Μην ανησυχείτε! Η Τήνος παραμένει απόρθητη και ούτε φυσικά πρόκειται να χτιστεί εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας στο ελληνικό νησί. Απλά, οι δύο επιλογές μας είναι τόσο διαφορετικές, που ο τίτλος του σημερινού άρθρου μας προβλημάτισε. Πάμε να δούμε τις προτάσεις μας από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Η τραγωδία του Τσέρνομπιλ με είχε αγγίξει πολύ πριν βγει η ομώνυμη σειρά του HBO και κάνει viral την έκρηξη του αντιδραστήρα 4 και όσα την ακολούθησαν. Η απαγορευμένη ζώνη, οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας, οι θολές εικόνες πίσω στο 1986… Όσο για τη σειρά, είναι αξιόλογη και συνδυάζεται τέλεια με το ομώνυμο βιβλίο της Svetlana Alexievich. Το Τσέρνομπιλ πρωτοκυκλοφόρησε στη ρωσική γλώσσα το 1997 και αποτελεί ένα γερό ράπισμα στην άγνοια μας, αλλά και ένα εργαλείο για τη δύναμη της προφορικής μαρτυρίας. Η συγγραφέας συγκέντρωνε για χρόνια τις ιστορίες ανθρώπων που έζησαν το γεγονός ή που μετακόμισαν στην απαγορευμένη ζώνη, λίγα χρόνια αργότερα, εκδιωγμένοι από τον τόπο τους εξαιτίας των πολεμικών συρράξεων στα νότια της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης.
Γυναίκες που γέννησαν άρρωστα παιδιά. Άντρες που επέζησαν της κόλασης του Αφγανιστάν, αλλά έλιωσαν λίγα χρόνια μετά την καταστροφή του Τσέρνομπιλ. Περιουσίες που χάθηκαν σε μια μέρα. Και μη φανταστείτε ακριβά ρούχα ή όμορφα σπίτια. Μιλάμε για μια αγελάδα, ένα τρακτέρ, μια σοδειά που δεν μαζεύτηκε ποτέ. Το πλέον δύσκολο είναι να κατανοήσουμε ότι για τους κατοίκους που έπρεπε να εγκαταλείψουν τα πάντα, η ραδιενέργεια ήταν αόρατη. Τα συμπτώματα έρχονταν αργότερα για να σημαδέψουν τις ζωές τους. Μόνο κάποιες μαρτυρίες για “πυγολαμπίδες” στα δέντρα και ανεξήγητες συμπεριφορές ή θανάτους, έδιναν κάποια στοιχεία στους ανυποψίαστους ότι κάτι πραγματικά έχει συμβεί. Συν τοις άλλοις, η βαθιά πεποίθηση ότι οι κομμουνιστές “προχωρούν μπροστά” συνετρίβη, όταν σιγά σιγά αποκαλυπτόταν το μέγεθος της καταστροφής.
Οι μαρτυρίες είναι γροθιά στο στομάχι. Η απλότητα τους είναι συγκλονιστική. Μίλησαν για τα σπίτια που άφησαν, για τις διαλυμένες οικογενειακές σχέσεις, για την απέχθεια που προκαλούσε η αναφορά ότι έρχονταν από το Τσέρνομπιλ. Όσοι μίλησαν στην Alexievich κατανοούσαν απόλυτα τις ενορμήσεις της ζωής και του θανάτου. Απλοί άνθρωποι που μπορούσαν να συγκρίνουν το ατύχημα και ό,τι ακολούθησε μόνο με τις πολεμικές συρράξεις, και απαιτούσαν, μέσα στον πόνο τους, να μη ξανασυμβεί ποτέ ξανά!
Η δεύτερη πρόταση είναι ένα graphic novel – ξέρετε ότι τα αγαπώ ιδιαίτερα. Ο Θανάσης Πέτρου και ο Δημήτρης Βανέλλης καταπιάστηκαν με τον “άγιο” της νεοελληνικής γλυπτικής, τον Τήνιο Γιαννούλη Χαλεπά. Σε μια βόλτα με τον πατέρα μου στο Α’ Νεκροταφείο -να πάτε, ουσιαστικά αποτελεί μουσείο γλυπτικής και ιστορίας- μου είχε εξηγήσει, με όσα γνώριζε, ότι ο γλύπτης της Ωραίας Κοιμωμένης, μάλλον, τρελάθηκε όταν του είπαν ότι αν η κοπέλα τέντωνε τα πόδια της, αυτά θα κρέμονταν εκτός του κρεβατιού. Βέβαια, ο Mayakovsky είχε πει ότι “η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη, μα σαν φακός να μεγεθύνει”, αλλά ο ψυχισμός του Χαλεπά ήταν ήδη εύθραυστος
Χρόνια μετά, βρέθηκα στον Πύργο της Τήνου, ένα από τα ομορφότερα χωριά του νησιού. Το σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά ήταν εκεί και η ιστορία του ξεδιπλώθηκε μπροστά μου. Το graphic novel των δύο συνεργατών ήρθε για να αποτυπώσει με μοναδικό τρόπο και να συμπυκνώσει την τρομερή ιστορία του γλύπτη σε 175 χορταστικές σελίδες. Περιέχει αναφορές της εποχής, έγγραφα και γράμματα που αποδεικνύουν την πορεία της ζωής του, μαζί με πίνακες και αποσπάσματα από εφημερίδες. Όλες οι σελίδες θυμίζουν μάρμαρο με το γκρι, το λευκό και το μαύρο να κυριαρχούν και οποιοδήποτε άλλο χρώμα να απουσιάζει. Άρτιο, προσεγμένο, με εμφανή την ενδελεχή έρευνα των δημιουργών του και την αγάπη τους για το έργο που δημιούργησαν.
Η ιστορία του Γιαννούλη Χαλεπά θυμίζει την πραγματεία του Foucault για την τρέλα. Ο τρόπος της αντιμετώπισής του από την κοινωνία, η απομόνωση, η σωματική διάλυση που ακολουθούσε την ψυχική… Μαζί με όλα αυτά, το βιβλίο δεν παραλείπει να ασχοληθεί με την τέχνη του Χαλεπά, την αγάπη του για τη γλυπτική, αλλά και τη μνημειώδη σχέση του με τη μητέρα του. Μετά τα 14 χρόνια παραμονής στο Φρενοκομείο Κέρκυρας, ο Χαλεπάς αντιμετώπισε τις μητρικές “αλυσίδες” από τις οποίες απελευθερώθηκε μετά το θάνατό της το 1916. Για τα επόμενα 22 χρόνια, ο “άγιος” της γλυπτικής θα ζήσει ελεύθερος να ασκήσει την τέχνη του, με τους ανθρώπους του πολιτισμού να έχουν αναγνωρίσει τον πλούτο του έργου του.
