Άλλη μια χρονιά φτάνει στο τέλος της. Απολογισμοί και ανάμεικτα συναισθήματα. Προσμονή, αγωνία και ελπίδα για το μέλλον αλλά και μια γλυκιά νοσταλγία για το παρελθόν. «Κάθε πέρυσι και καλύτερα», «που ’ναι τα χρόνια, ωραία χρόνια…», «αχ, τι ωραίες που ήταν εκείνες οι εποχές!», «θα ήθελα πολύ να ζούσα τότε…» και πόσες άλλες παρόμοιες ατάκες ακούμε ή λέμε εμείς οι ίδιοι αναπολώντας «περασμένα μεγαλεία», εποχές που ζήσαμε ή και άλλες που μας γοητεύουν και που –μετά χαράς– θα μπαίναμε σε μια χρονομηχανή για να βρεθούμε εκεί.
Nόστος+Άλγος
Η νοσταλγία είναι ένα ενδιαφέρον συναίσθημα: λειτουργεί σαν φακός μέσα από τον οποίο βλέπουμε το παρελθόν. Ως όρος επινοήθηκε για πρώτη φορά το 1678 από τον φοιτητή ιατρικής Johannes Hofer στην προσπάθειά του να περιγράψει το αίσθημα Ελβετών στρατιωτών σε αποστολές μακριά από την πατρίδα τους. Αποτελείται από τις λέξεις «νόστος» (=επιστροφή στην πατρίδα) και «άλγος» (=πόνος).
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το αίσθημα της νοσταλγίας κορυφώνεται σε μεταβατικές ηλικακές ομάδες. Αποτελεί έναν τρόπο να διαχειριζόμαστε τις αλλαγές και να αντιμετωπίζουμε τις νέες προκλήσεις δημιουργώντας μια αίσθηση ασφάλειας, οικειότητας και αυτοπροστασίας, αφού η νοσταλγία ενισχύει την αίσθηση του «ανήκειν», της κοινωνικότητας και της προσδοκίας να μην επαναλάβουμε προηγούμενα λάθη.
Τα Ένδοξα 60s!
Ποια εποχή αποτελούσε το δικό μου «πρότυπο νοσταλγίας», αλλά και πολλών άλλων, στη συλλογική μας συνείδηση; Μακράν the winner is… τα ένδοξα 60s! Η δεκαετία της εξέγερσης και της αλλαγής, που σημαδεύτηκε από κοινωνικές αναταραχές, πολιτικό ακτιβισμό, σεξουαλική απελευθέρωση, άνοδο της αντικουλτούρας και πρωτοποριακών επαναστάσεων στον χώρο της μουσικής, της τέχνης και του πολιτισμού. Oι Beatles, οι Rolling Stones και οι Doors, το Woodstock, οι ταραχές στο Berkeley αλλά και το τείχος του Βερολίνου γίνονται σύμβολα μιας γενιάς που ξεπερνούσε τα όρια. Κι όλα αυτά 15 χρόνια μετά το τέλος της τραγωδίας του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου.
Βέβαια, ο «φακός» της νοσταλγίας γίνεται συχνά παραμορφωτικός, τα προβλήματα και οι αρνητικές πτυχές των 60s, όπως η ευρεία χρήση ναρκωτικών, επισκιάστηκαν και η δεκαετία ρομαντικοποιήθηκε ως μια εποχή ιδεαλισμού και αλλαγής, με εμβληματικά σημεία αναφοράς, που καθόλου τυχαία δολοφονήθηκαν, όπως ο Μartin Luther King και ο John F. Kennedy.
If 6 Was 9
Όμως, η ζωή προχωρά μόνο προς τα εμπρός. Καθώς εισερχόμαστε στον 21ο αιώνα, οι νεότερες γενιές όλο και λιγότερο νιώθουν οικειότητα για τα 60s, με τη δεκαετία του ’90 να εμφανίζεται ως άξιος διάδοχος, προσφέροντας ένα ζωντανό μωσαϊκό πολιτιστικών, τεχνολογικών και κοινωνικών αλλαγών.
«If 6 was 9» που τραγούδησε και ο Jimi Hendrix. Τα 90s συμπυκνώνουν μια χρονική στιγμή κατά την οποία ο κόσμος βρισκόταν στο κατώφλι της νέας χιλιετίας, έχοντας να αντιμετωπίσει τις υποσχέσεις και τις προκλήσεις ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου τοπίου.
