Φέτος στην αθηΝΕΑ έχουμε μια αποστολή: να ξεδιαλύνουμε τις απορίες σας, ιδιαίτερα εκείνες που έχουν να κάνουν με το συλλογικό μας μέλλον. Οι εξελίξεις –γεωπολιτικές, τεχνολογικές, ενεργειακές– τρέχουν και τα «κενά» συσσωρεύονται, σε μια συγκυρία κομβική. Δεν υπάρχουν λοιπόν χαζές ερωτήσεις. Υπάρχουν μόνο θέματα που μένουν θολά, κι εκεί αρχίζει η παραπληροφόρηση.
Ξεκινάμε, λοιπόν, την εβδομάδα με ένα από τα πιο πολυσυζητημένα (και παρεξηγημένα) έργα της περιοχής μας: την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, γνωστή και ως Great Sea Interconnector, που έχει μάλιστα την τιμητική της σήμερα, μετά τις εντάσεις του Σαββατοκύριακου, που ξεκίνησαν με δημοσίευμα του «Φιλελεύθερου».
Σε αυτό, η κυπριακή εφημερίδα υποστηρίζει ότι ο ΑΔΜΗΕ υπέβαλε ένσταση στη Ρυθμιστική Αρχή της Κύπρου εναντίον της απόφασής της να του εγκρίνει ανάκτηση εξόδων 82 εκατομμυρίων ευρώ με δικαίωμα είσπραξης μόνο 25 εκατομμύρια για την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2025, καθώς διεκδικεί δικαίωμα ανάκτησης ποσού 251 εκατομμυρίων ευρώ για δαπάνες που έκανε μέχρι τώρα.
Στη συνέχεια ήρθαν οι σκληρές δηλώσεις του Προέδρου της Κύπρου Νίκου Χριστοδουλίδη κατά του ΑΔΜΗΕ, ο οποίος υπογράμμισε: «Αν ο επικεφαλής του ΑΔΜΗΕ νομίζει ότι με επιστολές ή με πληρωμένες καταχωρίσεις εκβιάζεται η κυπριακή κυβέρνηση, προφανώς δεν ξέρει με ποιους έχει να κάνει», με τον ΑΔΜΗΕ να διαψεύδει την πληροφορία του δημοσιεύματος περί άμεσης διεκδίκησης των 251 εκατομμυρίων ευρώ ως αυθαίρετη και αδιασταύρωτη.
Το έργο επιτρέπει καλύτερη αξιοποίηση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) και στις τρεις χώρες, μειώνοντας τις εκπομπές CO₂ και ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής.
Οι τόνοι επιχειρείται τώρα να πέσουν, καθώς μόλις προ ημερών ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Νίκος Χριστοδουλίδης είχαν εκπέμψει από τη συνάντησή τους στο περιθώριο της 80ής Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την αμοιβαία δέσμευσή τους για την απρόσκοπτη υλοποίηση του έργου.
Γιατί όμως ένα έργο που και οι δύο πλευρές διαμηνύουν ότι είναι τόσο σημαντικό κάθε τρεις και λίγο «κολλάει»; Γιατί η Τουρκία (που δεν συμμετέχει καν στο έργο) βρίσκεται συνεχώς ως παράμετρος στη συζήτηση και πόσο πιθανό είναι, εν τέλει, ο GSI να προχωρήσει;
10 ερωτήσεις και απαντήσεις για το «καλώδιο» – κι αν έχετε κι άλλες, στείλτε τις για explainer part 2.
1. Τι είναι το έργο;
Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ είναι ένα από τα μεγαλύτερα υποθαλάσσια έργα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας παγκοσμίως. Με τον Great Sea Interconnector (GSI), το ηλεκτρικό δίκτυο της Κύπρου (και στη συνέχεια του Ισραήλ) θα αποκτήσει μια «πράσινη», αξιόπιστη και αμφίδρομη διασύνδεση με την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη.
Το έργο επιτρέπει καλύτερη αξιοποίηση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) και στις τρεις χώρες, μειώνοντας τις εκπομπές CO₂ και ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής. Ενισχύει, παράλληλα, τη σταθερότητα των ηλεκτρικών δικτύων – κάτι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς η παραγωγή από τις ΑΠΕ είναι στοχαστική, δηλαδή εξαρτάται από τον ήλιο και τον άνεμο και δεν μπορεί πάντα να προβλεφθεί ή να αποθηκευτεί εύκολα. Η διασύνδεση επιτρέπει την ανταλλαγή ενέργειας μεταξύ των χωρών, μειώνοντας έτσι τις απότομες διακυμάνσεις στην παραγωγή και τη ζήτηση.
