Μια χρονιά που είχα την ευκαιρία να δουλέψω εκτός Αθηνών, βρέθηκα στην Τήνο. Αν και η θάλασσα με πνίγει και τα νησιά με κάνουν να αισθάνομαι εγκλωβισμένος, εκεί έζησα κάτι μοναδικό. Από τότε –ή καλύτερα τότε– κατάλαβα τι σημαίνει αυτό για το οποίο μιλάνε όλοι τόσα χρόνια: το «ελληνικό φως».
Το θεωρούσα υπερεκτιμημένο, αλλά αυτό το γαλάζιο των Κυκλάδων, που «αντηχεί» στην Παναγία και στα χωριά της Τήνου, είναι μοναδικό. Κάθε ελληνικό νησί θα μπορούσε να έχει το δικό του χρώμα στην παλέτα της Pantone. Ίσως έπειτα από αυτή τη συνέντευξη με τη Χριστίνα Θανάσουλα να κάνω ένα χαμένο όνειρό μου πραγματικότητα: έναν διαγωνισμό για να κατηγοριοποιήσουμε όλα τα μοναδικά «γαλάζια» της Ελλάδας.
Η Χριστίνα με γοήτευσε με την αγάπη για την τέχνη της. Αλλά και με το βιβλίο της «Σχεδιασμός Φωτισμών: Ζωγραφίζοντας επί Σκηνής στις Τέσσερις Διαστάσεις». Μια μουντή μέρα, εμείς μιλήσαμε για το φως. Κρατώ σημειώσεις στο reMarkable 2, γιατί η αίσθηση ότι γράφεις στο χαρτί ταιριάζει περισσότερο όταν βιώνεις τη διάχυση του φωτός γύρω σου.
Τι ρόλο παίζει στη ζωή μας το φως;
Ζωτικό! Οι άνθρωποι είμαστε πλάσματα φωτοευαίσθητα, ανταποκρινόμαστε οργανικά στο φως, επηρεάζει το βιολογικό μας ρολόι: έχουμε ανάγκη τόσο την παρουσία του φωτός όσο και την απουσία του. Παράδειγμα: δεν είναι λίγες οι μελέτες οι οποίες αναφέρονται στα αρνητικά αποτελέσματα της υπερβολικής έκθεσης στην μπλε ακτινοβολία (blue screen effect) στον άνθρωπο και στον βιολογικό του ρυθμό. Οι ειδικοί συστήνουν να κλείνουμε κινητά και οθόνες τουλάχιστον 2 ώρες πριν πάμε για ύπνο, προκειμένου ο εγκέφαλος να πάρει το σήμα ότι ήρθε η ώρα για ξεκούραση και να αρχίσει να εκκρίνει μελατονίνη, τη φωτοευαίσθητη ορμόνη του ύπνου, η οποία ξεκινά να παράγεται καθώς νυχτώνει. Στο DNA μας έχει «εγγραφεί» ανεξίτηλα η σύνδεση της ανθρώπινης δραστηριότητας με τον φυσικό, ημερήσιο κύκλο του φωτός.
O έλεγχος των συνθηκών φωτισμού είναι σχετικά νέα κατάκτηση της τεχνολογίας. Η ποσότητα και η ποιότητα του φωτός συνδέονται άμεσα με την ευημερία μας, καθώς και με την αποδοτικότητά μας στην εργασία. Στον χώρο του αρχιτεκτονικού φωτισμού έχουν «τυποποιηθεί» οι απαιτήσεις σε επίπεδα φωτισμού ανάλογα με τον χώρο εργασίας. Διεθνείς κανονισμοί ορίζουν την ποσότητα φωτός (lux) που πρέπει να έχει μια επιφάνεια εργασίας, ανάλογα με τη δραστηριότητα που εκτελείται, προκειμένου να μην επιβαρύνεται η υγεία του εργαζόμενου.
Η χρονιά με τα 13 φεγγάρια © Elina Giounanli
Εκτός από την ένταση του φωτός, μεγάλη σημασία δίνεται και στο χρώμα του. Ο άνθρωπος αντιδράει τόσο βιολογικά όσο και συναισθηματικά στο χρώμα, με τον γυναικείο πληθυσμό να υπερτερεί ως προς την ευαισθησία στη χρωματική αντίληψη και την ικανότητα να διακρίνει ανάμεσα σε διαφορετικές αποχρώσεις, γεγονός το οποίο συνδέεται βιολογικά με τα χρωμοσώματα Χ. Οι στατιστικές λένε πως 1 στους 12 άντρες έχει αχρωματοψία, ενώ το ποσοστό στις γυναίκες είναι μόλις 1 στις 255. Και φυσικά, «στη διαδρομή των αιώνων το φως συνδέεται πάντοτε με τη σοφία και την αλήθεια, το σκοτάδι εκπροσωπεί το κακό», όπως αναφέρει και ο Γ. Γραμματικάκης.
