Πάσο: τσεκ.
Σημειώσεις: τσεκ.
Θέματα SOS: τσεκ.
Πανέτοιμοι χιλιάδες φοιτητές για την εξεταστική! Μένει μόνο μια λεπτομέρεια: το διάβασμα. Πολύ διάβασμα! Αρχίζουν οι επαναλήψεις, η ανακεφαλαίωση και τα ξενύχτια. Ή μήπως όχι;
Τι θα λέγατε αν σας έλεγε κάποιος ότι ο καλύτερος τρόπος μελέτης είναι… τα τεστ; Τι θα λέγατε αν σας έλεγε ακόμα να μαθαίνετε με δόσεις και να κοιμάστε νωρίς; Αν αυτός ο κάποιος ήταν νευροεπιστήμονας, κάποιος, δηλαδή, που μελετά τον εγκέφαλο και τις λειτουργίες του; Οι νευροεπιστήμονες μελετούν -μεταξύ πολλών άλλων- τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος μαθαίνει και προτείνουν τις τρεις παρακάτω στρατηγικές για πιο αποτελεσματική μάθηση.
Testing, Testing, 1-2-3
Όχι, δεν πρόκειται για το πιο σύντομο ανέκδοτο. Ο καλύτερος τρόπος να μάθουμε είναι τα τεστ! Η χρήση των τεστ σαν μια στρατηγική αποτελεσματικότερης μάθησης ακούγεται οξύμωρη. Τα τεστ θεωρούνται συχνά ένα αναγκαίο κακό, έτσι ώστε να καταστεί εφικτή η αξιολόγηση των μαθητών ή των φοιτητών.
Με τον όρο τεστ, όμως, δεν περιγράφονται μόνο τα διαγωνίσματα του σχολείου ή οι εξετάσεις των φοιτητών. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την ενεργητική ανάσυρση πληροφοριών από τη μακροπρόθεσμη μνήμη, δηλαδή όταν συνειδητά προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι.
Κατά συνέπεια, το τεστ μπορεί να γίνει και κατά τη διάρκεια της μελέτης, όταν κανείς προσπαθεί να ανακαλέσει όσα μόλις μελέτησε. Οι επιστημονικές έρευνες για τη θετική επίδραση των τεστ είναι μάλιστα πολυάριθμες.
Τι λένε, λοιπόν, οι νευροεπιστήμονες; Όταν κάνουμε τεστ (σε σχέση με όταν κάνουμε επανάληψη), τότε περιοχές που βρίσκονται στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου (γνωστές και ως προμετωπιαίες), οι οποίες υποστηρίζουν τη νοητική προσπάθεια και το γνωστικό έλεγχο, ενεργοποιούνται. Άλλες περιοχές, με ακόμα πιο περίεργα ονόματα (όπως πρόσθια έλικα του προσαγωγίου), οι οποίες υποστηρίζουν την προσοχή, επίσης ενεργοποιούνται. Με άλλα λόγια, η ενεργητική επαναφορά στη μνήμη του υπό μελέτη υλικού (λέγε με “τεστ”) απαιτεί περισσότερη νοητική προσπάθεια από την επανάληψή του. Επίσης, κατά τη διάρκεια των τεστ ενεργοποιούνται και οπίσθιες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες υποστηρίζουν τόσο την αποθήκευση, όσο και την ανάσυρση σημασιολογικών πληροφοριών.
Το πιο ενδιαφέρον, όμως, που συμβαίνει στον εγκέφαλο έχει να κάνει με ένα δίκτυο περιοχών του εγκεφάλου, το οποίο ονομάζεται δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας ή βασικό δίκτυο ή δίκτυο αναφοράς (default-mode network). Πρόκειται για ένα δίκτυο περιοχών που ενεργοποιείται, είτε όταν είναι κανείς σε κατάσταση ξεκούρασης, είτε όταν είναι αφηρημένος ή βυθισμένος σε εσωτερικές σκέψεις. Το δίκτυο αυτό ενεργοποιείται περισσότερο όταν κάνουμε επανάληψη, παρά όταν κάνουμε τεστ. Με άλλα λόγια, κατά τη διάρκεια των τεστ είμαστε λιγότερο αφηρημένοι και κατ’ επέκταση πιο ενεργητικά προσανατολισμένοι σε αυτό που μαθαίνουμε!
Time-Out
Ποιος δεν έχει προσπαθήσει να μάθει ό,τι χρειάζεται για ένα διαγώνισμα την προηγουμένη ή δεν έχει διαβάσει μόνο τις τρεις τελευταίες ημέρες πριν την εξεταστική; Και όμως, από το να διαβάζουμε σε τέτοιες “συμπυκνωμένες” μαθησιακές περιόδους είναι πολύ καλύτερο να προτιμούμε τις “κατανεμημένες” περιόδους – με άλλα λόγια, να χωρίζουμε τη μελέτη μας σε πολλά μικρότερα χρονικά διαστήματα, τα οποία να έχουν κενά μεταξύ τους. Δεν χρειάζεται να μελετήσουμε πιο πολύ ώρα – ο συνολικός χρόνος μελέτης μπορεί να μένει ο ίδιος.
