«Γιατί οι λέξεις της περσινής χρονιάς ανήκουν/στη γλώσσα της περσινής χρονιάς/και οι λέξεις της επόμενης χρονιάς/προσμένουν μιαν άλλη φωνή», έγραφε ο νομπελίστας Βρετανός ποιητής T. S. Eliot. Προσμένοντας αυτή την άλλη φωνή, λέμε να πιάσουμε το νήμα των λέξεων από τη χρονιά που πέρασε.
Το «rizz», η λέξη της περασμένης χρονιάς σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, περιγράφει κατά πόσο είναι ικανό ένα άτομο να ανοίγει ενδιαφέρουσες κουβέντες και να φλερτάρει, το άτομο που τραβά την προσοχή πάνω του και καταφέρνει να γίνεται ελκυστικό.
Η ρίζα του «rizz» είναι ελληνική, μέσα του κρύβει τη λέξη «χάρισμα», και χρησιμοποιείται τόσο ως ουσιαστικό όσο και ως ρήμα, δηλώνοντας την πράξη – δηλαδή, «γοητεύω ή αποπλανώ».
Αν δεν την είχατε ξανακούσει μέχρι τη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε από την Οξφόρδη, τότε ίσως δεν παρακολουθείτε στενά streamers, YouTubers, TikTokers και, γενικώς, influencers. Και μάλλον δεν ανήκετε στην Generation Z, που, κατά κύριο λόγο, τη χρησιμοποιεί.
Πόσο διαφορετική ματιά φανερώνει η λέξη του 2023 από την αντίστοιχη του 2022! Έτσι, για άλλη μια φορά, μπορούμε να πούμε πως ναι, οι λέξεις είναι ο κόσμος μας.
Η λέξη του 2022, το «goblin mode», που περιέγραφε κάποιον που συμπεριφέρεται ως… καλικάντζαρος, δήλωνε έναν τρόπο ζωής που είχε σφραγιστεί από την πανδημία – όταν όλοι μας υιοθετήσαμε, λιγότερο ή περισσότερο, τρόπους «goblin mode». Με τη φράση αυτή, πολλοί εξέφραζαν το ότι δεν ήθελαν να επιστρέψουν στον τρόπο ζωής πριν από τoν κορωνοϊό, ψάχνοντας αντισυμβατικούς όρους καθημερινότητας.
Η λέξη «rizz», λοιπόν, έκοψε πρώτη το νήμα για το 2023, αφήνοντας πίσω τις «Swiftie» (θαυμαστής της Taylor Swift), «situationship» (άτυπη ρομαντική ή σεξουαλική σχέση) και «prompt» (οδηγία που δίνεται σε πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης). Οι τέσσερις φιναλίστ επιλέχθηκαν κατόπιν ψηφοφορίας του κοινού.
Όμως η λέξη της χρονιάς δεν είναι μία, καθώς η ανάδειξή της είναι διαδεδομένη πρακτική παγκόσμια. Διατρέχοντας τις λέξεις που έχουν προταθεί, διατρέχουμε και το πνεύμα της περσινής χρονιάς. Άλλωστε, οι λέξεις επιλέγονται, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, γιατί αντικατοπτρίζουν τη διάθεση ή τις ανησυχίες της συγκεκριμένης περιόδου, που έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν ένα στιγμιότυπο της κοινωνικής ιστορίας μέσω της γλώσσας. Kαι, τελικά, όλη αυτή η διαδικασία κάνει τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να μιλούν για τη γλώσσα και να συναντιούνται σε κοινούς τόπους.
Σύμφωνα με το λεξικό Merriam-Webster, η λέξη της χρονιάς, εκείνη που αναζητήθηκε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στις ΗΠΑ στην ψηφιακή έκδοση του εν λόγω λεξικού, ήταν το επίθετο «authentic» (αυθεντικός). Σίγουρα η επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης γι’ αυτό.
Λέξεις που Χαρτογραφούν τη Χρονιά
Για το λεξικό Merriam-Webster, η λέξη της χρονιάς ήταν εκείνη που αναζητήθηκε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στις ΗΠΑ στην ψηφιακή έκδοσή του και αυτή ήταν το επίθετο authentic (=αυθεντικός). Σίγουρα η επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης έχει μεγάλο μερίδιο ευθύνης, καθώς η γραμμή μεταξύ «πραγματικού» και «ψευδούς» γίνεται όλο και πιο θολή.
