Δύο από τα χιλιάδες κείμενα που αφορούν τις αμερικανικές εκλογές με εντυπωσίασαν ιδιαίτερα. Το πρώτο είναι του Reuters και το δεύτερο του BBC. Δύο δημοσιογραφικοί οργανισμοί που σέβονται την αλήθεια, την αντικειμενικότητα, τον αναγνώστη και την αξιοπρέπειά τους.
Το πρώτο κείμενο αφορά την προεκλογική βία. Περιληπτικά, γράφει πως οι πρόσφατες επιθέσεις αποτελούν μέρος της όλο και πιο έντονης αύξησης της πολιτικής βίας στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1970. Ακόμη, πως οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η εκλογική ατμόσφαιρα του 2024 είναι εξαιρετικά ασταθής. Το Reuters, μάλιστα, εντόπισε 300 περιπτώσεις βίας από το 2021.
Το δεύτερο κείμενο αφορά την εξαγορά της ψήφου. Αναφέρει ότι ο δισεκατομμυριούχος οπαδός του Trump, Elon Musk, είπε πως θα χαρίζει ένα εκατομμύριο δολάρια την ημέρα (!) σε εγγεγραμμένους ψηφοφόρους που ψηφίζουν σε αμφιταλαντευόμενες πολιτείες μέχρι τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ στις 5 Νοεμβρίου.
Τα δύο αυτά κείμενα προβληματίζουν για το ποιόν της αμερικανικής κοινωνίας. Πρόκειται για την κοινωνία μιας από τις πιο αναπτυγμένες χώρες στον κόσμο, και εύλογα κανείς θα ανέμενε να χαρακτηρίζεται από ανάλογη πρόοδο σε κοινωνικό επίπεδο. Ωστόσο, όπως φαίνεται και μέσα από τα δημοσιεύματα, υπάρχει μια απαράδεκτη καθυστέρηση ηθών, όχι μόνο σε σύγκριση με το ήθος των αναπτυγμένων χωρών της Ευρώπης, αλλά και με το ήθος της δικής μας χώρας.
Τέτοιες αντιφάσεις προκαλούν ενδιαφέρον για αναζήτηση των χαρακτηριστικών της αμερικανικής κοινωνίας και των διακυβευμάτων που τίθενται στις προεδρικές εκλογές της 5ης Νοεμβρίου.
Χαρακτηριστικά του Προεκλογικού Αγώνα
Το χαμηλό επίπεδο του προεκλογικού αγώνα, σύμφωνα με κάποιες απόψεις, σχετίζεται με την πτώση του επιπέδου της δημόσιας παιδείας, ιδιαίτερα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η πτώση είναι γεγονός. Συμβαίνει και στη χώρα μας, αλλά δεν φτάσαμε ποτέ σε αντίστοιχο σημείο.
Η συμπεριφορά του Ρεπουμπλικανού Donald Trump, ανεξάρτητα από τις πολιτικές του θέσεις, είναι η χειρότερη εκείνες των ηγετών όλων των σύγχρονων δημοκρατικών καθεστώτων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αφού αποκάλεσε τη Δημοκρατική αντίπαλό του Kamala Harris «καθυστερημένη» και «διανοητικά ανάπηρη», στη συνέχεια ανέβασε το επίπεδο της χυδαιότητας αποκαλώντας την επανειλημμένα «σκύλα», «στολίζοντάς» την με πολλούς ακόμη χαρακτηρισμούς ή απρεπείς εκφράσεις. Το χειρότερο απ’ όλα όμως ήταν ότι οι παρευρισκόμενοι όχι μόνο δεν αντέδρασαν, αλλά επευφημούσαν τον ρήτορα.
Δεν είμαι σίγουρος αν αυτή η ακραία συμπεριφορά είναι τόσο πολύ ενσωματωμένη με τον χαρακτήρα του Trump ώστε να μην μπορεί να την ελέγξει ή αν την καλλιεργεί και τη χρησιμοποιεί επίτηδες, ως μέρος του προεκλογικού του αγώνα για την αλίευση ψήφων απαίδευτων ψηφοφόρων. Ψηφοφόρων, δηλαδή, που με αυτόν τον τρόπο θεωρούν τον Trump «δικό μας», αφού και οι ίδιοι έχουν παρόμοια συμπεριφορά. Πρόκειται για μια ακόμα εφαρμογή της κλασικής συνταγής του λαϊκισμού: ο Trump υπερασπίζεται τον «λαό» απέναντι στην «ελίτ» που συνωμοτεί εναντίον του. Ο λαϊκισμός αυτός, που γίνεται με ακραίο τρόπο, βρίσκει πρόσφορο έδαφος επειδή η πολιτική του Biden ήταν φιλική προς τους «έχοντες».
