Μια φορά κι έναν καιρό, στα μακρινά, δοξασμένα 80s (1984-1987 για την ακρίβεια), κάθε Παρασκευή απόγευμα, μια ξανθιά κοπέλα με μεγάλα γαλαζοπράσινα μάτια και φιόγκους στα μαλλιά έδινε τηλεοπτικό ραντεβού στην ΕΡΤ με το –κυρίως κοριτσίστικο– παιδικό κοινό. Την έλεγαν Κάντυ. Και για πολλά παιδιά (και αρκετούς ενήλικες) ήταν η πρώτη φορά που έβλεπαν κάτι τόσο… αλλιώτικο. Δεν θύμιζε Μίκυ Μάους, Tομ και Τζέρι, Ροζ Πάνθηρα, Mπόλεκ και Λόλεκ, ούτε καν τη θρυλική Ομάδα G (Gen Z μην πτοείστε με τις «άγνωστες λέξεις», το άρθρο αφορά και εσάς). Η Κάντυ δεν είχε τη χιουμοριστική ελαφρότητα ή τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό κινουμένων σχεδίων που κυκλοφορούσαν έως τότε. Επρόκειτο για κάτι πιο εκφραστικό, που έβγαζε κάτι πολύ ανθρώπινο.
Η «Κάντυ Κάντυ» ήταν το πρώτο anime στην ελληνική τηλεόραση, αν και τότε δεν υπήρχε ο όρος. Η αισθητική του –τεράστια εκφραστικά μάτια, έντονα συναισθήματα, ασυνήθιστες γωνίες λήψης, συγκινησιακή ένταση– ήταν πρωτόγνωρη. Εκείνο το κοριτσάκι ενθουσιαζόταν, θύμωνε, έκλαιγε και παρέσυρε μαζί του τις ευαίσθητες παιδικές (και όχι μόνο) ψυχές που την παρακολουθούσαν. Και κάπως έτσι, μέσα από το δράμα μιας ορφανής κοπέλας στην Αμερική του 19ου αιώνα, η Ελλάδα γνώρισε ένα νέο αφηγηματικό σύμπαν, χωρίς να έχει ακόμα τις λέξεις να το περιγράψει.
Anime: Κινούμενα Σχέδια Made in Japan
Τι είναι όμως το anime; Πρόκειται για animation ιαπωνικής προέλευσης, με χειροποίητη ή ψηφιακή εικόνα. Στην Ιαπωνία ο όρος χρησιμοποιείται για όλα τα animation. Ωστόσο, διεθνώς, αναφέρεται σε εκείνο το συγκεκριμένο ιαπωνικό κινούμενο σχέδιο που ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη αισθητική, την αφηγηματική πυκνότητα και τη σκηνοθετική πρωτοτυπία του.
Ας μην το συγχέουμε με το manga: είναι κι αυτό ιαπωνικής προέλευσης, αλλά αφορά κόμικ που διαβάζονται και όχι κινούμενη εικόνα. Αν και πολλές anime σειρές βασίζονται σε manga, το manga εκδίδεται κυρίως σε ασπρόμαυρη μορφή και αποτελεί πιο προσωπικό έργο του σχεδιαστή (mangaka), ενώ το anime συνδυάζει ήχο, χρώμα και κίνηση μέσα από τη συνεργασία ολόκληρων δημιουργικών ομάδων.
Το anime εξελίχθηκε σε εμπορικό προϊόν από το 1917, όμως καθοριστική ήταν η συμβολή του Osamu Tezuka τη δεκαετία του 1960. Θεωρείται ο «πατέρας του anime», καθώς υιοθέτησε τεχνικές κινηματογράφου και ανέδειξε χαρακτήρες με ψυχολογικό βάθος. Σε αντίθεση με το δυτικό animation, που παραδοσιακά εστιάζει στην ομαλή κίνηση, το anime δίνει έμφαση στη σύνθεση της εικόνας, στη δραματουργία των καρέ, στα κοντινά πλάνα και στο βλέμμα των χαρακτήρων: εκεί δηλαδή που ξεχωρίζει η ένταση, η ποίηση και, ενίοτε, η φιλοσοφία.
Ένας Καθρέφτης με Χρώματα και Τραύματα
Το anime πάντως δεν είναι απλώς ένα κινούμενο σχέδιο. Έχει εξελιχθεί σε παγκόσμιο πολιτισμικό φαινόμενο, που τείνει να δίνει στη μυθοπλασία μια ενδιαφέρουσα, «νέα», φιλοσοφική διάσταση. Προσφέρει έναν καθρέφτη στα υπαρξιακά αδιέξοδα της σύγχρονης ζωής, προσεγγίζοντας με ελκυστικό τρόπο τις νεότερες γενιές (Gen Z, γεια σας!).
