Ο Πολιτικός Που Έκανε το Νεοφιλελευθερισμό Συμπαθέστερο Από την Αριστερά

Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, ο ερευνητικός οργανισμός διαΝΕΟσις δημοσίευσε τα ευρήματα της ετήσιας έρευνάς του για τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις των Ελλήνων σε μια σειρά από καίρια ζητήματα. Ένα εύρημα που εντυπωσιάζει; Μετά από 3 χρόνια πρώτης-φοράς-αριστερά και 9 χρόνια από την έναρξη της κρίσης, ο φιλελευθερισμός -λοιδωρημένος όσο λίγες ιδεολογικές κατευθύνσεις στη μεταπολιτευτική ιστορία της χώρας- φαίνεται να έχει ρεύμα. Τόσο, ώστε ο νεοφιλελευθερισμός να είναι σήμερα για το σύνολο της ελληνικής κοινής γνώμης δημοφιλέστερος από την αριστερά! 

Για Να Μη Παρεξηγούμαστε…

Η έρευνα αυτή αποτελεί μια ετήσια ακτινογραφία του Έλληνα, από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμα συμπεράσματα για την ψυχοσύνθεσή του και την εξέλιξη της σε βάθος χρόνου, συνδυαστικά με τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις. Αν στέκομαι στα ευρήματα που αφορούν τον φιλελευθερισμό είναι γιατί εκτιμώ ότι είναι μια τάση ενδεικτική και της διαφαινόμενης στάσης που θα τηρήσει το εκλογικό σώμα στις επόμενες εκλογές.

Όταν μιλάω για φιλελευθερισμό, για τους σκοπούς του άρθρου αυτού, αναφέρομαι στις ιδέες του οικονομικού φιλελευθερισμού. Δεν θα αγγίξω τις ερωτήσεις που αφορούν τον κοινωνικό φιλελευθερισμό για δύο λόγους. Αφενός, γιατί εκεί οι απαντήσεις λένε μια πιο σύνθετη ιστορία απ’ ό,τι στην περίπτωση του οικονομικού φιλελευθερισμού. Αφετέρου, επειδή τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, σε κοινωνικά ζητήματα, όπως π.χ. σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή προστασίας μειονοτήτων, το τι εστί φιλελεύθερη άποψη αποτελεί ένα ντιμπέιτ εν εξελίξει, που αξίζει τη δική του διακριτή ανάλυση.

Η Δημοφιλία του Φιλελευθερισμού

Ας ξεκινήσουμε με τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν οι ίδιοι οι Έλληνες τον ιδεολογικό προσανατολισμό τους. Ο φιλελευθερισμός είναι η δημοφιλέστερη κατηγορία, με 19%, ενώ, μαζί με τον νεοφιλελευθερισμό που συγκεντρώνει 8,2% των απαντήσεων, είναι η ιδεολογική ταυτότητα που επιλέγουν για τον εαυτό τους 3 στους 10 ερωτηθέντες. Τη σοσιαλδημοκρατία και τον σοσιαλισμό αθροιστικά επιλέγει το 24,6%, ένα ποσοστό μάλιστα συρρικνούμενο στο χρόνο, παρά το γεγονός ότι μέσα στην τελευταία χρονιά, ο χώρος της σοσιαλδημοκρατίας συνενώθηκε κάτω από την ομπρέλα του νεόκοπου Κινήματος Αλλαγής – έπεσε από 32,4% μόλις πέρσι, κατά 8 περίπου μονάδες!

Επίσης ενδιαφέρον: σε αντίθεση με το σοσιαλισμό και τη σοσιαλδημοκρατία, δεν παρατηρείται έντονη απόκλιση όσον αφορά την ελκυστικότητα του φιλελευθερισμού από πλευράς ηλικίας: είναι μάλιστα με διαφορά η δημοφιλέστερη ιδεολογική ταυτότητα για αυτούς που είναι μεταξύ 17 και 24 (36,5% αθροιστικά με τον νεοφιλελευθερισμό), με τον σοσιαλισμό/σοσιαλδημοκρατία να βρίσκεται στο 15%, τον εθνικισμό στο 9,6% και τον κομμουνισμό στο 5,4%.

