Το ταξίδι μου στην Ιορδανία ξεκίνησε από το κεντρικό κτιριο της Petra National Trust, ένα όμορφο ιστορικό αρχοντικό που αποπνέει μνήμη και αφήνει να αναδυθούν αναμνήσεις του παρελθόντος στο σήμερα. Καθώς περπατούσα στους διαδρόμους του, η ατμόσφαιρα του χώρου με μετέφερε στις ιστορίες και τις αξίες μιας χώρας γεμάτης χρώματα και πλούσιας σε πολιτιστική κληρονομιά, που θυμίζει πολύ την Ελλάδα – την ιστορία, την πίστη, την οικογένεια και τη σημασία της φιλίας.
Με την υψηλότατη πριγκίπισσα Dana Firas, πρόεδρο του Εθνικού Ιδρύματος Πέτρα, αντιπρόεδρο του ICOMOS (Περιφερειακή Ομάδα Aραβικών Κρατών) και Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της UNESCO για την Πολιτιστική Κληρονομιά της Ιορδανίας να με καθοδηγεί, κάθε γωνιά του κτιρίου έγινε αφορμή για να καταλάβω πώς η μνήμη, οι παραδόσεις και οι ανθρώπινες αξίες δημιουργούν μια άυλη παγκόσμια κληρονομιά, κοινή γέφυρα ανάμεσα στις χώρες, που ενώνει παρελθόν, παρόν και μέλλον.
Υπηρετείτε πολλά χρόνια ως Πρέσβειρα Καλής Θέλησης της UNESCO για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ιορδανίας. Πώς έχει εξελιχθεί το όραμά σας με την πάροδο του χρόνου;
Ήταν μεγάλη τιμή όταν η τότε γενική διευθύντρια της UNESCO, Irina Bokova, μου πρότεινε να γίνω Πρέσβειρα Καλής Θέλησης, και ανυπομονώ να συνεργαστώ με τον σημερινό γενικό διευθυντή, Dr. Khaled El-Enany. Η UNESCO κατέχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου, καθώς εκφράζει την πεποίθησή μου ότι η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι πολυτέλεια, αλλά θεμέλιο ταυτότητας, αξιοπρέπειας και κοινής ανθρωπιάς. Σε μια εποχή που οι θησαυροί αυτοί απειλούνται από συγκρούσεις, εγκατάλειψη και κλιματική αλλαγή, η ηγεσία της UNESCO είναι ανεκτίμητη, και νιώθω τιμή που υπηρετώ έναν σκοπό που διαμορφώνει τη ζωή μου.
Το όραμά μου για την πολιτιστική κληρονομιά της Ιορδανίας παραμένει σταθερό, ακόμη κι αν οι προκλήσεις εντείνονται. Εργάζομαι για την ανάδειξη του ρόλου της κληρονομιάς στην οικοδόμηση μιας ευέλικτης, δημιουργικής και ανθεκτικής κοινωνίας, ενισχύοντας την εθνική υπερηφάνεια και την αίσθηση του ανήκειν. Στηρίζοντας, επίσης, το όραμα του βασιλιά Αμπντάλα Β’ για οικονομική μεταρρύθμιση και ανάπτυξη. Οι εθνικές προτεραιότητες πρέπει να περιλαμβάνουν ουσιαστικές επενδύσεις, βιώσιμη διαχείριση μνημείων και ισχυρό πλαίσιο διακυβέρνησης, με συνεργασία κοινωνίας, ιδιωτικού τομέα και κράτους.