Έχει αλλάξει το γαλάζιο φως της Ελλάδας;
Η χρονιά με τα 13 φεγγάρια © Elina Giounanli
Ο Giorgio de Chirico έζησε τα πρώτα 18 χρόνια της ζωής του στον Βόλο. Tο έντονο ελληνικό φως αποτυπώνεται πολύ καθαρά στους πίνακες της «μεταφυσικής ζωγραφικής» του, με τα απόλυτα όρια ανάμεσα στο φως και τη σκιά. Πάντα είχα την απορία γιατί ζωγράφισε έτσι το φως, μου έμοιαζε πολύ οικεία η εικόνα και, όταν τυχαία διάβασα για το γεγονός ότι έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Ελλάδα, κατάλαβα. Μάλλον δεν έχει αλλάξει και πολύ το φως, τουλάχιστον έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι προσωπικά.
Τα ίδια λόγια ειπωμένα σε διαφορετικές φωτιστικές συνθήκες, στο απόλυτο φως ή στο ημίφως, υπό το φως του κεριού, κάτω από κόκκινο ή μπλε φως, δεν γίνεται να σημαίνουν το ίδιο.
Πώς προσδιορίζει την εξέλιξη του φωτός η τεχνολογία;
Το φως είναι ηλεκτρομαγνητική μορφή ενέργειας, δεσμεύεται και ορίζεται από τους νόμους της Φυσικής, της Οπτικής, επομένως η εξέλιξη της τεχνολογίας σε αυτό τον τομέα συμπαρασύρει και τον σχεδιασμό φωτισμών.
Ποιο είναι το φως του πολέμου;
Πονηρό πνεύμα © Karol Jarek
Ο πόλεμος έχει πολύ σκοτάδι. Δεν είναι τυχαίο πως τα γεγονότα που συγκλόνισαν με τη θηριωδία τους την ανθρωπότητα χαρακτηρίζονται ως «μελανές σελίδες» της ιστορίας.
Ποιο είναι το φως της ελπίδας και της αγάπης;
Γενναιόδωρο, γαλάζιο σαν τη θάλασσα.
Πες μας λίγα για το βιβλίο σου.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι «Σχεδιασμός Φωτισμών: Ζωγραφίζοντας επί Σκηνής στις Τέσσερις Διαστάσεις» και κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2021. Αποτελεί ένα εγχειρίδιο για τον θεατρικό φωτισμό, τη λειτουργία του φωτός και τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να «ζωγραφίσουμε» επί σκηνής, τη διαδικασία προσέγγισης του θεατρικού κειμένου, τους συνεργάτες. Πρόκειται για έναν «χάρτη» του φωτιστικού ταξιδιού. Μέσα σε 170 σελίδες επιχειρώ να δώσω όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά με το φως.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Μαριέττα Παυλάκη
Στη δομή θυμίζει οδηγό του Lonely Planet: σου λέει πού και τι να ψάξεις, τι να αποφύγεις, πού να εστιάσεις, αλλά από εκεί και πέρα πρέπει εσύ ο ίδιος να κάνεις το ταξίδι. Πολύ σημαντική εξέλιξη θεωρώ το γεγονός ότι το βιβλίο μόλις εντάχθηκε στην ύλη του εαρινού εξαμήνου στο ΕΚΠΑ, στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών, στο μάθημα επιλογής Θεατρικός Φωτισμός και στο αντίστοιχο μάθημα στο Τμήμα Θέατρου του Πανεπιστημίου του Ναυπλίου. Οι πρώτοι 6 μήνες της ζωής του βιβλίου υπήρξαν αρκετά συμπυκνωμένοι και περιεκτικοί. Η ανταπόκριση του κόσμου είναι στ’ αλήθεια συγκινητική. Κάποιοι, μάλιστα, το αγοράζουν και ως δώρο για τους φίλους τους, γεγονός που με τιμά ακόμη περισσότερο. Είναι πολύ σημαντικό να επιλέγει κάποιος το βιβλίο σου για δώρο!
Πώς αλλάζει το φως μια παράσταση;
Πονηρό πνεύμα © Karol Jarek
Ριζικά! Μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, οπότε κάθε εικόνα που φτιάχνουμε επί σκηνής «βομβαρδίζει» τον θεατή με χιλιάδες λέξεις. Το φως μοιάζει με τη γλώσσα του σώματος: κάποιοι θεωρούν πως είναι δευτερευούσης σημασίας, όμως παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Τα ίδια λόγια, αν ειπωθούν με διαφορετικό τόνο φωνής, διαφορετική στάση σώματος και διαφορετική έκφραση προσώπου, καταλήγουν να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα, περνάνε άλλο μήνυμα. Το ίδιο συμβαίνει και με το φως. Τα ίδια λόγια ειπωμένα σε διαφορετικές φωτιστικές συνθήκες, στο απόλυτο φως ή στο ημίφως, υπό το φως του κεριού, κάτω από κόκκινο ή μπλε φως, δεν γίνεται να σημαίνουν το ίδιο.
