Η Betty Boop του Max Fleischer έγινε ευρέως γνωστή με την αποκαλυπτική της αμφίεση, την όλο καμπύλες φιγούρα της και τα χαρακτηριστικά φωνητικά της «Boop Oop a Doop!». Ο Fleischer εμπνεύστηκε από τη δημοφιλή κουλτούρα της τζαζ της εποχής, η οποία ήταν σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη από Αφροαμερικανούς μουσικούς και καλλιτέχνες, ιδιαίτερα εκείνους της Αναγέννησης του Χάρλεμ.
Η Betty Boop εμφανίζεται όχι μόνο ως καρικατούρα των flappers της εποχής της τζαζ, αλλά και ως απολύτως συνειδητοποιημένη γυναίκα, ειδικά σε σύγκριση με άλλες γυναικείες φιγούρες καρτούν της εποχής, όπως η Minnie Mouse, που ήταν σχεδόν αντίγραφα των αρσενικών εκδοχών τους – εκτός ελάχιστων λεπτομερειών.
Τα κινούμενα σχέδια σπάνια απεικόνιζαν τα θηλυκά –και τα αρσενικά– με την ανθρώπινη ενήλικη υπόστασή τους, αλλά με τρόπο που να προσελκύει το παιδικό κοινό. Η Betty Boop, όμως, ήταν μια αυτόφωτη δισδιάστατη ύπαρξη, η οποία στεκόταν ξεκάθαρα ενάντια στις παλιές αξίες που διεκδικούσαν οι προηγούμενες γενιές, αποκτώντας τον τίτλο του sex symbol στα κινούμενα σχέδια και ανοίγοντας τον δρόμο σε μεταγενέστερες σέξι ηρωίδες, όπως η Jessica rabbit ή η Cheetara.
Ποιες είναι, όμως, οι ρίζες αυτού του πολυαγαπημένου και διάσημου καρτούν; Και ποια η σύνδεσή του με την καλλιτέχνιδα Esther Jones;
Ένα Πρότυπο Γεννιέται
Η Esther Jones αποτελεί την πραγματική πηγή έμπνευσης ή, πιο σωστά, αντιγραφής του χαρακτήρα της Betty. Γεννηθείσα το 1918 στο Σικάγο, η Esther ξεκίνησε τη μουσική εκπαίδευσή της στα 4 (τραγούδι, χορός, ακροβατικά), ενώ μόλις στα 6 κέρδισε τον πρώτο της διαγωνισμό χορού.
Προκειμένου να στηρίξει την καριέρα της, η οικογένειά της μετακόμισε στη Νέα Υόρκη ώστε να μπορέσει να κάνει την πρώτη της εμφάνιση σε δημοφιλή κλαμπ της περιοχής. Η καριέρα της συνέπεσε με την περίοδο μαζικής αφύπνισης στον καλλιτεχνικό κόσμο του Χάρλεμ: οι εμφανίσεις της σε κλαμπ ενηλίκων ήταν αμέτρητες, ενώ η επιτυχία της διογκωνόταν μέρα με τη μέρα, παρά την υπερβολικά νεαρή της ηλικία.
Ο ατζέντης της κατάφερε να της εξασφαλίσει εμφανίσεις και στην Ευρώπη, με τη σημαντικότερη αυτή στο Moulin Rouge, όπου την αποκαλούσαν «τη μικρή Josephine Baker», παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνιδα. Η Esther έκανε τόσο καλή δουλειά, ως performer, με αποτέλεσμα να φιλοξενείται στις τοπικές εφημερίδες, ενώ χιλιάδες άνθρωποι έκαναν ουρά για να δουν την παράστασή της σε ηλικία μόλις 10 ετών.
Η ιστορία της Esther Jones και η επιρροή της στη δημιουργία της Betty Boop αποτελεί μια ισχυρή υπενθύμιση της σημαντικής συμβολής των μαύρων γυναικών στη διαμόρφωση της αμερικανικής ποπ κουλτούρας.