Να σημειώσω εδώ ότι οι αναφορές μου έρχονται κυρίως από το εξωτερικό. Μουσική, ταινίες, «ήρωες», πρότυπα γυναικεία και αντρικά. Αν νοσταλγώ κάτι εδώ, δικό μας, στην Ελλάδα, είναι πιο πολύ η νεότητά μου, το πόσα πράγματα μπορούσα να κάνω με λίγα μέσα. Θυμάμαι τη φοιτητική μου ζωή, συναυλίες στο «Ρόδον», ταινίες σε παλιούς κινηματογράφους που τώρα είναι σούπερ μάρκετ, φίλους που έχανα μόλις έκλεινε η πόρτα του «ηλεκτρικού». Ξεχνάω, φυσικά, τις αντικειμενικές δυσκολίες της εποχής τότε αλλά –αχ ναι!– η ζωή ήταν μπροστά μου!
Τεχνολογικά Άλματα και Στιλιστικά Πειράματα
Τα 90s χαρακτηρίζονται από την ταχεία ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας και μια ακομπλεξάριστη ποικιλομορφία στη μουσική, τη μόδα, την pop κουλτούρα, που άρχισε δειλά αλλά σταθερά να αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη όσον αφορά την εθνικότητα, το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, αμφισβητώντας έντονα τα κυρίαρχα, παραδοσιακά στερεότυπα.
Τα 90s είναι σαν ένα mixtape πειραμάτων μόδας και τεχνολογικών αλμάτων που προκαλούν αισιοδοξία, αίσθηση ελευθερίας, καινοτομίας και επανάστασης, αξίες πολύ γοητευτικές για τις σύγχρονες γενιές.
WWW, MTV και άλλα… Δαιμόνια
Τι να πρωτοθυμηθούμε; Tη γέννηση του World Wide Web, που έκανε όλο τον κόσμο «μια διαδικτυακή γειτονιά», τη δημοτικότητα του MTV και την οπτικοποίηση της μουσικής, τη διάδοση κωμικών σειρών όπως τα θρυλικά «Φιλαράκια», που είδαμε με τι λυπηρό τρόπο ήρθαν ξανά στην επικαιρότητα; Aς τα δούμε αναλυτικότερα.
Από τεχνολογική άποψη, τη δεκαετία του ’90 έγινε η μετάβαση από το αναλογικό στο ψηφιακό, θέτοντας τα θεμέλια για την ψηφιακή εποχή του σήμερα. Η ευρεία υιοθέτηση των προσωπικών υπολογιστών, του διαδικτύου με το μόντεμ και το καλώδιο και των θρυλικών κινητών τηλεφώνων (βλ. Νokia και Ericsson) έφερε επανάσταση στην επικοινωνία και την εργασία.
Δεν ήταν όλα ρόδινα! Είχαμε τους πολέμους στον Κόλπο και στη Γιουγκοσλαβία, τα «δικά» μας τραγικά Ίμια και το «Μακεδονικό» νωρίτερα. Το AIDS που έκανε θραύση, ο φόβος του Y2K το 1999, η εμφάνιση ψηφιακών εφαρμογών στη ζωή μας ήταν χαρακτηριστικά στοιχεία των ραγδαίων αλλαγών που καθόρισαν τη δεκαετία του ’90.
Grunge και Supermodels
Όσον αφορά τη μόδα και την αισθητική, η δεκαετία του ’90 ενθάρρυνε την ατομικότητα και την αυτοέκφραση δίνοντας έμφαση στο casual και άνετο στιλ. Οι Spice Girls ήταν χαρακτηριστικές αυτής της πολυμορφίας. Αποχαιρετίσαμε τις βάτες και τα φουσκωτά χτενίσματα και προτιμήσαμε ατημέλητα grunge, oversized denim, την πολύχρωμη ανέμελη «smile» rave αισθητική και άλλες αμφισβητήσιμες επιλογές. Βέβαια, τα καρό φανελένια πουκάμισα και οι Doc Martens του Eddie Vedder ήταν, για μένα, η επιτομή του cool. Το streetwear έγινε trendy, κάτι που εξακολουθεί να κυριαρχεί μέχρι σήμερα. Μάρκες όπως οι Tommy Hilfiger, Calvin Klein, Nike, Adidas, Converse οφείλουν μεγάλο μέρος της τωρινής επιτυχίας τους στα ’90s.