Μπορεί να αφηγηθεί τα πάντα: επιστημονική φαντασία, δράμα, υπαρξιακή αλληγορία. Πίσω από κάθε πλοκή κρύβεται μια δεύτερη ανάγνωση. Δεν υπόσχεται happy ends. Παρουσιάζει έναν κόσμο άδικο, αλλά γεμάτο νόημα. Η αποτυχία δεν είναι τέλος, αλλά στάδιο κατανόησης. Σε κάθε σειρά, κάποιος χαρακτήρας εκφράζει ερωτήματα χωρίς εύκολες απαντήσεις. Να μερικά παραδείγματα:
Στο «Mob Psycho 100» εκφράζεται θαρραλέα πως «κανείς δεν είναι ξεχωριστός» και πως η δύναμη δεν προσδιορίζει την αξία. Μια πρόταση που θυμίζει τη φιλοσοφική προσέγγιση του Camus, καθώς υπαινίσσεται τον αγώνα για νόημα σε έναν αδιάφορο κόσμο. Στο «Monster», οι ερωτήσεις δεν είναι ρητορικές: «Είναι ο άνθρωπος καλός ή κακός; Είναι όλες οι ζωές ίσες;». Δεν υπάρχουν απαντήσεις. Το κοινό γίνεται ο φιλόσοφος. Στο «Naruto: Shippūden», ο Pain δεν είναι απλώς «κακός»: είναι φορέας ιδεών που θυμίζουν τον Schopenhauer και τον Βούδα. Ακόμα και η οικονομική θεωρία βρίσκει χώρο σε anime όπως το «One Piece», όπου η σχέση του Zoro με τον Mihawk είναι μια «ελεύθερη αγορά» αρετής: μόνο ανταγωνιζόμενος τον καλύτερο μπορείς να γίνεις καλύτερος. Μια ωδή στην ιδέα του Adam Smith περί υγιούς ανταγωνισμού. Και υπάρχει και το «Ghost in the Shell», ένα αριστούργημα του cyberpunk όπου τίθενται θέματα όπως «Τι σημαίνει να έχεις συνείδηση όταν το σώμα δεν είναι πια δικό σου;» και «Πού σταματά η μηχανή και πού ξεκινά το “εγώ”;» Όχι απλώς τεχνολογικές απορίες, αλλά υπαρξιακά ερωτήματα που ξεπερνούν τον δυτικό ορθολογισμό.
Όταν το Anime Γίνεται Κώδικας
Το anime έχει ξεφύγει από την οθόνη και έχει γίνει πολιτισμικός κώδικας. Χαρακτηριστικό και πολύ αγαπητό μας παράδειγμα ο Μίλτος Τεντόγλου. Ο Έλληνας παγκόσμιος πρωταθλητής και δις Χρυσός Ολυμπιονίκης στο άλμα εις μήκος έκανε με έμφαση κάποιες χαρακτηριστικές «Gear Poses» του anime «One Piece». Πρώτα το Gear 2 στο Τόκιο και ύστερα το Gear 5 στη Βουδαπέστη. Ο ίδιος ο δημιουργός του manga, Eiichiro Oda, ανέβασε φωτογραφίες του με τη λεζάντα: «Ο Έλληνας αθλητής Μιλτιάδης Τεντόγλου κάνει το Gear 5 Pose ακριβώς πριν κερδίσει το Χρυσό!».
Σε έναν κόσμο όπου η ποπ κουλτούρα συχνά μοιάζει προβλέψιμη, το anime διατηρεί μια σχεδόν τελετουργική σοβαρότητα – έναν χώρο όπου η φαντασία… φιλοσοφεί: εκεί που πιάνεις τον εαυτό σου να συμπάσχει με ένα ρομπότ που κλαίει χωρίς να νιώθεις γελοίος. Δίνει μια διέξοδο θέασης της πραγματικότητας μέσα από εικόνες που λειτουργούν σαν «φιλοσοφικά παράθυρα». Έχει τη δύναμη να ενώνει κοινό και δημιουργούς σε μια συλλογική, συναισθηματική εμπειρία.
Το anime δεν είναι για «geeks». Είναι για όσους κοιτούν τον κόσμο μας και δεν αρκούνται στην άποψη «έτσι είναι τα πράγματα». Αν αγαπάτε το anime, καταλαβαίνετε τι εννοώ, αν πάλι θέλετε να το γνωρίσετε μη διστάσετε: έχει τον τρόπο να σας παρασύρει.
Trivia Tips
- Η ταινία «Spirited Away» (2003) του Hayao Miyazaki ήταν το πρώτο anime που κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων, ενώ το «The Boy and the Heron» (2024), επίσης σε σκηνοθεσία Miyazaki, του χάρισε δεύτερη νίκη στην ίδια κατηγορία. Άλλες anime ταινίες που έφτασαν στην τελική πεντάδα των Όσκαρ είναι τα «Howl’s Moving Castle», «The Tale of the Princess Kaguya» και «Mirai».
- Στη μεταγλωττισμένη σειρά «Κάντυ Κάντυ» που παιζόταν στην Ελλάδα, τη «φωνή» της ηρωίδας δάνειζε η ηθοποιός Ματίνα Καρρά, σήμερα 81 ετών.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Δεν Είσαι η Δουλειά σου» ή το Ikigai Αλλιώς