Το υπό κατασκευή τμήμα Κύπρου-Ελλάδας, και συγκεκριμένα το κομμάτι διασύνδεσης Κρήτης-Κύπρου (καθώς το σκέλος της διασύνδεσης Αττικής-Κρήτης διαχωρίστηκε από το έργο, προχώρησε και έχει ήδη ολοκληρωθεί) έχει μήκος 898 χιλιόμετρα και χρηματοδότηση 657 εκατομμυρίων ευρώ από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό Connecting Europe Facility. Ανάδοχος για την κατασκευή του καλωδίου είναι η γαλλική Nexans, ενώ για τους σταθμούς μετατροπής η Siemens.
2. Γιατί είναι τόσο σημαντικό το έργο για την Κύπρο;
Γιατί πρόκειται για το «καλώδιο απελευθέρωσης» της Κύπρου από την ενεργειακή της απομόνωση. Η Κύπρος είναι η μόνη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς καμία ηλεκτρική διασύνδεση με γειτονικά κράτη. Αυτό την κάνει ευάλωτη, ακριβή και περιβαλλοντικά αναποτελεσματική.
Με τον Great Sea Interconnector ενισχύεται η ενεργειακή της ασφάλεια, μειώνεται το κόστος ηλεκτρισμού (που σήμερα είναι το δεύτερο υψηλότερο στην Ευρώπη) για καταναλωτές και επιχειρήσεις, ενώ επιτρέπεται η ένταξη περισσότερων ΑΠΕ στο σύστημα.
Σύμφωνα με την Eurostat, οι Κύπριοι πληρώνουν 35,7 μονάδες PPS για 100 κιλοβατώρες (μόνο οι Τσέχοι πληρώνουν περισσότερο), έναντι 28,5 στην Ελλάδα. Το κοινωνικό όφελος από τη διασύνδεση εκτιμάται στα 8 δισεκατομμύρια ευρώ για την κυπριακή πλευρά – ένα όφελος πολλαπλάσιο του κόστους κατασκευής.
Σημειώστε επίσης ότι η Κύπρος έχει μεν αναπτυγμένο δίκτυο με φωτοβολταϊκά, όμως αυτά χαρακτηρίζονται διαχρονικά από ιδιαίτερα υψηλές τιμές. Η είσοδος φθηνής ηλεκτρικής ενέργειας από την Ελλάδα μέσω του καλωδίου θα ενέτεινε τον ανταγωνισμό προς όφελος των καταναλωτών, αλλά όχι και όσων επωφελούνται προσώρας από το υφιστάμενο ενεργειακό μοντέλο.
Η προέκταση του δικτύου σε Κύπρο και μελλοντικά στο Ισραήλ ενισχύει περαιτέρω τη θέση της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου της Ανατολικής Μεσογείου.
3. Και τι κερδίζει η Ελλάδα;
Το πρώτο μέρος του έργου με τελικό στόχο τη διασύνδεση Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ ήταν η διασύνδεση της ηπειρωτικής Ελλάδας με την Κρήτη, το οποίο, όπως ειπώθηκε, προχώρησε ανεξάρτητα από το υπόλοιπο έργο με ταχύτητα και πέτυχε την άρση της ενεργειακής απομόνωσης της Κρήτης.
Τώρα, η προέκταση του δικτύου σε Κύπρο και μελλοντικά στο Ισραήλ ενισχύει περαιτέρω τη θέση της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου της Ανατολικής Μεσογείου, της δίνει πρόσβαση σε δύο νέες αγορές και μας δίνει τη δυνατότητα να εξάγουμε «καθαρή» ενέργεια από ΑΠΕ, ενισχύοντας τα έσοδα και το γεωπολιτικό μας αποτύπωμα. Το έργο λειτουργεί ως γέφυρα Ευρώπης-Μέσης Ανατολής, κάνοντας τη χώρα μας σημαντικό παίκτη σε μια νέα «ηλεκτρική λεωφόρο» που συνδέει τρεις ηπείρους.
Το έργο καθιστά παράλληλα ασφαλέστερο το ελληνικό ηλεκτρικό δίκτυο, ενώ βοηθά σημαντικά και την περαιτέρω αξιοποίηση του αιολικού και ηλιακού ενεργειακού δυναμικού μας, καθώς οι επενδύσεις σε ΑΠΕ γίνονται πιο οικονομικά αποτελεσματικές όσο ευρύτερο είναι το δίκτυο που εξυπηρετούν. Όσο πιο καλά συνδεδεμένες είναι οι ΑΠΕ μιας χώρας τόσο μικρότερα τα ζητήματα της στοχαστικότητας του δικτύου, καθώς αποκτούμε πρόσβαση σε περιοχές που έχουν άλλες καιρικές συνθήκες την ίδια στιγμή.
