Όταν πρωτοάνοιξα λογαριασμό στο Facebook, θυμάμαι ότι στην αρχική οθόνη μου «έτρεχαν» κυρίως αναρτήσεις φίλων, γνωστών και κάποιων ομάδων που ακολουθούσα. Μάθαινα τα νέα τους, άκουγα μουσικές που πρότειναν, έβλεπα εικόνες από τα ταξίδια και τις βόλτες τους, ποια βιβλία διάβαζαν, ακόμα και τι φαγητό έφαγαν.
Στην αρχή είχε πλάκα — ήταν ένας τρόπος να είμαι «κοντά» στους άλλους, ακόμα κι αν δεν τους έβλεπα συχνά. Ακόμη κι αν με τον καιρό, η συνεχής (και μάλλον άχρηστη) ροή πληροφοριών έγινε βαρετή, προβλέψιμη και ελαφρώς ενοχλητική, αισθανόμουν πως είχα τον έλεγχο της κατάστασης.
Στις μέρες μας αυτό έχει αλλάξει ριζικά. Πλέον στο feed μου, οι αναρτήσεις φίλων είναι ελάχιστες, βλέπω διαρκώς χορηγούμενα/sponsored posts και διάφορα άλλα που οι αλγόριθμοι «πιστεύουν» πως με ενδιαφέρουν πολύ. Για παράδειγμα, αν σταθώ λίγο παραπάνω σε κάποιο reelάκι με γάτες, αμέσως θα βομβαρδιστώ με ό,τι «γατίσιο» μπορείτε να φανταστείτε.
Ως ένα βαθμό, κατανοώ την καλή πρόθεση να μου προτείνονται posts «του γούστου μου», ωστόσο δεν μου αρέσει αυτή η εμμονική και μονόπλευρη πληροφόρηση. Νιώθω όλο και περισσότερο εγκλωβισμένη σε έναν μικρό ψηφιακό κόσμο που κάποιος άλλος στήνει επιμελώς για μένα.
Από το «Προσωπικό» στο «Προγραμματισμένο»
Όλοι γνωρίζουμε πως εφαρμογές όπως το TikTok, το Instagram, το Facebook κ.λπ., είναι προγραμματισμένες για να εντοπίζουν τι μας αρέσει περισσότερο, και να μας «ταΐζουν» ασύστολα με αυτό κρατώντας μας κολλημένους στις οθόνες. Αυτή είναι η δουλειά τους. Δεν μπορώ όμως να μην προβληματίζομαι στην ιδέα ότι δίνω το δικαίωμα σε κάτι τόσο απρόσωπο όπως ένας αλγόριθμος, να μαντεύει πώς σκέφτομαι, πώς αισθάνομαι και να επηρεάζει άμεσα τι βλέπω και τι πληροφορίες δέχομαι.
Αλήθεια πώς φτάσαμε αυτές οι πλατφόρμες, που ξεκίνησαν για να μας φέρουν πιο κοντά, να γίνουν «μέντορες» όχι μόνο των ενδιαφερόντων μας αλλά και μεγάλου μέρους της κουλτούρας μας;
Ο Αλγόριθμος ως Νέος Επιμελητής
Θα μου πείτε, παραδοσιακά τόσα χρόνια, «κλειδοκράτορες» της κουλτούρας ήταν οι διάφοροι επιμελητές τέχνης, ραδιοφωνικοί παραγωγοί, κριτικοί, αρθρογράφοι περιοδικών κ.ά., που αποφάσιζαν τι θα προβληθεί στο κοινό. Ε σήμερα παρόμοιο ρόλο παίζουν οι αλγόριθμοι.
Κι όμως οι διάφοροι καλλιτεχικοί παραγωγοί αν και υποκειμενικοί, λειτουργούσαν βάσει προσωπικής κρίσης, γνώσεων και καλλιτεχνικών κριτηρίων, προωθώντας συχνά διαφορετικές οπτικές.
Αντιθέτως, οι αλγόριθμοι βασίζονται αποκλειστικά σε αναλύσεις δεδομένων με μόνο στόχο τη μεγιστοποίηση του engagement, παραβλέποντας την ποιότητα και ενισχύοντας τη μονοδιάστατη εμπειρία. Επιπλέον, με τους διάφορους «ειδικούς» είχαμε τη δυνατότητα διαλόγου ακόμη και αντιπαράθεσης (μέσω επιστολών, σχολίων ή δημόσιας κριτικής). Με τους αλγόριθμους τι να διαπραγματευτείς;
To ίδιο ισχύει και για την ενημέρωση. Μπορεί παλαιότερα οι εφημερίδες και οι εκδότες να καθόριζαν τις βασικές ειδήσεις, αλλά τουλάχιστον γνωρίζαμε σε μεγάλο βαθμό τις αξίες και τον χώρο που υποστήριζε κάθε μέσον.
Σήμερα οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που τόσο αγαπάμε κι εμπιστευόμαστε, μας προσφέρουν ένα φιλτραρισμένο ρεύμα πληροφορίας, κάτι που αν το αφήσουμε ανεξέλεγκτο μπορεί να οδηγήσει σε πόλωση, αποπροσανατολισμό, προκαταλήψεις ακόμη και παραπληροφόρηση.
