώσεις των γεγονότων. Είμαστε σίγουροι ότι θα μπορούσατε να πείτε “σου βρίσκω εγώ 10 βιβλία καλύτερα απ’ αυτά”. Σε αυτό θα απαντήσω “μακάρι!”, θα χαρώ να τα διαβάσω.