Το βιβλίο σας «Unique and Outstanding: Jordan’s World Heritage Sites» αναδεικνύει την ποικιλόμορφη κληρονομιά της Ιορδανίας. Ποιος χώρος, κατά τη γνώμη σας, αντικατοπτρίζει καλύτερα το πνεύμα της ιορδανικής ταυτότητας σήμερα και γιατί;
Ειλικρινά, μέσω του «Unique and Outstanding» επιδίωξα να κατευθύνω τη συζήτηση γύρω από τις «αξίες» για τις οποίες εντάχθηκαν στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς οι χώροι, αλλά και να αναδείξω τη νομική ευθύνη που συνεπάγεται αυτή η καταχώριση. Είναι αλήθεια ότι οι αξίες αυτές αντικατοπτρίζονται σε όμορφα και εξαιρετικά μνημεία, τα οποία, ταυτόχρονα, αφηγούνται ιστορίες που αντανακλούν ολόκληρη την ιστορία της Ιορδανίας.
Η Ιορδανία είναι μια αρχαία γη, λίκνο πολιτισμού και ανθρώπινης δημιουργίας. Εδώ οι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν, καλλιέργησαν τη γη, ανέπτυξαν την αρχιτεκτονική και δημιούργησαν κοινότητες, οικονομίες και δίκτυα εμπορίου. Είναι ο τόπος καινοτομίας όπου άνθησαν η τέχνη, η ζωγραφική, η γλυπτική, η αρχιτεκτονική, η μουσική και η γραφή και πολλές άλλες μορφές έκφρασης. Αυτό το πνεύμα εξακολουθεί να τη χαρακτηρίζει μέχρι σήμερα. Μια χώρα με βαθιά ιστορία, αλλά στραμμένη στο μέλλον, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών που υποδέχεται ανθρώπους από όλο τον κόσμο και πατρίδα ενός υπερήφανου, γενναιόδωρου λαού.
Πώς έχει επηρεάσει η συμμετοχή της Ιορδανίας στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς τον τουρισμό και τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στη διαφύλαξη της αυτής της κληρονομιάς;
Αυτό είναι ένα ζήτημα που αφορά όλους τους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς, όχι μόνο την Ιορδανία. Η εγγραφή στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς σημαίνει αναγνώριση, δέσμευση και ευθύνη. Η αναγνώριση των μοναδικών αξιών ενός τόπου, αποτελεί δέσμευση του κράτους να τηρήσει τη σύμβαση και τις κατευθυντήριες οδηγίες, καθώς και ευθύνη να προστατεύει τους χώρους που, παρότι βρίσκονται εντός των συνόρων του, ανήκουν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η υιοθέτηση υψηλών προτύπων διατήρησης και διαχείρισης είναι αναγκαία για να διασφαλιστούν η ακεραιότητα, η αυθεντικότητα και οι αξίες για τις οποίες ένας χώρος εντάσσεται στον κατάλογο.
Με την εγγραφή σε αυτόν τον Κατάλογο, ένας τόπος προσελκύει μεγαλύτερο ενδιαφέρον και γίνεται προορισμός για τουρισμό. Γι’ αυτό τα κράτη οφείλουν πρέπει εκ των προτέρων να καθορίζουν σαφή όρια, ζώνη προστασίας, κανονισμούς χρήσης γης και ολοκληρωμένα σχέδια διαχείρισης και συντήρησης, με ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων. Η απουσία τους συχνά δημιουργεί εντάσεις, όπως φάνηκε στην Πέτρα με την κοινότητα των Βεδουίνων.
Και ενώ αναφερόμαστε στην Πέτρα, μια σημαντική υπενθύμιση! Ο Κατάλογος Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς δεν είναι εργαλείο μάρκετινγκ. Δεν ισοδυναμεί με τα «Νέα Θαύματα του Κόσμου» και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως τέτοιο. Η εγγραφή πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό, ώστε οι πρακτικές που ακολουθούν ή προκύπτουν από την εγγραφή να αντικατοπτρίζουν το πνεύμα των διεθνών αρχών και των κατευθυντήριων οδηγιών της UNESCO.