Βλέπετε, όταν οι νευροεπιστήμονες έβαλαν εθελοντές μέσα σε μαγνητικό τομογράφο και τους ζήτησαν να δουν και να απομνημονεύσουν εικόνες διαπίστωσαν το εξής: κατά τη διάρκεια προβολής συνεχόμενων εικόνων (συνθήκη συμπυκνωμένης μάθησης), το μέγεθος της ενεργοποίησης συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών ήταν μικρότερο όταν γινόταν επανάληψη της ίδιας εικόνας σε σχέση με την πρώτη παρουσίαση της εικόνας, κάτι που ονομάστηκε “καταστολή λόγω επανάληψης”.
Σε κάθε περίπτωση, όταν ο εγκέφαλος βλέπει ξανά και ξανά το ίδιο υλικό χωρίς να έχει περάσει κάποιος χρόνος, δεν θεωρεί ότι αξίζει να ενεργοποιηθεί το ίδιο όπως την πρώτη φορά – δεν δίνει σημασία…
Ξυπνητήρι Χτυπάς Σαν Τρελό, Σε Μισώ, Σε Μισώ…
Η ευεργετική επίδραση του ύπνου στη μάθηση είναι επίσης γνωστή εδώ και δεκαετίες. Πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει ότι η κακή ποιότητα του ύπνου, ο διακοπτόμενος ύπνος, η καθυστερημένη ώρα έναρξης του ύπνου και το ξύπνημα από νωρίς μπορεί να έχουν σοβαρές αρνητικές επιδράσεις στην ικανότητα για μάθηση, στην επίδοση στο σχολείο και στη διάθεση.
Βλέπετε, όταν κοιμόμαστε, λαμβάνει χώρα η παγίωση (αλλιώς εμπέδωση ή στερεοποίηση) της μνήμης. Οι μνήμες της ημέρες γίνονται πιο δυνατές – όχι όμως όλες! Πολλές -αυτές που δεν είναι τόσο σημαντικές- διαγράφονται, για να είναι ο εγκέφαλός μας έτοιμος για νέες μνημονικές περιπέτειες την επόμενη ημέρα!
Όταν είμαστε ξύπνιοι και μαθαίνουμε κάτι, τότε δημιουργούνται μνημονικά δίκτυα στον εγκέφαλό μας. Τα δίκτυα αυτά περιλαμβάνουν τόσο μια δομή με το όνομα “ιππόκαμπος” (ναι, γιατί του μοιάζει!), ο οποίος είναι μια προσωρινή μονάδα αποθήκευσης, όσο και περιοχές του φλοιού (που βρίσκεται γύρω-γύρω στον εγκέφαλό μας, είναι αυτό που ονομάζουμε και φαιά ουσία), που είναι η τελική και πιο μόνιμη μονάδα αποθήκευσης.
Κατά τη διάρκεια ενός άλλου σταδίου του ύπνου που ονομάζεται REM (από όπου πήρε το όνομά του και το ομώνυμο συγκρότημα!), οι μνημονικές αναπαραστάσεις γίνονται ισχυρότερες και ανεξαρτητοποιούνται στο φλοιό, χωρίς να έχουν πλέον ανάγκη τον ιππόκαμπο. Αυτή η διαδικασία ενισχύει την επαναδιοργάνωση της μνήμης και την ενσωμάτωση των νέων μνημών σε ένα δίκτυο μακροπρόθεσμων μνημών που προϋπάρχει – για αυτό και καμιά φορά ξυπνάμε έχοντας βρει λύση σε ένα πρόβλημα που μας απασχολούσε!
Υπάρχει και ένας δεύτερος, ιδιαίτερα σημαντικός μηχανισμός. Όταν μαθαίνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι συνάψεις, δηλαδή οι συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων του εγκεφάλου, γίνονται ισχυρότερες. Κατά τη διάρκεια του ύπνου βραδέων κυμάτων, όμως, όλες οι συνάψεις χάνουν μέρος από την ισχύ τους. Με αυτό τον τρόπο, οι καινούργιες συνάψεις που ήταν μη-ισχυρές αποσβένονται και παραμένουν μόνο όσες ήταν αρκετά δυνατές. Οι συνάψεις μας είναι έτοιμες για καινούργιες γνώσεις!
Όχι μόνο επανάληψη, λοιπόν, αλλά και τεστ. Μελέτη με διαλείμματα (ημερών ή εβδομάδων ιδανικά), και καλός ύπνος είναι τα συστατικά της αποτελεσματικής μελέτης. Καλή επιτυχία σε όλους!
