Η μοδιστρική, μια κατ’ εξοχήν γυναικεία εργασία, συνδέθηκε για πολλές δεκαετίες με τα φτωχά κοινωνικά στρώματα και λάμβανε χώρα στον αθέατο, ιδιωτικό χώρο του σπιτιού ή της γειτονιάς. Το αδύναμο του οικιακού χώρου και επομένως του γυναικείου φύλου έκανε την εργασία της μοδιστρικής να θεωρείται μη κανονική, μη παραγωγική και επομένως χαμηλού κύρους. Θα χρειαστεί να περάσουν πολλές δεκαετίες για να καθιερωθούν στον δημόσιο λόγο οι μοδίστρες ως επαγγελματίες με εργασιακά δικαιώματα και να μην αποκαλούνται πια απαξιωτικά ως «μοδιστρούλες».
Η ιστορία της μοδιστρικής εργασίας συνδιαμορφώνεται με την καπιταλιστική οικονομική εξέλιξη στον τομέα της ένδυσης και καλύπτει μια μακρά περίοδο, από την οικιακή παραγωγή ρούχων στη μαζική, βιοτεχνική και βιομηχανική.
Η άσκηση άλλωστε της μοδιστρικής εναρμονιζόταν και με την αντίληψη του γυναικείου ήθους, αφού η γυναίκα θα μπορούσε να εξασκήσει την τέχνη της εντός του ιδιωτικού χώρου και όχι στον ανεξέλεγκτο δημόσιο χώρο.
Από την Κάλυψη των Οικιακών Αναγκών στη Μοδιστρική ως Επάγγελμα
Η εξέλιξη του επαγγέλματος της μοδιστρικής θα περάσει από τρία κυρίως στάδια. Από την αρχική φάση, την κάλυψη των οικιακών αναγκών, η μοδιστρική θα αρχίσει να εξελίσσεται με αργά βήματα σε επάγγελμα. Η υιοθέτηση του δυτικού ενδυματολογικού μοντέλου και η χρήση του βιομηχανικού υφάσματος από τα τέλη του 19ου αιώνα θα δημιουργήσει νέες ανάγκες.
Η ζήτηση των νέων τάσεων της μόδας από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα θα καλυφθεί από έναν μικρό αριθμό εργαστηρίων/ατελιέ, που διατηρούσαν γυναίκες οι οποίες απασχολούσαν έναν αριθμό μαθητευόμενων κοριτσιών. Οι μαθητευόμενες είναι κυρίως αγροτικής προέλευσης ή προσφύγισσες, που συρρέουν στα αστικά κέντρα σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής. Η άσκηση άλλωστε της μοδιστρικής εναρμονιζόταν και με την αντίληψη του γυναικείου ήθους, αφού η γυναίκα θα μπορούσε να εξασκήσει την τέχνη της εντός του ιδιωτικού χώρου και όχι στον ανεξέλεγκτο δημόσιο χώρο.
Η αυξανόμενη ζήτηση του επαγγέλματος δημιουργεί την ανάγκη για περισσότερες σχολές εκμάθησης. Έτσι από τα αρχικά οικιακά εργαστήρια, ή εργαστήρια οικοκυρικής που ανέπτυσσαν διάφοροι φορείς φιλανθρωπικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, συνεχώς πληθαίνουν οι σχολές μοδιστρικής, οι περισσότερες ιδιωτικές, μέχρι την ίδρυση δημόσιας σχολής από τον ΟΑΕΔ, το 1952.
Από τη δεκαετία του ’70 η επικράτηση του έτοιμου ρούχου αλλάζει τις συνθήκες στη μοδιστρική. Το επάγγελμα της μοδίστρας περιορίζεται και επικρατεί το επάγγελμα της ράπτριας, της εργαζόμενης ως φασονίστριας. Η δουλειά στη βιοτεχνία «βγάζει» τη γυναίκα στον δημόσιο χώρο εργασίας. Η εργαζόμενη μοδίστρα έχει συγκεκριμένο ωράριο, ένσημα, χρησιμοποιεί μηχανήματα, διεκδικεί τα δικαιώματά της, συνδικαλίζεται, απολύεται ή και παραιτείται.