Η Πέτρα είναι το «σήμα κατατεθέν» της Ιορδανίας, όπως ο Παρθενώνας για την Ελλάδα, και αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Από τη δική σας οπτική, ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν για την προστασία της από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής;
Οι γεωλογικοί σχηματισμοί της Πέτρας είναι από ψαμμίτη, ένα ιδιαίτερα εύθραυστο υλικό, που φθείρεται εύκολα τόσο από φυσικούς παράγοντες όσο και από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Και ενώ οι Ναβαταίοι υπήρξαν λαμπροί μηχανικοί, η αρχαία τους τεχνογνωσία δεν αρκεί απέναντι στην ένταση της σημερινής κλιματικής κρίσης.
Η πρόσφατη μελέτη του PNT (Petra National Trust) για τις κλιματικές επιπτώσεις στην Πέτρα και η έκθεση πολιτικής προτείνουν τέσσερις άμεσες προτεραιότητες. Τη συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του ψαμμίτη, την ενίσχυση της διαχείρισης κινδύνων, ιδίως των ξαφνικών πλημμυρών, την επένδυση στις τοπικές κοινότητες που αποτελούν τους άμεσους φύλακες του χώρου και που διαθέτουν πολύτιμη διαγενεακή γνώση, και την εξασφάλιση πρόσβασης σε χρηματοδότηση για το κλίμα που θα ενισχύσουν την προστασία των μνημείων και των παραδοσιακών πρακτικών.
Η κλιματική αλλαγή απειλεί επίσης τη φυσική ποικιλότητα της περιοχής. Η άρκευθος (Juniper), χαρακτηριστικό είδος της Πέτρας, βρίσκεται πλέον σε κίνδυνο. Το PNT ξεκινά πρόγραμμα για τη μελέτη των κλιματικών επιπτώσεων και την επανεισαγωγή της στο φυσικό της περιβάλλον. Προσωπικά θεωρώ πως η προστασία της Πέτρας δεν αφορά μόνο τα μνημεία, αλλά τη διαφύλαξη της πολιτιστικής, οικονομικής και συναισθηματικής ζωής μιας ολόκληρης περιοχής.
Θα μπορούσατε, παρακαλώ, να μας μιλήσετε για κάποιο πρόσφατο έργο ή πρωτοβουλία στην Ιορδανία που συνδυάζει την πολιτιστική κληρονομιά με τη βιώσιμη ανάπτυξη;
Το PNT αποκαθιστά το Σπίτι Al-Jaghbeer στον χώρο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του As-Salt, δείχνοντας πώς η συντήρηση της κληρονομιάς μπορεί να καθοδηγήσει την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Τα παραδοσιακά κτίρια της πόλης, κατασκευασμένα από πορώδη κιτρινωπό ασβεστόλιθο, είναι ευαίσθητα στην υγρασία και στα άλατα, τα οποία επιταχύνουν τη φθορά μέσω επαναλαμβανόμενων κύκλων διαβροχής και ξήρανσης.
Στο αρχικό στάδιο του έργου, το PNT επικεντρώθηκε στη σταθεροποίηση της δομής και στη διατήρηση του ιστορικού χαρακτήρα, συνεργαζόμενο με τοπικούς αρχιτέκτονες, τεχνίτες και κοινότητες, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και προσφέροντας εκπαίδευση και ανάπτυξη δεξιοτήτων. Στη συνέχεια, εισήχθησαν παρεμβάσεις ανθεκτικές στο κλίμα, όπως η αποκατάσταση παραδοσιακών συστημάτων διαχείρισης όμβριων υδάτων, η αντικατάσταση σκληρών τσιμεντοκονιαμάτων με διαπνέοντα υλικά ασβέστη και η ενίσχυση της δομής απέναντι σε θερμικές μεταβολές και ακραία φαινόμενα.
