Από τις πιο απλές στιγμές της καθημερινότητάς μας μέχρι την πιθανότητα πρόσκρουσης ενός κομήτη με τη Γη ή την έκβαση ιστορικών μαχών, το ερώτημα «Τι θα γινόταν αν…» μπορεί να αποδειχθεί από βασανιστικό έως βαθιά δημιουργικό.
Βασανιστικό όταν αφορά μια ανεπιθύμητη πραγματικότητα, δημιουργικό όταν το «παιχνίδι» των υποθέσεων εξελίσσεται σε διαφορετικές θεάσεις του κόσμου μας ή σε νοητικά παιχνίδια, που ενίοτε γίνονται και λογοτεχνία.
Και, μάλιστα, βραβευμένη λογοτεχνία, καθώς από το 1995 τα Sidewise Award for Alternate History –τα βραβεία εναλλακτικής ιστορίας– τιμούν ακριβώς αυτό: τα έργα που δίνουν ενδιαφέρουσες απαντήσεις στο «Τι θα γινόταν αν…».
Αν, για παράδειγμα, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ζούσε και βασίλευε ακόμη ή αν –το πιο προσφιλές ίσως θέμα του είδους– εξελισσόταν διαφορετικά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.
O Churchill τα αποκαλούσε «τα τρομερά αν». Αυτές οι ανεπαίσθητες ωθήσεις, οι παρεκκλίσεις που θα μπορούσαν να αλλάξουν μια καθοριστική στιγμή – και έτσι, μέσα από μια χιονοστιβάδα αλυσιδωτών γεγονότων, να εξελιχθεί διαφορετικά ολόκληρη η ροή της ιστορίας.
Τα βραβεία της εναλλακτικής ιστορίας πήραν το όνομά τους από ένα διήγημα του 1934, το «Sidewise in Time» του Murray Leinster, στο οποίο μια παράξενη καταιγίδα έχει ως αποτέλεσμα την ανταλλαγή τμημάτων της Γης με τα αντίστοιχά τους από άλλες χρονικές περιόδους και τη δημιουργία ενός «πολυσύμπαντος». Και ενώ τα έργα επιστημονικής φαντασίας που αφηγούνταν ιστορίες για το μέλλον είχαν κάποια σύνδεση με την υφιστάμενη πραγματικότητα, στο βιβλίο του Leinster το «παράλληλο σύμπαν» είναι εξ ολοκλήρου υποθετικό.
Για παράδειγμα, μια ρωμαϊκή λεγεώνα –από μια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που δεν έπεσε ποτέ– εμφανίζεται στα περίχωρα του Σεντ Λούις στο Μιζούρι. Πλοία των Βίκινγκ –οι οποίοι κάποτε είχαν εγκατασταθεί στη Βόρεια Αμερική– επιτίθενται σε λιμάνι της Μασαχουσέτης. Στο Σαν Φρανσίσκο κυματίζει μια σημαία της τσαρικής Ρωσίας – και πολλές ακόμη παράλληλες ιστορίες.
Ο Leinster, βάζοντας στο πολυμίξερ της αφήγησης πολλαπλές ιστορίες του κόσμου μας, έστρωνε τον δρόμο για τη δημιουργία μιας νέας κατηγορίας στη λογοτεχνία, καθώς δεν συνέδεε απλώς το τώρα με ένα φανταστικό μέλλον, αλλά χρησιμοποιούσε υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα και αναφερόταν σε γνωστά ιστορικά γεγονότα που τα μετάλλασσε κατά βούληση.
Στο βιβλίο «Sideways in Time – Critical Essays on Alternate History Fiction» αναφέρεται πως η εναλλακτική ιστορία αντιπροσωπεύει στην πραγματικότητα κάτι πολύ ευρύτερο: την αποδόμηση της γραμμικής και μοναδικής μας αντίληψης για την ιστορία. Και ότι τα πιο συναρπαστικά έργα αυτής της κατηγορίας είναι εκείνα που χρησιμοποιούν τον εναλλακτικό κόσμο της αφήγησής τους για να μετασχηματίσουν την αντίληψή μας για τη δική μας ιστορία, το παρόν και τις πιθανές του εκδοχές για το μέλλον.