4. Ποιος το πληρώνει;
Η χρηματοδότηση προέρχεται από συνδυασμό πόρων: 657 εκατομμύρια ευρώ από το Connecting Europe Facility της ΕΕ, ιδιωτικά κεφάλαια και επενδύσεις από τον ελληνικό ΑΔΜΗΕ (μέσω της θυγατρικής Great Sea Interconnector ΑΕ), συμμετοχή της Κύπρου, κυρίως μέσω του κόστους εγκατάστασης και διασύνδεσης, ενώ το υπόλοιπο αναμένεται να καλυφθεί από τραπεζικό δανεισμό και ενδεχομένως από το InvestEU.
5. Και η Ευρώπη γιατί νοιάζεται;
Η Ευρώπη δεν στηρίζει φυσικά το έργο αυτό από φιλανθρωπία. Θεωρείται Έργο Κοινού Ενδιαφέροντος (PCI) και εντάσσεται στο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ενεργειακή αυτονομία, ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2022 που προέκυψε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Ουσιαστικά, το καλώδιο: (α) συνδέει ένα απομονωμένο κράτος-μέλος (Κύπρο) στο ευρωπαϊκό δίκτυο, (β) μειώνει την εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες και ορυκτά καύσιμα και (γ) ενισχύει τη σταθερότητα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή.
6. Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Η ιδέα γεννήθηκε το 2012, όταν η κυπριακή EuroAsia Interconnector Ltd. παρουσίασε τη μελέτη σκοπιμότητας για μια «ηλεκτρική γέφυρα» Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Χρειάστηκαν σχεδόν δέκα χρόνια μελετών και αδειοδοτήσεων για να ωριμάσει τεχνικά και χρηματοδοτικά το σχέδιο.
Το 2021, οι τρεις χώρες υπέγραψαν Μνημόνιο Κατανόησης, ενώ ο ΑΔΜΗΕ ανέλαβε ρόλο τεχνικού συμβούλου, ανοίγοντας τον δρόμο για την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση των 657 εκατομμυρίων ευρώ.
Το 2023 ήταν η χρονιά της «μεταβίβασης σκυτάλης»: ο ΑΔΜΗΕ ορίστηκε φορέας υλοποίησης, υπεγράφη η σύμβαση με τη Nexans για το καλώδιο και το έργο μετονομάστηκε σε Great Sea Interconnector.
Από τον Δεκέμβριο του 2023 οι κατασκευαστικές εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, ενώ το καλοκαίρι του 2024 ολοκληρώθηκαν οι έρευνες βυθού που θα καθορίσουν την ακριβή όδευση του καλωδίου στα κομμάτια όπου οι έρευνες μπορούν να γίνουν χωρίς να χρειαστεί συνεννόηση με τους Τούρκους.
Τον Σεπτέμβριο του 2024, Αθήνα και Λευκωσία ανανέωσαν επισήμως τη δέσμευσή τους για την απρόσκοπτη υλοποίηση του έργου.
7. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι;
Καταρχήν γεωπολιτικοί. Το καλοκαίρι του 2024 είχαμε το 40ωρο επεισόδιο της Κάσου γύρω από ιταλικό ερευνητικό σκάφος που έκανε μετρήσεις για τη διασύνδεση, με παρουσία πολεμικών πλοίων και από τις δύο πλευρές. Η Τουρκία λοιπόν ήδη επιχείρησε να μπλοκάρει τις εργασίες τον Ιούλιο του 2024 και είναι εξαιρετικά πιθανό να το δοκιμάσει ξανά.
Κίνδυνοι υπάρχουν όμως και στο οικονομικό σκέλος –υπερβάσεις κόστους, χρηματοδοτικοί όροι, ρυθμιστικές εκκρεμότητες (χρόνος/τρόπος πληρωμών) κ.λπ.–, αλλά και πολιτικοί/ρυθμιστικοί, ενώ στην εξίσωση μπαίνει πια και ο έλεγχος της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας για πτυχές του έργου πριν την ανάληψή του από τον ΑΔΜΗΕ.
8. Τι ρόλο παίζει η Τουρκία και τι άλλαξε από το 2023 μέχρι σήμερα;
Τυπικά κανέναν. Στην πράξη, επιχειρεί να αποκτήσει ρόλο, προβάλλοντας αξιώσεις σε θαλάσσιες ζώνες που τέμνουν πιθανές χαράξεις και επιδιώκοντας να εμφανιστεί ως «μεγάλος ρυθμιστής» στην Ανατολική Μεσόγειο. Κάθε τέτοιο έργο ενισχύει την ενεργειακή και γεωπολιτική αυτονομία Ελλάδας-Κύπρου, άρα η πρόοδός του εκλαμβάνεται ως απειλή για την τουρκική επιρροή.