Όσο για το ταξικό πρόσημο που συχνά συσχετίζεται με αυτούς που ασπάζονται τις απόψεις του οικονομικού φιλελευθερισμού, πράγματι, η προτίμηση της φιλελεύθερης/νεοφιλελεύθερης ταυτότητας είναι πιο έντονη σε αυτούς που ανήκουν στη ανώτερη/μεσαία τάξη (50,1% αθροιστικά), όμως παραμένει δημοφιλέστερη της ταυτότητας σοσιαλισμός/σοσιαλδημοκρατία και σε ό,τι αφορά τη μεσαία τάξη (30% έναντι 25,3%), ενώ δεν καταρρέει στα κατώτερα οικονομικά στρώματα, διατηρώντας ένα 20%.

Το πιο εντυπωσιακό συμπέρασμα προκύπτει όταν οι ερωτηθέντες καλούνται να πουν αν ορισμένες λέξεις αντιπροσωπεύουν για τους ίδιους κάτι “καλό” ή κάτι “κακό”. Εκεί, ο φιλελευθερισμός δείχνει να προκαλεί θετικά συναισθήματα στο 57,1% των ερωτηθέντων και ο σοσιαλισμός είναι η δεύτερη με τη σειρά πιο θετική λέξη, με 56,4%. Το στοιχείο ανατροπής είναι στις δύο επόμενες έννοιες: τον νεοφιλελευθερισμό και την αριστερά. Εκεί η λέξη “Μινώταυρος” -κατά τον νυν Πρόεδρο της Δημοκρατίας- σκοράρει με διαφορά πιο ψηλά από την αριστερά (41,1% έναντι 33,5%), η οποία έχει καταρρεύσει σε σύγκριση με τον Απρίλιο του 2015, όταν ξεπερνούσε το 50%.

Κάτω τα Χέρια από τον Ιδιωτικό Τομέα

Καταλαβαίνουν άραγε οι ερωτώμενοι τι σημαίνει “νεοφιλευθερισμός”; Η απάντηση δεν είναι προφανής. Ασφαλώς, ούτε το 41% των Ελλήνων, ούτε και το 8% είναι μελετητές του Άνταμ Σμιθ, θαυμαστές της Μάργκαρετ Θάτσερ ή αναγνώστες του Μίλτον Φρήντμαν! Όμως, από τις απαντήσεις τους στα άλλα ερωτήματα της έρευνας προκύπτει ότι τα “βασικά και θεμελιώδη” του οικονομικού φιλελευθερισμού -λιγότερο κράτος και λιγότεροι φόροι- τα καταλαβαίνουν μια χαρά.

Το 62,3% των ερωτηθέντων, για παράδειγμα, συμφωνούν με την άποψη ότι το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία και δεν επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας. Το ποσοστό αυτών που θεωρούν ότι το κράτος δεν επεμβαίνει αρκετά και επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δρα ασύδοτος είναι μόλις 35,5%.

Η απήχηση μάλιστα της κλασικά φιλελεύθερης άποψης που θεωρεί ότι στην Ελλάδα το κράτος παρεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία έχει αυξηθεί σε σχέση με τις δύο προηγούμενες έρευνες της διαΝΕΟσις το Δεκέμβριο του 2016 (60,9%) και τον Απρίλιο του 2015 (53,8%), έχοντας διανύσει απόσταση 8,5 μονάδων! Η πορεία της αντίθετης άποψης είναι η ακριβώς αντίστροφη: από τον Απρίλιο του 2015 έχασε 7 μονάδες.

Αντίστοιχα, με την άποψη ότι η κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων θα βελτιώσει την ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει ο δημόσιος τομέας συμφωνεί το 65,1% συνολικά των ερωτηθέντων. Αφήσαμε το πιο κρίσιμο εύρημα για το τέλος: το 64,2% των ερωτηθέντων συμφωνεί περισσότερο με την άποψη ότι η φορολογία πρέπει να είναι χαμηλή, έστω κι αν υπάρχει λιγότερη κρατική μέριμνα, σε σχέση με 31% που πιστεύει στην υψηλή φορολογία και σε ισχυρό κράτος πρόνοιας για όλους. 