Διαμάχες
Η πρώτη συσχέτισή της με τον χαρακτήρα της Betty αποτελούν οι μουσικοχορευτικές της ικανότητες, παράλληλα με τον σωματότυπό της, ένα μείγμα γυναικείων χαρακτηριστικών με αποχρώσεις παιδικότητας. Το δεύτερο στοιχείο σύγκρισης, αυτό που αποτέλεσε και το σήμα κατατεθέν του χαρακτήρα, ήταν το φωνητικό στιλ που χρησιμοποιούσε η Esther, όπως η λέξη «boop» ή άλλες παιδικές λέξεις και ήχους στα τραγούδια της.
Εξαιτίας αυτών των παιδικών λέξεων/ήχων ξεκίνησε, ανεπισήμως, μια διαμάχη μεταξύ της Esther Jones και της ηθοποιού Helen Kane σχετικά με το ποιο πρόσωπο στάθηκε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία της Betty Boop. Έχει καταγραφεί πως η τελευταία παρακολούθησε μια από τις παραστάσεις της Esther τον Απρίλιο του 1928 και εντυπωσιάστηκε τόσο από το ιδιαίτερο φωνητικό τηε στιλ που έκτοτε το «υιοθέτησε», δίνοντας έμφαση στα χαριτωμένα στοιχεία της φωνής της.
Όταν η Betty Boop παρουσιάστηκε ως χαρακτήρας στην τηλεόραση, η Kane έφτασε στο σημείο να μηνύσει την εταιρεία που τη δημιούργησε (250.000 δολάρια αγωγή παραβίασης), δηλώνοντας ότι χρησιμοποιούσαν την εικόνα και το στιλ της, παραβλέποντας εντελώς το γεγονός ότι η ίδια το είχε «δανειστεί» (αν θέλουμε να επιστρατεύσουμε τον ευγενικό όρο) από την Esther.
Παρ’ όλα αυτά, η δικαιοσύνη επήλθε όταν εμφανίστηκε ένα βίντεο με την Esther Jones που την έδειχνε να ερμηνεύει και να χρησιμοποιεί το χαρακτηριστικό φωνητικό στιλ «booping», αποδεικνύοντας ότι δεν ήταν πρωτότυπο της Kane. Παρά την αναγνώριση από το δικαστήριο της επιρροής της Esther, η ίδια έλαβε ελάχιστη αποζημίωση για τη συμβολή της στη δημιουργία της Betty Boop. Θα συνεχίσει, ωστόσο, την καριέρα της και μετά το περιστατικό, μέχρι τα 22 της, οπότε και αποσύρθηκε από τον χώρο του θεάματος. Έπειτα από αυτή την ημερομηνία δεν υπάρχει καμία άλλη καταγραφή της Esther.
Η υπόθεση αυτή αναδεικνύει το διάχυτο ζήτημα της πολιτισμικής οικειοποίησης και της διαγραφής της επιρροής των μαύρων καλλιτεχνών στη βιομηχανία του θεάματος. Καθώς η δημοτικότητα της Betty Boop αυξανόταν, η σύνδεσή της με την κουλτούρα της μαύρης τζαζ και με την επιρροή καλλιτεχνών όπως η Esther μειωνόταν σταδιακά. Το επίκεντρο μετατοπίστηκε στις περιπέτειες και στις ρομαντικές περιπέτειες της Betty, επισκιάζοντας τα εμπνευσμένα από την τζαζ μουσική νούμερα, τα οποία χαρακτήριζαν τις πρώτες εμφανίσεις της.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχουν αναδειχθεί κάποιες προσπάθειες ανάκτησης της αληθινής προέλευσης της Betty Boop, όπως η ταινία κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους «Betty Boop: James Infirmary Blues» σε σκηνικό που θυμίζει Cotton Club. Η ιστορία της Esther Jones και η επιρροή της στη δημιουργία της Betty Boop αποτελεί μια ισχυρή υπενθύμιση της σημαντικής συμβολής των μαύρων γυναικών στη διαμόρφωση της αμερικανικής ποπ κουλτούρας, που δεν θα πρέπει να παραγράφεται.