Παράλληλα, το PNT δημιούργησε το πρόγραμμα Climate Heritage Youth Leaders που εστιάζει στη μακροπρόθεσμη προσαρμογή και τη φροντίδα από την κοινότητα, επενδύοντας στη διαγενεακή γνώση και κοινωνική ανθεκτικότητα, ενώ στο πλαίσιο του έργου συνεργαζόμαστε επίσης με μια τοπική κοινοτική οργάνωση που αναπτύσσει παραδοσιακές τέχνες και δημιουργεί επιχειρηματικές και εισοδηματικές ευκαιρίες για γυναίκες και νέους στο As-Salt.
Κατά την εμπειρία σας, η αφήγηση ιστοριών του παρελθόντος έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σήμερα ώστε να συνδέει τις κοινότητες με την κληρονομιά τους; Πώς ανταποκρίνονται οι νεότερες γενιές σήμερα;
Στο έργο Al Jaghbeer δώσαμε ιδιαίτερο βάρος στην αφήγηση, τιμώντας τους δεσμούς των κατοίκων με τον τόπο και συνδέοντας τις κλιματικές λύσεις με τις τοπικές αξίες και πρακτικές. Το σπίτι εξελίχθηκε μαζί με την οικογένεια, την άνθηση του εμπορίου στο Λεβάντε και την ανάπτυξη της πόλης – με τις επεμβάσεις στο κτίριο να αντανακλούν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την ίδια την ιστορία της ανέγερσής του.
Επιπλέον, βρίσκεται απέναντι από την Εκκλησία Al-Khader (Άγιος Γεώργιος), η οποία χτίστηκε το 1682 πάνω σε μια αρχαία σπηλιά. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας βοσκός είδε θεία οπτασία του Αγίου Γεωργίου, δημιουργώντας τόπο λατρείας που για αιώνες τιμάται από χριστιανούς και μουσουλμάνους – σύμβολο της θρησκευτικής σύμμειξης και της κοινής πίστης στο Ας-Σαλτ.
Ο τοπικός ιερέας ενσωμάτωσε την ιστορία του σπιτιού στην αφήγηση της γειτονιάς, αναδεικνύοντας τον κοινωνικό χαρακτήρα του Ας-Σαλτ, μια πόλη που ενώνει κοινή κληρονομιά, συνοχή και αίσθημα ανήκειν πέρα από θρησκευτικές και πολιτισμικές γραμμές.
Κοιτώντας προς το μέλλον, ποιο είναι το όραμά σας για την πολιτιστική ταυτότητα της Ιορδανίας την επόμενη δεκαετία και πώς ελπίζετε ότι το έργο σας θα συμβάλλει σε αυτό το μέλλον;
Το όραμά μου είναι μια Ιορδανία που αντιμετωπίζει την πολιτιστική κληρονομιά ως στρατηγικό εθνικό κεφάλαιο: πηγή δημιουργικότητας, συνοχής και ανθεκτικότητας. Ελπίζω σε μια κοινωνία που κατανοεί την αξία της κληρονομιάς και δεσμεύεται ενεργά στη διαφύλαξή της. Σε αυτή την κατεύθυνση υλοποιούμε ήδη προγράμματα, όπως το Βραβείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς του PNT και το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Ευαισθητοποίησης.
Το Βραβείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς του PNT, που ξεκίνησε το 2024, εκφράζει το όραμά μου ότι η κληρονομιά είναι ζωντανός πόρος και μοχλός ανάπτυξης. Αναδεικνύει την αριστεία στη συντήρηση, στην έρευνα, στη συμμετοχή της κοινότητας και στην κλιματική ανθεκτικότητα – θεμελιώδεις πυλώνες ενός σύγχρονου τομέα κληρονομιάς.
Τιμώντας επαγγελματίες και πρωτοβουλίες από όλη τη χώρα, ενισχύει την υπερηφάνεια, την υπευθυνότητα και την αντίληψη ότι η κληρονομιά προσφέρει ταυτότητα, δημιουργικότητα και ευκαιρίες. Στόχος μου είναι η επέκταση του βραβείου στην περιοχή, για να ενισχυθούν οι πρακτικές πολιτιστικής διαχείρισης και να στηριχθούν οι κοινότητες ως θεματοφύλακες για ένα βιώσιμο μέλλον.