Οι Συνέπειες της Διακυβέρνησης της “Υπαρκτής Αριστεράς”

Πώς μπορούμε να διαβάσουμε τα νούμερα με τα οποία σας βομβάρδισα παραπάνω; Για αρχή, διαπιστώνουμε μια ωρίμανση των οικονομικά φιλελεύθερων απόψεων στην κοινή γνώμη στα χρόνια της κρίσης, όπως διαπιστώνεται και μια γενικότερη ωρίμανση όσον αφορά το ποιος φταίει για την κρίση (70% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι η κρίση κυρίως οφείλεται στο ελληνικό σύστημα και σε δικές μας αδυναμίες) και μια κάποια αυτογνωσία, με 8 στους 10 να συμφωνούν με τη φράση ότι με τα μνημόνια υποχρεωθήκαμε να κάνουμε μεταρρυθμίσεις που δεν θα κάναμε ποτέ από μόνοι μας.

Χωρίς αμφιβολία, το ψηφιδωτό του Έλληνα που διαμορφώνουν τα ευρήματα είναι σύνθετο – τα μνημόνια έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό στην οικονομία για 8 στους 10 ερωτηθέντες και είμαστε στο ίδιο πάνω-κάτω ποσοστό “ψεκασμένοι” με πέρσι (3 στους 10 απαντούν ότι τα ορατά ίχνη που αφήνουν τα αεροπλάνα στον ουρανό είναι αέρια ψεκασμού). Όμως, όταν 8 στους 10 πιστεύουν ότι για την κρίση ευθυνόμαστε όλοι μας, που συνηθίσαμε να δανειζόμαστε για να καταναλώνουμε περισσότερα απ’ όσα παράγουμε, κανείς αντιλαμβάνεται ότι από τα χρόνια του “Όλι Ρεν – Όλι Ρεν, φέρε πίσω τα καγιέν”, κάτι έχει αλλάξει!

Όταν οι πόροι είναι πια περιορισμένοι και οι κάνουλες των δαπανών έχουν στεγνώσει σχετικά, όταν οι φόροι μαστίζουν τους πάντες, αδιακρίτως ιδεολογικής ταυτότητας ή κομματικών πεποιθήσεων, όταν η ανεργία παραμένει στα ύψη και η ανάπτυξη εξακολουθεί να είναι στην καλύτερη περίπτωση ανεμική, όλο και περισσότεροι είναι αυτοί που αντιλαμβάνονται ότι η δημιουργία πλούτου είναι για τη χώρα συνολικά η μόνη διέξοδος προς την ευημερία. 

Έτσι, συμβαίνουν ταυτοχρόνως δύο πράγματα. Η κοινή γνώμη αρχίζει να εμπιστεύεται περισσότερο απόψεις και πολιτικούς που εκτιμά ότι θα παράξουν πλούτο πιο αποτελεσματικά, και αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη καχυποψία αυτούς που υπόσχονται ότι θα μοιράσουν από μια συρρικνούμενη αν όχι ανύπαρκτη πίτα. Η νίκη του Κυριάκου Μητσοτάκη στις εσωκομματικές εκλογές της ΝΔ πριν δύο χρόνια ήταν μια πρώτη ένδειξη αυτής της τάσης.

Την ίδια στιγμή, και σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες, ο Έλληνας αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη σχέση μεταξύ των φόρων που πληρώνει και των υπηρεσιών που απολαμβάνει από το κράτος. Γίνεται έτσι ένας αυστηρότερος κριτής δομών στις οποίες δεν έδινε και πολύ σημασία. Όταν πληρώνεις από την τσέπη σου για την υγεία, για την παιδεία, για το δημόσιο υπάλληλο που σε ταλαιπωρεί, αλλά και για εκείνον που σκίζεται να σε εξυπηρετήσει, αλλά χάνει τη μία μετά την άλλη τις ευκαιρίες για καλύτερες απολαβές ή μια προαγωγή, αλλάζεις σιγά σιγά τις πεποιθήσεις σου. 

Το δε παράδοξο είναι ότι για την αλλαγή αυτή, ευθύνη δεν έχουν οι φιλελεύθερες ιδέες και οι υποστηρικτές τους, αλλά ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας. Η δική του διακυβέρνηση, με τις ακρότητές της, αλλάζει τον ιδεολογικό και πολιτικό χάρτη της χώρας, με τον πιο πειστικό τρόπο. Οι Έλληνες ζουν για πρώτη φορά τις συνέπειες της πολιτικής της “υπαρκτής αριστεράς”. Και δεν τους αρέσει καθόλου…