Προφανώς, αυτός ο ακραίος λαϊκισμός δεν βρίσκει σύμφωνα όλα τα μέλη των Ρεπουμπλικανών. Αρκετά στελέχη τον κατήγγειλαν και κάποιοι εξ αυτών δήλωσαν ότι θα ψηφίσουν τη Δημοκρατική Kamala Harris. Ωστόσο, αυτά τα στελέχη δεν ήταν αρκετά για να επιβάλουν υποψήφιο πρόεδρο του κόμματος άλλον από τον Trump. Και στις εκλογές λίγοι από αυτούς θα ψηφίσουν την Kamala Harris ως άμυνα στο λαϊκισμό. Οι περισσότεροι θα προτιμήσουν την αποχή.
Η Δωροδοκία του Elon Musk
Η μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων όχι μόνο ανέχεται τη δωροδοκία, αλλά φτάνει να τη θεωρεί φυσιολογική συμπεριφορά, επειδή στις ΗΠΑ το χρήμα υπεισέρχεται παντού. Γιατί όχι και στην εκλογική διαδικασία; Το χρήμα για τους Αμερικανούς έχει μια αξία παραπάνω από αυτήν που έχει για μας τους Ευρωπαίους. Για εμάς, είναι μέσο ευημερίας, για τους Αμερικανούς είναι επιπλέον και μέσο κοινωνικής αναγνώρισης. Στις ΗΠΑ το κράτος και η μέριμνά του για τους πολίτες δεν είναι ισχυρά, όπως στην Ευρώπη. Συνεπώς, ζητήματα που άπτονται της αξιοπρέπειας του ατόμου (παιδεία, υγεία κ.λπ.) είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το εισόδημα και την περιουσία του.
Στην Ευρώπη, το πιο πρόσφατο περιστατικό πολιτικής δωροδοκίας που δημοσιοποιήθηκε ήταν όταν, σύμφωνα με τις αρχές της Μολδαβίας, η Ρωσία αγόρασε ψήφους Μολδαβών στην κρίσιμη ψηφοφορία της 20ής Οκτωβρίου για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Όμως η Ρωσία αρνήθηκε αισχυντηλά το γεγονός, αντίθετα με τον Elon Musk, που το διαφήμισε μέσα από τα ΜΜΕ. Δύο διαφορετικοί κόσμοι. Αυτή η σχέση χρήματος και κοινωνικής αξιοπρέπειας οδηγεί την κοινωνία των ΗΠΑ σε ένα δρόμο όπου οι κοινωνικές διαφορές είναι τόσο ακραίες όσο και οι οικονομικές διαφορές. Όπως είπε ο καθηγητής Θάνος Βερέμης, ο οποίος σπούδασε και έζησε στις ΗΠΑ, στη χώρα αυτή υπάρχουν τα καλύτερα αλλά, συγχρόνως, και τα χειρότερα πανεπιστήμια στον κόσμο.
Ρατσισμός
Ο ρατσισμός κατά των μαύρων στην Αμερική έχει βαθιές ρίζες που ξεκινούν από την εποχή της δουλείας. Αν και η διάκριση με βάση το χρώμα του δέρματος έχει σε ορισμένες περιπτώσεις περιοριστεί, το κοινωνικό στίγμα και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν πολλοί μαύροι Αμερικανοί συχνά σχετίζονται με ιστορικά και κοινωνικά εμπόδια. Οι οικογενειακές αποσυνδέσεις που επιβλήθηκαν από την πρακτική της πώλησης μελών οικογενειών σε διαφορετικούς προορισμούς κατά την εποχή της δουλείας, άφησαν βαθιά τραύματα που επηρέασαν την κοινωνική συνοχή και την οικονομική πρόοδο των μαύρων κοινοτήτων για γενιές. Η φτώχεια και η κοινωνική απομόνωση συνέβαλαν στην ενίσχυση της εγκληματικότητας σε υποβαθμισμένες περιοχές, ανεξάρτητα από φυλετικά χαρακτηριστικά, κάτι που χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για τον περαιτέρω στιγματισμό τους.
Αυτό το ιστορικό πλαίσιο ίσως να εξηγεί γιατί το χρώμα του δέρματος στην περίπτωση της Kamala Harris δεν αποτελεί πλέον από μόνο του τον πιο κρίσιμο παράγοντα για την προσέλκυση αντιρατσιστικών ψήφων.