Το φως αρκετά συχνά καλείται να λειάνει, όπως το γυαλόχαρτο, την επιφάνεια, βοηθάει στο συνολικό «πάντρεμα» των υλικών, είναι το μυστικό συστατικό που «δένει» τη σάλτσα.
Πώς μπορούμε να «φωτίζουμε» την καθημερινότητά μας;
Πονηρό πνεύμα © Karol Jarek
Με χαμόγελο και έκθεση στον ήλιο. Η βιταμίνη D που παράγεται ως αντίδραση του σώματος στην ηλιακή ενέργεια συνεισφέρει στη δημιουργία καλύτερης διάθεσης, στην καταπολέμηση της κατάθλιψης και στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Το φως είναι γιατρικό!
Είναι οι σκιές μια μορφή φωτός;
Ο Adolphe Appia έλεγε πως «η σκιά είναι ίσης σημασίας με το φως». Μιλάμε διαρκώς για φωτοσκίαση, χρειαζόμαστε και τα δύο, αλληλοσυμπληρώνονται. Δίχως τις σκιές δεν θα μπορούσαμε να «οριοθετήσουμε» το φως. Οι σκιές πλαισιώνουν το φως και φυσικά ισχύει και το ανάποδο.
Μπορεί ένας φωτισμός να αναδείξει ή να καταρρακώσει μια παράσταση;
Οι Μάγισσες του Σάλεμ © Αγγελική Κοκκοβέ
Φυσικά, όπως μπορεί εξάλλου και κάθε σκηνικός κώδικας. Κάθε παράσταση αποτελεί καλοκουρδισμένο μηχανισμό με πολλά γρανάζια. Το φως είναι γρανάζι που κάνει μεγάλες περιστροφές, οι οποίες συχνά δεν γίνονται αντιληπτές από τους θεατές. Συχνά γεμίζει –αθόρυβα– δραματουργικά κενά ή ανακρίβειες, είναι ο τελευταίος σκηνικός κώδικας που προστίθεται ως «συστατικό», οπότε αρκετά συχνά καλείται να λειάνει, όπως το γυαλόχαρτο, την επιφάνεια, βοηθάει στο συνολικό «πάντρεμα» των υλικών, είναι το μυστικό συστατικό που «δένει» τη σάλτσα.
Το φως είναι, εξ ορισμού, ομαδικός παίκτης: χρειάζεται επιφάνειες και ανθρώπους για να ανακλάται, ήχους και μουσική για να συμπλέει με τον ρυθμό τους, λόγια και παύσεις για να του υποδεικνύουν τους πρωταγωνιστές γύρω από τους οποίους θα συνθέσει τον τρισδιάστατο πίνακα επί σκηνής.
***
Το πάει για βροχή. Αυτό το βρόμικο γκρι που θυμίζει κεντρική Ευρώπη. Παλαιότερα με γοήτευε, τώρα με φοβίζει. Μου λέει «εγώ θα μείνω λίγο ακόμα» – και το σέβομαι. Από την κλειστή πόρτα της καθημερινότητάς μου το άγχος διεισδύει και με πνίγει. Τρέχα, πήγαινε, βιάσου. Πώς να δεις το φως άμα κοιτάς μόνο μπροστά. Πρέπει να στυλώσεις τα πόδια, και να κοιτάξεις ψηλά. Να πάρει, άρχισε να βρέχει.
***
Η Χριστίνα Θανάσουλα είναι πτυχιούχος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και κάτοχος Master of Arts in Advanced Theatre Practice (Strand of Lighting Design) του Royal Central School of Speech and Drama του Λονδίνου, στο οποίο φοίτησε με την Υποτροφία Γιάννη και Κυβέλης Χορν του Συλλόγου «Οι φίλοι της μουσικής» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, το ακαδημαϊκό έτος 2001-2002. Επέστρεψε στην Αθήνα πριν από 19 χρόνια και από τότε έχει σχεδιάσει φωτισμούς για περισσότερες από 250 παραστάσεις θεάτρου, όπερας και χορού, site specific projects και εταιρικά events, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Θέατρο, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Ελληνικό Φεστιβάλ, την Εθνική Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, το Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, με τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα Αγρινίου, Καλαμάτας, Ρούμελης και Λάρισας, καθώς και με πολλές ανεξάρτητες ομάδες θεάτρου και χορού. Τα τελευταία 12 χρόνια το ενδιαφέρον της έχει στραφεί και στη διδασκαλία του Σχεδιασμού Φωτισμών.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Θανάσης Ακκοκαλίδης: Δεν Μπορώ να Διαχωρίσω την Κίνηση από τον Λόγο
Σωτήρης Μελανός: Η Βία του Πολέμου δεν Μπορεί Παρά να μας Πληγώνει