«Κοινότητα» ή Παράλληλα Μονάχοι;
Υπάρχουν κι άλλα θέματα που προκύπτουν όμως. Τα κοινωνικά δίκτυα που υπόσχονταν «κοινότητα» τώρα πια απομονώνουν τους χρήστες σε feed προσωπικής εμπειρίας. Ο καθένας μας βλέπει μια διαφορετική εκδοχή της πραγματικότητας, προσαρμοσμένη στα ενδιαφέροντά του, γεγονός που περιορίζει την αλληλεπίδραση, τη συλλογική απόλαυση, τη διάδραση, τον γόνιμο διάλογο.
Ανησυχητικό είναι επίσης πως η νέα κατάσταση έχει επηρεάσει και τους δημιουργούς. Οι μουσικοί, για παράδειγμα, ξέρουν ότι το τραγούδι τους πρέπει να «πιάσει» από το πρώτο δευτερόλεπτο αλλιώς οι χρήστες θα το προσπεράσουν. Οι άνθρωποι της τηλεόρασης «ζουν» για να γίνουν viral ή memes. Ακόμα και οι συγγραφείς πιέζονται να χτίσουν ήδη ένα κοινό μέσω κοινωνικών δικτύων πριν ακόμα δημοσιεύσουν το έργο τους.
Και η τέχνη; Εκείνη η αυθόρμητη, γεμάτη έκπληξη τέχνη που άλλοτε μας έκανε να σκεφτούμε, να ταρακουνηθούμε, να συγκινηθούμε; Μοιάζει κι αυτή να δίνει τη θέση της σε κάτι πιο εύπεπτο, «ασφαλές», που διαδίδεται εύκολα, περιορίζοντας την αυθεντικότητα, τον αυθορμητισμό και την πρωτοτυπία.
Ας είμαι δίκαιη όμως. Για κάποιους καλλιτέχνες τα social media αποδείχθηκαν ιδιαιτέρως γενναιόδωρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Billie Eilish που αναδείχθηκε αποκλειστικά χάρη στις πλατφόρμες αυτές, προσεγγίζοντας παγκόσμιο κοινό χωρίς την ανάγκη παραδοσιακών μεσολαβητών επικοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, η επιτυχία στις αλγοριθμικές πλατφόρμες παραμένει εξαιρετικά απαιτητική και μάλλον αποθαρρύνει τις ριζοσπαστικές ιδέες.
Πού Βρισκόμαστε Εμείς σε Όλο Αυτό;
Αντί να ψάχνουμε ενεργά για κάτι νέο, βασιζόμαστε στον αλγόριθμο να μας δείξει τι «πρέπει» να μας αρέσει. Αντί να σκεφτόμαστε, να αμφισβητούμε και να ανακαλύπτουμε, βολευόμαστε στην παθητική, ανεξέλεγκτη κατανάλωση περιεχομένου που δεν απαιτεί κριτική σκέψη. Ακολουθούμε μια trendy νοοτροπία που προάγει την αφοσίωση/engagement θυσιάζοντας την ποιότητα και την ποικιλία.
Επιτρέπουμε πολύ εύκολα η άποψη και η δημιουργικότητά μας να μπουν σε πλαίσιο και να γίνουν «προϊόν». Γιατί βάλαμε κι άλλο «αφεντικό» στο κεφάλι μας; Πώς μπορούμε να ξαναπάρουμε τον έλεγχο και να γίνουμε ενεργοί διαμορφωτές της κουλτούρας μας;
Kind Reminder: Τα Social Media Είναι Επιχειρήσεις
Προφανώς και τα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι «διαβολικά» ούτε καταστροφικά. Είναι όμως επιχειρήσεις –τρελά κερδοφόρες μάλιστα–. Προσφέρουν πρόσβαση κι ευκαιρίες κοινωνικοποίησης κι επικοινωνίας σε όλους, με το αζημίωτο φυσικά. Έχουν έναν ελκυστικότατο τρόπο να ασκούν έλεγχο εξυπηρετώντας πρωτίστως την εμπορικότητα. Αυτό είναι δεδομένο.
Όπως δεδομένο είναι πως τα social media είναι εργαλεία και όχι η απόλυτη πραγματικότητα. Αν δεν θέλουμε οι αλγόριθμοι να καθορίζουν ανεξέλεγκτα την κουλτούρα και την ψυχαγωγία μας μπορούμε να αντιδράσουμε. Καταρχάς να «ρυθμίσουμε» το feed των social media (να ενα ένα καλό θέμα για επόμενο άρθρο) ώστε να αναζητούμε ενεργά περιεχόμενο που μας εμπνέει πραγματικά.
Το κυριότερο όμως είναι να γίνουμε «treasurehunters» έμπνευσης και ποικιλίας απόψεων. Μικρές κοινότητες, καλλιτέχνες, ανεξάρτητες πηγές ενημέρωσης, «διαμαντάκια» κάθε είδους, βρίσκονται εκεί έξω και περιμένουν να τα ανακαλύψουμε, να τα παραδεχτούμε και να τα διαδώσουμε εμείς! Έχουμε πολλές και δυνατές επιλογές. Και αυτή η σκέψη, όσο απλή κι αν φαίνεται, είναι από μόνη της μια μικρή πράξη αντίστασης.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ακρωνύμια & Αρκτικόλεξα: Πες το Εν Συντομία!
Φοβού τον Trump ή Πώς το Meta Παίζει με τη Φωτιά
Musk vs. Starmer με την «Αλήθεια» των Social