Η πολιτική ιστορία, όπως η εξέλιξη των θέσεων των δύο μεγάλων κομμάτων, έχει διαμορφώσει επίσης την εκλογική τάση των Αμερικανών. Ενώ ο Abraham Lincoln, ο οποίος απελευθέρωσε τους δούλους, ήταν Ρεπουμπλικανός, οι Δημοκρατικοί (αιχμή ο πρόεδρος Johnson) ανέλαβαν πρωτοβουλίες για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων πολιτών τις επόμενες δεκαετίες. Σήμερα, η πλειονότητα των Νότιων Πολιτειών τείνει να ψηφίζει Ρεπουμπλικανούς, κάτι που αντανακλά αυτή την ιστορική αλλαγή.
Εξωτερική Πολιτική
Εμείς εδώ στην Ευρώπη βάζουμε, και δικαίως, την εξωτερική πολιτική κάθε υποψηφίου ως κριτήριο για το ποιον θα υποστηρίξουμε.
Βλέπουμε ότι ο Trump είναι φιλορώσος και προσωπικός φίλος του Putin, πράγμα πρωτοφανές για πρόεδρο των ΗΠΑ! Βλέπουμε τον αντι-ευρωπαϊσμό του και ακούμε της απειλή του ότι θα φύγει από το ΝΑΤΟ –που σημαίνει πρακτικά ότι θα κλείσει το ΝΑΤΟ–, επειδή οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν πληρώνουν τη συνδρομή τους. Με άλλα λόγια, ακούμε ότι υποβαθμίζει την ιστορική συμμαχία με το όνομα «Δύση» ή παλιότερα «Ελεύθερος Κόσμος», ανάγοντάς την σε ζήτημα συνδρομών.
Είναι λογικό συνεπώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες και οι Ευρωπαίοι πολίτες να έχουν προτίμηση στην Kamala Harris, έστω και αν κανείς, μάλλον ούτε και η ίδια, ξέρει τι ακριβώς θα κάνει στην εξωτερική πολιτική.
Όλα αυτά, όμως, δεν απασχολούν παρά την «ελίτ» που λέγαμε πιο πάνω. Ο απλός ψηφοφόρος δεν ξέρει ούτε πού πέφτει η Ευρώπη. Μην περιμένουμε λοιπόν κάποιο ρεύμα φιλοευρωπαίων Αμερικανών υπέρ της Κάμαλα.
Θρησκεία
Η παραπάνω κατάσταση, όπως σκιαγραφήθηκε, κινείται μέσα στο πλαίσιο που λέγεται «θρησκεία» και επηρεάζεται από αυτήν. Αυτό συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Το έγκριτο αμερικανικό κέντρο ερευνών Pew Research Center, έπειτα από έρευνες, συνέταξε ένα γράφημα που δείχνει τη συσχέτιση της θρησκευτικότητας με την ευημερία σε κάθε χώρα.
Το διάγραμμα αυτό αποδεικνύει έναν κανόνα: ότι τα δύο ποσά είναι αντιστρόφως ανάλογα. Οι πιο «θρησκευτικές» χώρες είναι οι φτωχότερες, όπως παραστατικά δείχνει το παραπάνω γράφημα του 2015. Η μέση καμπύλη του γραφήματος έχει περίπου την ίδια μορφή με το διάγραμμα της σχέσης y=1/x.
Όμως, στην καμπύλη του γραφήματος υπάρχει μια εξαίρεση που την τονίζουν οι ίδιοι οι συντάκτες. Οι ΗΠΑ, που είναι πρώτη χώρα σε πλούτο, έρχεται σε θρησκευτικότητα όχι τελευταία, όπως αναμένεται, αλλά πάνω από όλες τις χώρες της Ευρώπης, πάνω και από το θρησκευτικό Ισραήλ, στο επίπεδο περίπου της Τουρκίας και του Λιβάνου.
Η αντίφαση αυτή της αμερικανικής κοινωνίας είναι ίσως η πιο καθοριστική για την ερμηνεία των λειτουργιών και των αντιδράσεών της. Ερμηνεύει και τις δυο προεκλογικές αφίσες που θυμίζουν μάλλον τον Αλλάχ παρά εκλογές σε προηγμένη χώρα. Ερμηνεύει και το εθνικό ρητό (national motto) των ΗΠΑ «In God we trust», που εμφανίζεται ακόμα και στα νομίσματά τους.
Το αμερικανικό έθνος γεννήθηκε σε μεγάλο βαθμό από «θρησκευτικούς» πρόσφυγες. Αυτό δημιούργησε μια παράδοση, ίσως την πιο ισχυρή απ’ όλες. Και όπως καλά γνωρίζουμε από την εμπειρία της χώρας μας, οι προσπάθειες για μεταρρύθμιση που θίγουν τέτοιες παραδόσεις είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να πετύχουν.