Τέλος, από τη δεκαετία του ’90 και μετά, με τις αλλαγές στον χώρο του ιματισμού, λίγες μοδίστρες εργάζονται στα μεγάλα ατελιέ που παράγουν τη μόδα. Οι περισσότερες εργάζονται στις λίγες βιοτεχνίες που απέμειναν στη χώρα μας, ή έχουν περάσει στον τομέα της επιδιόρθωσης των ρούχων (στένεμα, κόντεμα, κουμπιά, γιακάδες κ.λπ.) σε εργαστήριο που διαθέτουν εκτός ή και μέσα στο σπίτι τους.
Τη μνήμη των γυναικών που ασχολήθηκαν με τη μοδιστρική έχει ως στόχο να αναδείξει η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Αθήνας, μια εθελοντική ομάδα που δραστηριοποιείται από το 2013, παίρνοντας συνεντεύξεις ζωής για να διατηρήσει τη μνήμη μέσω της προφορικής ιστορίας.
Η Ιστορία από τα «Κάτω» από την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Αθήνας
Στο πλαίσιο της κατανόησης των κοινωνικών πλαισίων που περιβάλλουν την εργασία της μοδίστρας, σημαντική διάσταση αποτελεί η βιωμένη εμπειρία των μοδιστρών που έδρασαν ως ιστορικά και κοινωνικά υποκείμενα. Αυτήν ακριβώς τη μνήμη των γυναικών που ασχολήθηκαν με τη μοδιστρική έχει ως στόχο να αναδείξει η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Αθήνας, μια εθελοντική ομάδα που δραστηριοποιείται από το 2013, παίρνοντας συνεντεύξεις ζωής για να διατηρήσει τη μνήμη μέσω της προφορικής ιστορίας[1], της δημιουργίας δηλαδή της ιστορίας από τα «κάτω».
Με βάση 30 συνεντεύξεις που έχουμε στο αρχείο μας επιδιώκουμε να δώσουμε «φωνή» στις μοδίστρες για το πώς βίωσαν το πέρασμα από τον οικιακό στον δημόσιο χώρο, πώς διαχειρίστηκαν τη θέση τους ως εργαζόμενες σε μια εργασία που αξιολογήθηκε ως χαμηλού κύρους και πώς αξιολογούν οι ίδιες το επάγγελμά τους. Οι εμπειρίες των αφηγητριών αναδεικνύουν θέματα όπως το πώς βίωσαν τις δυσκολίες στη συμφιλίωση εργασιακών και οικογενειακών υποχρεώσεων, πώς αντιμετώπισαν τις οικονομικές δυσκολίες όταν υπαμείβονταν ή δούλευαν ανασφάλιστες, πώς άντεξαν τις συνθήκες υης εκπαίδευσής τους, πώς κατάφεραν να καθιερωθούν επαγγελματικά και πώς αισθάνονται οι ίδιες για το επάγγελμά τους.
Η ανακοίνωση με τίτλο: «Το επάγγελμα της μοδίστρας μέσα στο χρόνο» από την Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Αθήνας θα παρουσιαστεί το Σάββατο 8 Μαρτίου στις 12:00 μ.μ., στο πλαίσιο του Προγράμματος για τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών, με τίτλο: «Η δύναμη των γυναικών από γενιά σε γενιά», που διοργανώνει ο Δήμος Αθηναίων στις 8-9 Μαρτίου 2025 στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης και στις 14 Μαρτίου 2025 στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων.
• Μια παραλλαγή αυτής της ανακοίνωσης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο πλαίσιο της 4η Γιορτής Προφορικής Ιστορίας από τις Ομάδες Προφορικής Ιστορίας[2] με θέμα «ΓΥΝΑΙΚΕΣ – “χωρίς“ υπότιτλο» που πραγματοποιήθηκε στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, 24-26 Ιανουαρίου 2025.
[1] «Προφορική Ιστορία: η ιστορία από τα “κάτω”» | Pressenza Athens, 6/02/2020
[2] Πληροφορίες σχετικά με τις Ομάδες Προφορικής Ιστορίας μπορείτε να δείτε εδώ.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