Αναρωτιέστε, τώρα, τι άλλαξε από το 2023; Τότε, το έργο φαινόταν να απολαμβάνει καθαρή στήριξη από Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ και Ισραήλ, ενώ ο Erdoğan ήταν πολιτικά πιο απομονωμένος. Από το καλοκαίρι του 2024, το διεθνές περιβάλλον έγινε πιο ρευστό: οι εξελίξεις στην αμερικανική πολιτική σκηνή έφεραν αβεβαιότητα για τη στάση της Ουάσινγκτον σε μια σειρά ευρωπαϊκών ενεργειακών προτεραιοτήτων.
Την περίοδο εκείνη άρχισε να γίνεται ολοένα πιο σαφές ότι ο Donald Trump ήταν το φαβορί για να κερδίσει εκ νέου τις εκλογές και να βρεθεί στην εξουσία. Το καταστροφικό debate με τον Joe Biden λαμβάνει χώρα 27 Ιουνίου, η απόπειρα δολοφονίας εις βάρος του Trump έγινε στις 13 Ιουλίου και στις 21 Ιουλίου ο Biden αποσύρει την υποψηφιότητά του.
Το επεισόδιο στην Κάσο λαμβάνει χώρα στις 23 Ιουλίου 2024, με τον Erdoğan να αντιλαμβάνεται –χάρη στη διαχρονικά προνομιακή του σχέση με τον Trump, αλλά και στο γεγονός ότι ο τελευταίος δύσκολα θα έβλεπε με καλό μάτι ένα καλώδιο που ευνοεί την ενεργειακή αυτονομία μέσω ΑΠΕ της ΕΕ– ότι έχει το περιθώριο να πιέσει, βάζοντας και αυτό το ζήτημα στο τραπέζι του «μεγάλου παζαριού» που οραματίζεται κάποια στιγμή να ανοίξει με την Αθήνα και τη Δύση.
9. Γιατί υπάρχει ένταση Ελλάδας-Κύπρου;
Επειδή, όπως συχνά συμβαίνει, η κοινή στρατηγική στα λόγια δεν σημαίνει ταύτιση στην πράξη.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2024, η κυπριακή ΡΑΕΚ είχε αναιρέσει τις αρχικές της αποφάσεις που καθιστούσαν το έργο οικονομικά βιώσιμο, προκαλώντας έντονη δυσαρέσκεια στην ελληνική πλευρά. Για να προχωρήσει η διαδικασία, αναθεωρήθηκε η φόρμουλα κατανομής του γεωπολιτικού ρίσκου, μειώνοντας τη συμμετοχή της Κύπρου από 62,5% σε 50%, υπό την προϋπόθεση ότι η Λευκωσία θα αναλάμβανε το μέρος του κόστους του έργου που της αναλογεί.
Έκτοτε, όμως, τα προβλήματα σε ό,τι αφορά τις έρευνες βυθού συνεχίζονται, η κατασκευή του καλωδίου προχωρά, αλλά η πολιτική συνεννόηση γύρω του παραμένει μετέωρη – και όσο αυτή εκκρεμεί τόσο το έργο εξακολουθεί να κινδυνεύει.
10. Πόσο πιθανό είναι να προχωρήσει, τελικά;
Αν όλα πάνε βάσει σχεδίου, η ηλεκτρική «γέφυρα» Ελλάδας-Κύπρου θα είναι πραγματικότητα στα τέλη της δεκαετίας. Οι κατασκευαστικές εργασίες έχουν ξεκινήσει και η χρηματοδότηση είναι κατοχυρωμένη. Ωστόσο, με έργα τέτοιου μεγέθους –τεχνικά, πολιτικά και κυρίως γεωπολιτικά– η ολοκλήρωση σπάνια είναι ευθύγραμμη.
Για την ώρα, μοιάζει να είμαστε κολλημένοι σε μια γκρίζα ζώνη στην οποία καμία πλευρά δεν θέλει να σκοτώσει ένα έργο τόσο μεγάλης σημασίας, παράλληλα όμως καμιά πλευρά δεν το παίρνει και απολύτως πάνω της.
Για απορίες, παρατηρήσεις ή νέες ερωτήσεις: γράψτε μας. Το part 2 του explainer έρχεται – και θα πιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Chatbots: Πολύ Γλυκά για τα Γούστα μου
Αίμα Χωρίς Μικροπλαστικά: Σενάριο Sci-Fi;
Sushila Karki, η Πρωθυπουργός του Νεπάλ και το «Κοινοβούλιο» Discord