Η Κληρονομιά της Βetty Boop
Η διαχρονική εικόνα της Betty ως flapper χορεύτριας με το στράπλες μίνι φόρεμα, με μια καλτσοδέτα να ξεπροβάλλει πάνω από το γόνατό της και μεγάλα σκουλαρίκια, ήταν μεν αυτή που την καθιέρωσε, ωστόσο δεν διατηρήθηκε για πάντα. Η εμφάνισή της άλλαζε με τα χρόνια, ειδικά μετά την εγκαθίδρυση του κώδικα Hays αναφορικά με το περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων.
Ο κώδικας τέθηκε σε πλήρη ισχύ για τις ταινίες ζωντανής δράσης το 1934 και έναν χρόνο μετά για τα κινούμενα σχέδια. Για την Betty αυτό σήμαινε αλλαγές στην εμφάνιση, την προσωπικότητα και την πλοκή της δράσης της. Έγινε ψηλότερη και μεγαλύτερη σε ηλικία, ενώ τα φορέματά της άρχισαν να κατεβαίνουν μέχρι το γόνατο για να κρύβουν τη χαρακτηριστική καλτσοδέτα της. Ο χαρακτήρας έπρεπε να γίνει πιο μετριοπαθής σύμφωνα με τα νέα πρότυπα και ουσιαστικά υποβιβάστηκε σε ένα πιο σεμνό κορίτσι καριέρας.
Μάλιστα, η εμφάνισή της συνεχίζει να εξελίσσεται έως και σήμερα, με τον χαρακτήρα να φοράει σκισμένα τζιν, φόρμες και αθλητικά παπούτσια. Ο διαρκώς μεταβαλλόμενος σχεδιασμός της προσφέρει μια ενδιαφέρουσα μελέτη περίπτωσης για το πώς οι αναπαραστάσεις των γυναικών –συμπεριλαμβανομένων των καρτούν– διαμορφώνονται από τη λογοκρισία, την αντίδραση του εκάστοτε κοινού και τις μεταβαλλόμενες αντιλήψεις περί ηθικής.
«Πλήρωσέ με ή Γίνε Γυναίκα μου»
Παρόλο που η Betty γνώριζε το σεξαπίλ της και συχνά το χρησιμοποιούσε προς όφελός της, η σεξουαλικότητά της αποδείχθηκε επίσης πρόβλημα, με τους άνδρες να την κυνηγούν συνεχώς για να την εξαναγκάσουν σε ανεπιθύμητες σεξουαλικές επαφές. Για παράδειγμα, η ταινία «She Wronged Him Right» (1934) ξεκινά με μια δακρυσμένη Betty να λέει στον σπιτονοικοκύρη της ότι δεν μπορεί να πληρώσει το νοίκι της. «Πλήρωσέ με ή γίνε γυναίκα μου», απαιτεί ο σπιτονοικοκύρης, ψιθυρίζοντας παράλληλα ότι τώρα την έχει επιτέλους στην εξουσία του.
Το «Boop-Oop-a-Doop» πηγαίνει τη θεματολογία ένα βήμα παραπέρα. Στη μικρού μήκους ταινία του 1932, η καλλιτέχνιδα του τσίρκου Betty επιστρέφει στη σκηνή της και βρίσκει το αφεντικό της να την περιμένει με απειλητικές διαθέσεις. Ενώ τελικά καταφέρνει να δραπετεύσει, φέρνοντας ξανά αισιοδοξία στην πλοκή, η υπόνοια ότι υπέστη σεξουαλική επίθεση αιωρείται, καθώς η ίδια τραγουδά «δεν μπορούσε να μου πάρει το boop-oop-a-doop», εννοώντας, στην προκειμένη περίπτωση την παρθενιά της.
Παρόλο που η Betty κατάφερνε συνήθως να δραπετεύει, η πλοκή κάθε ιστορίας πλέκεται γύρω από την καταδίωξή της. Συνεπώς, παρόλο που αποτελεί έναν πιο αναπτυγμένο χαρακτήρα καρτούν από άλλους της εποχής, η ανάπτυξή του είναι προβληματική.