Τα προγράμματα εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης καλλιεργούν μια νέα γενιά ηγετών και υπερασπιστών της κληρονομιάς. Μέσα από βιωματική μάθηση –επισκέψεις, εργαστήρια, δημιουργικά έργα και επιμόρφωση εκπαιδευτικών– βοηθούμε τους νέους να συνδεθούν με την ιστορία και τις παραδόσεις τους.
Βλέπουμε μαθητές να γίνονται πρεσβευτές των κοινοτήτων τους και εκπαιδευτικοί που εντάσσουν την κληρονομιά στην καθημερινή διδασκαλία τους. Με αυτόν τον τρόπο καλλιεργούμε την περιέργεια, την κριτική σκέψη και την αίσθηση συλλογικής ευθύνης.
Πώς μπορούν οι επισκέπτες να βιώσουν τον ζωντανό πολιτισμό της Ιορδανίας με τρόπους που σέβονται τη φύση και τις τοπικές κοινότητες;
Οι πιο ουσιαστικές εμπειρίες στην Ιορδανία προκύπτουν όταν οι επισκέπτες αφιερώνουν χρόνο για να συνδεθούν με τους ανθρώπους και τα τοπία της. Αυτό σημαίνει να επιλέγουν δράσεις και ξεναγήσεις που υλοποιούνται από τις τοπικές κοινότητες, να στηρίζουν ντόπιους τεχνίτες, να σέβονται τα ευαίσθητα οικοσυστήματα και να κατανοούν ότι οι χώροι πολιτιστικής κληρονομιάς δεν είναι απλώς αξιοθέατα· είναι ζωντανοί τόποι.
Αυτές οι επιλογές συμβάλλουν ώστε ο τουρισμός να ενισχύει την ευημερία των κοινοτήτων, αντί να τη διαταράσσει. Η Ιορδανία φημίζεται για τη φιλοξενία της, αλλά οι υπεύθυνοι επισκέπτες κάνουν αυτή τη φιλοξενία πραγματικά βιώσιμη.
Μεγαλειοτάτη, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν σε έναν κόσμο με ταχύτατες τεχνολογικές αλλαγές, πόσο σημαντικό είναι να συνδέονται με τις πολιτιστικές και ιστορικές τους ρίζες και ποια τα αποτελέσματα αυτής της σύνδεσης;
Σε έναν κόσμο που κινείται με μεγάλη ταχύτητα, οι πολιτιστικές ρίζες λειτουργούν ως άγκυρα, προσφέροντας στα παιδιά αίσθημα του ανήκειν, ταυτότητας, συνέχειας και αυτοπεποίθησης – κάτι που καμία τεχνολογία δεν μπορεί να αντικαταστήσει. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του PNT επενδύει σε αυτή τη σύνδεση, αξιοποιώντας την τεχνολογία και τη βιωματική μάθηση για να εμπλέξει ουσιαστικά τους νέους.
Ήταν το πρώτο ολοκληρωμένο πρόγραμμα πολιτιστικής κληρονομιάς για παιδιά και εφήβους στην Ιορδανία, παρουσιάζοντας την ιστορία μας με ελκυστικούς και προσιτούς τρόπους. Μέσα από επισκέψεις, ιστορίες, χειροτεχνίες και περιβαλλοντικές δράσεις, δείχνουμε στους νέους ότι η κληρονομιά είναι ζωντανό κομμάτι της καθημερινότητάς τους.
Για μένα, αυτή η σύνδεση δεν είναι πολυτέλεια· είναι απαραίτητη για την ανατροφή σκεπτόμενων, υπεύθυνων και δημιουργικών πολιτών.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Erini: Με Ένα Ριζίτικο στα Grammy Awards