Στο άλλο άκρο της μόδας, η υψηλή ραπτική υποκλίθηκε στις Linda Evangelista, Naomi Campbell, Cindy Crawford, Kate Moss, Christy Turlington, Claudia Schiffer, Tatjana Patitz, Helena Christensen, Elle MacPherson, Milla Jovovich κ.ά.: τα supermodels της εποχής, τα λεγόμενα «it girls», οι πρώτες influencers, η προσωποποίηση της φράσης «το μέσον είναι το μήνυμα», που επαναπροσδιόρισαν τον ρόλο του «μοντέλου» αλλά και τα πρότυπα της μόδας, δημιουργώντας μια επιδραστική οπτική γλώσσα μόδας και lifestyle.
«Friends», «Beverly Hills 90210», «Matrix»
Τα τελευταία χρόνια, επίσης παρατηρείται μια αξιοσημείωτη αναβίωση της ψυχαγωγίας της δεκαετίας του ’90 με τη μορφή επανεκκινήσεων, επανενώσεων και προσαρμογών. Δεν είναι τυχαίο ότι τον Οκτώβριο του 1990 ξεκίνησαν τα «Χτυποκάρδια στο Μπέβερλι Χιλς». Αργότερα είδαμε τα «Φιλαράκια», τα «X-Files», το «Twin Peaks», τους «The Simpsons», και το 1998 το «Sex And the City».
Να πούμε και για κινηματογραφικές ταινίες όπως οι «Big Lebowski», «The Matrix», «Βασικό Ένστικτο», «Blair Witch Project», «La Vita E Bella», «Τιτανικός», «Τελευταία Έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ», «Θέλμα και Λουίζ», «Φράνκι και Τζόνι», το προσωπικό μου αγαπημένο «Before Sunrise» (πρώτη από τρεις ταινίες που «μεγαλώνουν» μαζί μας μέσα σε μια 20ετία) και φυσικά τα παιδικά «The Lion King» και «Toy Story», που αποτελούν «σταθερές αξίες» των οποίων το hype παραμένει διαχρονικό.
Grunge, Hip-Hop και Rave
Στα 90s έγινε και το επαναστατικό πέρασμα από τους δίσκους βινυλίου και τις κασέτες στα CDs. Και όσον αφορά τη μουσική, αισθάνομαι τυχερή που βίωσα εν τη γενέσει τους τα νέα ηχοτοπία που εμφανίστηκαν τότε. Αρκετά μουσικά κατεστημένα καταρρίφθηκαν, ήχοι και στίχοι εξελίχθηκαν. Έγιναν ωμότεροι, αντιδραστικοί, τολμηρότεροι σε ένταση και περιεχόμενο.
Η έκρηξη νέων μουσικών ειδών ήταν κομβική: το grunge με τη θρυλική σκηνή του Seattle και συγκροτήματα όπως οι Nirvana και οι Pearl Jam, το hip-hop, η «φωνή» των γκέτο της Αμερικής, ο βαθύς trip-hop ήχος των Massive Attack και της σκηνής του Bristol, αλλά και η rave, ως εξελιγμένη ηλεκτρονική «flower power», ψυχεδελική κουλτούρα.
Τελικά τι; Τα 90s θα γίνουν τα νέα 60s; Άνετα θα μπορούσαν. Ο χρόνος θα δείξει. Πάντως, είτε γίνει το νέο πρότυπο για τη νοσταλγία είτε σταθεί δίπλα στη δεκαετία του ’60 ως συμπληρωματική δύναμη, η δεκαετία του ’90 κατέχει αναμφίβολα μια σημαντική θέση στην πολιτιστική μας μνήμη, καλώντας μας να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με το παρελθόν. Ας νοσταλγήσουμε ελεύθερα λοιπόν!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Έξι Παιδικά Βιβλία | Ναι, τα Παιδιά Aγαπούν τα Βιβλία!
Έρευνα για τις Συνθήκες Εργασίας των Γυναικών | Women Act και Ίδρυμα FNF