Εμπορική Εκμετάλλευση
Το τέλος της Betty Boop ήρθε το 1939, όταν τα καρτούν της αποσύρθηκαν ολοκληρωτικά από την τηλεόραση. Αμέσως μετά το στούντιο, που εξαγοράστηκε από την Paramount, σταμάτησε την παραγωγή. Η Betty έμεινε αδρανής μέχρι το 1955, όταν η Paramount πούλησε τις περισσότερες από τις μέχρι τότε μικρού μήκους ταινίες της. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν παρέμεινε ορατή κυρίως μέσω εμπορευμάτων και κάποιων σποραδικών εμφανίσεων.
Τα εμπορεύματα με πρωταγωνίστρια την Betty ποικίλλουν από αφίσες, κουκλάκια ή κούπες σε μπλουζάκια, μπρελόκ, κουβέρτες σε ό,τι άλλο αντικείμενο μπορεί να εκτυπωθεί η εντυπωσιακή εικόνα της. Η αναζωπύρωση της δημοτικότητάς της ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980 και δεν έχει σταματήσει από τότε. Μάλιστα, το 2010 έγινε η επίσημη φανταστική μαζορέτα της νεοσύστατης United Football League, όπου εμφανιζόταν σε εμπορεύματα που απευθύνονταν σε οπαδούς του πρωταθλήματος και των δύο φύλων.
Ακόμη ένας τομέας όπου η Betty εμφανίζεται ως εμπορικό προϊόν, χάνοντας περαιτέρω κάθε υπόσταση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς της από την εποχή της ως καρτούν, είναι τα συλλεκτικά αντικείμενα, και συγκεκριμένα οι συλλεκτικές φιγούρες για τους λάτρεις των τηλεοπτικών σειρών, των κινούμενων σχεδίων, των ταινιών και των κόμικ.
Η συλλογή αναμνηστικών από αυτές τις μορφές ψυχαγωγίας αποτελεί μια διασκεδαστική και συχνά επικερδή ενασχόληση για πολλούς. Η δημοτικότητά της πέρασε από τη μεγάλη οθόνη στα σπίτια των απανταχού συλλεκτών, καθώς οι θαυμαστές της αναζητούσαν διακαώς την ευκαιρία να πάρουν την Betty μαζί τους στο σπίτι με τη μορφή μιας μεγάλης γκάμας εμπορευμάτων. Πλέον, μπορεί κάποιος να αποκτήσει αυτές τις φιγούρες πιο εύκολα από ποτέ, καθώς βρίσκονται σε αφθονία στο διαδίκτυο (σε ιστοσελίδες όπως η Amazon ή το eBay) και σε αμέτρητα εξειδικευμένα καταστήματα.
Η ολοένα και μεγαλύτερη ευκολία απόκτησης μια πτυχής της Betty μέσω αυτών των εμπορευμάτων αυξάνει το φαινόμενο απώλειας της ταυτότητας και υπόστασής της, χάνοντας κάθε επαφή με τις ρίζες της Jones ή της τηλεοπτικής της ύπαρξης.
Η Διττή Φύση της Betty
«Από τη μία πλευρά, η Betty Boop ήταν ένα δημιούργημα του ετεροφυλόφιλου ανδρικού βλέμματος, με μια ατελείωτη παρέλαση ακόλαστων ανδρικών χαρακτήρων να προσπαθούν να δουν κάτω από τη φούστα της, αλλά από την άλλη φορούσε τη δύναμή της σαν ένα ελαφρύ σάλι, η εικόνα της ήταν μια in-your-face απεικόνιση της ξεδιάντροπης σεξουαλικότητας», έγραψε η κριτικός Gabrielle Bellot για το περιοδικό Cut το 2017.
Παρόλο που δημιουργήθηκε ως στερεότυπο, κατάφερε να αψηφήσει τα στερεότυπα σχετικά με το τι θα μπορούσαν να κάνουν ή να γίνουν οι γυναικείοι χαρακτήρες καρτούν της εποχής. Είναι κρίμα που η αναπαραγωγή της στον εμπορικό τομέα συνέχισε αυτή την αφήγηση των προκαταλήψεων.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Susie Wiles | Η «Παγερή Κυρία» του Λευκού Οίκου