Αν, λοιπόν, συμφωνήσουμε πως ό,τι πιο συναρπαστικό έχει να μας προσφέρει η εναλλακτική ιστορία είναι ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε τη δική μας ιστορία, δεν είναι τυχαίο ότι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι αγαπημένο της θέμα. Ένα ιστορικό γεγονός-τομή του προηγούμενου αιώνα το οποίο καθόρισε τη ζωή ανθρώπων που βρίσκονται ακόμη ανάμεσά μας – τον απόηχο του οποίου ψηλαφούμε κι εμείς σήμερα.
«Τι θα γινόταν αν…» ήταν διαφορετική η έκβαση αυτού του πολέμου, λοιπόν, μέσα από πέντε «εναλλακτικές ιστορίες» – πέντε βιβλία που με τα «τρομερά» τους «αν» μας προσφέρουν έναν άλλο τρόπο θέασης της ιστορίας ο οποίος, ακόμα κι αν είναι υποθετικός, δίνει –το λιγότερο– ενδιαφέρουσες απαντήσεις.
Ο Άνθρωπος στο Ψηλό Κάστρο | Philip K. Dick | Εκδόσεις Τόπος
Ένα από τα πιο γνωστά έργα εναλλακτικής ιστορίας. Οι Δυνάμεις του Άξονα έχουν κερδίσει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μοιρασμένες ανάμεσα στη ναζιστική Γερμανία και την αυτοκρατορική Ιαπωνία. Οι Αμερικανοί θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας, η δουλεία έχει νομιμοποιηθεί ξανά και οι ελάχιστοι Εβραίοι κρύβονται πίσω από ψευδώνυμα. Οι Γερμανοί έχουν υποβάλλει σε ολοκαύτωμα τον πληθυσμό της Αφρικής, έχουν αποξηράνει τη Μεσόγειο για να την καλλιεργήσουν και έχουν αποβιβάσει αστροναύτες στον Άρη.
Σε αυτήν τη κατάσταση της απόλυτης βαρβαρότητας, κάποιοι συνεχίζουν απτόητοι να σχεδιάζουν με μυστικιστικό πάθος τον όλεθρο, άλλοι επιχειρούν να επιβιώσουν πάση θυσία και κάποιοι, λιγότεροι, επιμένουν να αντιστέκονται…
Η υπόθεση τοποθετείται στα 1962 (χρονιά έκδοσης και του βιβλίου), στον απόηχο του μακαρθισμού.
- Τη μετάφραση υπογράφει ο Λιθαρής Χριστόδουλος
Συνωμοσία Εναντίον της Αμερικής | Philip Roth| Εκδόσεις Πόλις
Βρισκόμαστε στο 1940. Στις εκλογές, αντί για τον Δημοκρατικό Franklin Roosevelt, εκλέγεται ο Ρεπουμπλικανός ήρωας της αμερικανικής αεροπορίας, αντισημίτης και φίλος του Hitler, Charles Lindbergh, με το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική».
Σε διάγγελμά του προς τον αμερικανικό λαό, ο Lindbergh κατηγορεί δημόσια τους Εβραίους ότι ωθούν την Αμερική να αναμειχθεί σε έναν άσκοπο πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας, και, όταν αναλαμβάνει τα καθήκοντά του ως 33ος Πρόεδρος των ΗΠΑ, υπογράφει σύμφωνο «εγκάρδιας συνεννόησης» με τον Hitler.
Σε αυτό το πολιτικό θρίλερ, ο Roth μας μεταφέρει ημέρες και ώρες της παιδικής του ηλικίας, μεγαλώνοντας σε μια εβραϊκή οικογένεια της Αμερικής εκείνη την εποχή, η οποία, όπως και χιλιάδες εβραϊκές οικογένειες στη χώρα, είχαν κάθε λόγο να φοβούνται την έλευση της συμφοράς.
- Τη μετάφραση υπογράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης.
Αποστολή στο Βερολίνο | Len Deighton | Εκδόσεις Κλειδάριθμος
Το κατασκοπικό σύμπαν του Len Deighton μοιάζει με εκείνο του John le Carré: ένας κόσμος από περίπλοκα δίκτυα, μεταβαλλόμενες συμμαχίες, παγίδες και τεχνικές εξαπάτησης. Τα γεγονότα εκτυλίσσονται στο φόντο γεωπολιτικών αναταραχών, κυρίως κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με χαρακτήρες που τους χωρίζουν ιδεολογίες, προσωπικά κίνητρα ή οι πολιτικές σκοπιμότητες. Οι δύο σχεδόν συνομήλικοι συγγραφείς θεωρούνται οι κορυφαίοι των κατασκοπικών μυθιστορημάτων της γενιάς τους.