Το rizz επίσης έφτασε στην κορυφή των αναζητήσεων όταν προστέθηκε τον Σεπτέμβριο στο λεξικό. Και ακολουθεί η σύνθετη λέξη deepfake (=βαθύς+ψεύτικος) για ένα βίντεο που έχει παραποιηθεί πολύ πειστικά, με την αντικατάσταση ενός προσώπου και μιας φωνής με αυτά ενός άλλου ανθρώπου, ώστε να κάνει ή να λέει κάτι που στην πραγματικότητα ποτέ δεν έγινε ή δεν ειπώθηκε.
Στον κατάλογο του Merriam-Webster περιλαμβάνονται και οι λέξεις coronation (=στέψη), που εκτινάχθηκε τον Μάιο με την τελετή στέψης του νέου Βρετανού μονάρχη Καρόλου Γ’, και dystopian (=δυστοπικός), καθώς ήταν πολλοί αυτοί που μίλησαν τη χρονιά που πέρασε για «δυστοπικό μέλλον», συχνά σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη και τον φόβο ότι θα μπορούσε να «υποτάξει» την ανθρωπότητα, αλλά και με τις φυσικές καταστροφές: ο καπνός από τις πυρκαγιές στον Καναδά που κάλυπτε τις ανατολικές ΗΠΑ έδωσαν ένα δείγμα αυτού του μέλλοντος.
H λεξη implode (=από το ρήμα ενδορρήγνυμαι) έγινε ευρέως γνωστή όταν το υποβρύχιο που προσπαθούσε να φτάσει το ναυάγιο του Τιτανικού εξαφανίστηκε τον Ιούνιο και η έρευνα έγινε πρωτοσέλιδο διεθνώς. Ενώ το explode είναι μια κοινή λέξη, το implode συναντάται λιγότερο συχνά και σημαίνει κάτι που εκρήγνυται προς τα μέσα ή υφίσταται βίαιη συμπίεση.
Το deadname (=νεκρό ή παλιό όνομα) σημείωσε μεγάλη αύξηση στις αναζητήσεις τον Μάρτιο, με τα νομοσχέδια για τα «γονικά δικαιώματα» να εξετάζονται σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Σε αυτά απαιτείται από τα σχολεία να χρησιμοποιούν το όνομα που δόθηκε σε κάποιον κατά τη γέννησή του, αν και μπορεί να μη χρησιμοποιείται πλέον κατά τη μετάβαση ενός τρανς ατόμου.
Η ομάδα του Cambridge Dictionary επέλεξε ως λέξη της χρονιάς για το 2023 το hallucinate (=ψευδαισθήσεις), καθώς ακόμα ψάχνουμε τα δυνατά πλεονεκτήματα αλλά και τις παγίδες του νέου ισχυρού εργαλείου του κόσμου μας, της τεχνητής νοημοσύνης.
Στην Αυστραλία, το Australian National Dictionary Centre επέλεξε τη λέξη Matilda, το ψευδώνυμο της Εθνικής Ομάδας Γυναικών Ποδοσφαίρου «the Matildas (από το αυστραλιανό λαϊκό τραγούδι «Waltzing Matilda»). Η ομάδα αναγνωρίστηκε επίσημα τον Μάιο του 2023, με τα 16 μέλη της να βραβεύονται επίσημα.
Στη Γερμανία, παράλληλα με τον θεσμό της Λέξης της Χρονιάς, ανακοινώνεται και η Μη Λέξη της Χρονιάς (Unwort des Jahres). Έχει θεσμοθετηθεί από ομάδα Γερμανών γλωσσολόγων και αφορά λέξεις που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ή τις δημοκρατικές αρχές. Φέτος επιλέχθηκε η λέξη remigration (=μετανάστευση), που χρησιμοποιήθηκε κατ’ ευφημισμό για τις αναγκαστικές απελάσεις. Βρέθηκε δε στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου όταν, μόλις μια εβδομάδα πριν από την αναγγελία, αποκαλύφθηκε μια συνάντηση μελών του κόμματος του AfD με ακροδεξιούς εξτρεμιστές σε μια βίλα στο Πότσνταμ.
Ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ. Οι λέξεις είναι πολλές στον σύνθετο, πολύπλοκο, ανομοιογενή κόσμο μας. Όμως κοινοί τόποι υπάρχουν, μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε αυτούς κοινές σκέψεις και πρακτικές, επιθυμίες αλλά και φόβους.
Προσμένοντας τις καινούργιες λέξεις που θα μας φέρει το 2024 δεν ξεχνάμε πως «Οι λέξεις, αγαπητή μου, δεν είναι παρά φάκελοι για ιδέες», όπως έλεγε η Άγκαθα Κρίστι. Μένει, λοιπόν, να κάνουμε τόπο στις ιδέες – στις ελπιδοφόρες κατά προτίμηση…
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