Το «Αποστολή στο Βερολίνο» είναι από τα πρώτα μυθιστορήματα που γράφτηκαν μετά την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου. Τοποθετείται στα 1963, σε μια σκοτεινή και επικίνδυνη πόλη. Ο ανώνυμος πρωταγωνιστής του «Απόρρητου Φάκελου ΙΠΚΡΕΣ» έχει ως αποστολή να βοηθήσει έναν κορυφαίο Σοβιετικό επιστήμονα να αυτομολήσει μέσα σε ένα ψεύτικο φέρετρο. Όμως, διαπιστώνει πολύ γρήγορα ότι η υπόθεση κρύβει μια ακόμη πιο επικίνδυνη αλήθεια.
- Τη μετάφραση υπογράφει ο Αντώνης Καλοκύρης
Fatherland – Κι αν ο Χίτλερ Είχε Κερδίσει; | Robert Harris | Εκδόσεις Ψυχογιός
Ο Robert Harris λέει πως πάντα του άρεσε η ιστορία και πως καταφεύγει σε αυτή γιατί είναι… τεμπέλης: «Οι μυθιστοριογράφοι –πάρτε για παράδειγμα τον Graham Greene ή τον Somerset Maugham– κάποια στιγμή πρέπει να αναζητήσουν νέο υλικό… Εκείνοι ταξίδευαν. Πήγαιναν στην Αϊτή, στην Ινδοκίνα, στη Μαλαισία. Έφταναν κάπου με ένα σημειωματάριο, περνούσαν χρόνο εκεί και γύριζαν πίσω με ιστορίες, ιδέες και έμπνευση. Εγώ είμαι πολύ τεμπέλης για να ταξιδεύω συχνά, οπότε επισκέπτομαι εποχές».
Στο πολιτικό θρίλερ «Fatherland» η υπόθεση τοποθετείται 20 χρόνια από τη θριαμβευτική νίκη της ναζιστικής Γερμανίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η χώρα ετοιμάζεται να γιορτάσει τα 75α γενέθλια του Φύρερ. Ο ντετέκτιβ Μαρτς καλείται να διαλευκάνει ένα μυστηριώδη θάνατο κι αυτό ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου. Υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της στρατιωτικής ιεραρχίας επιχειρούν να συγκαλύψουν τις συνωμοσίες και τα τρομερά μυστικά που είναι θαμμένα στα σκονισμένα αρχεία του Ράιχ και τις θυρίδες ελβετικών τραπεζών.
- Τη μετάφραση υπογράφει η Μαρία Ξυδά.
Εισβολή | Harry Turtledove | Anubis
Η σειρά «Εισβολή» («Worldwar») του Harry Turtledove, του «μετρ της εναλλακτικής ιστορίας» κατά το Publishers Weekly, έχει λάβει, το 1996, Έπαινο (Honorable Mention) στα Sidewise Awards for Alternate History. Τα μυθιστορήματά του έχουν γενικά αναγνωριστεί ως καθοριστικά στη διάδοση του είδους στο ευρύ κοινό, συμβάλλοντας στην είσοδο της εναλλακτικής ιστορίας στο λογοτεχνικό mainstream.
Από το Περλ Χάρμπορ ως τους δρόμους του Παρισιού και από την Πολιορκία του Λένινγκραντ ως τη Ναυμαχία του Μίντγουεϊ, στις σελίδες της «Εισβολής» ο πόλεμος μαίνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη. Κι όμως, ξαφνικά, καταφθάνει ο πραγματικός εχθρός: οι εξωγήινοι, με τεχνολογία που ξεπερνά τον ανθρώπινο νου. Μόνη ελπίδα της Γης η συνεργασία μεταξύ των δυνάμεων του Άξονα και των Συμμάχων. «Τι θα γινόταν αν…» ο Roosevelt, ο Stalin, ο Churchill, ο Hitler και ο Hirohito ένωναν τις δυνάμεις τους για να υπερνικήσουν έναν ακόμα πιο ισχυρό αντίπαλο;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
H Elif Shafak και η Lea Ypi Λένε πως η Μνήμη Είναι Θεραπευτική
