Θεωρώ ότι το χιούμορ και η σάτιρα είναι από τα ισχυρότερα μέσα για την ανάδειξη σοβαρών ζητημάτων –όπως τα δικαιώματα των γυναικών ή η έμφυλη βία–, αλλά και ένα όπλο στον αγώνα κατά των έμφυλων ανισοτήτων. Γυναίκες σκιτσογράφοι από όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν αυτό το όπλο, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή, καθώς αντιμετωπίζουν έντονες και ολοένα περισσότερες αντιδράσεις για το έργο τους.
Tαυτόχρονα, οι γυναίκες/εκπρόσωποι του χώρου εξακολουθούν να υφίστανται αποκλεισμό και σεξιστικές διακρίσεις, με πιο χαρακτηριστικό το παράδειγμα του 43ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κόμικ, που πραγματοποιήθηκε το 2016 στην Ανγκουλέμ της νοτιοδυτικής Γαλλίας, στο οποίο η λίστα με τις 30 υποψηφιότητες δεν περιλάμβανε ούτε μια γυναίκα. Μάλιστα, ο διευθυντής της διοργάνωσης Frank Bodou, στην προσπάθειά του να εξηγήσει το ανεξήγητο, είχε δηλώσει ότι στην ιστορία των κόμικ, όπως και στα εκθέματα του Λούβρου, υπάρχουν λίγες γυναίκες!
Το Κόμικ κατά του Σεξισμού
Η δραστήρια γυναικεία ομάδα «Κολεκτίβα γυναικών δημιουργών κόμικ εναντίον του σεξισμού» κάλεσε τότε τους συμμετέχοντες να μποϊκοτάρουν το φεστιβάλ, αλλά και τους 3.000 επαγγελματίες του χώρου που ψηφίζουν για το Μεγάλο Βραβείο να απέχουν από την ψηφοφορία. Το μποϊκοτάζ, το οποίο υποστηρίχθηκε από αρκετούς Γάλλους υπουργούς, καλλιτέχνες και ακτιβιστές, ανάγκασε τη διοργάνωση να συμπληρώσει τη λίστα των υποψηφίων για το βραβείο με 6 γυναίκες δημιουργούς.
Στον αγώνα κατά των έμφυλων διακρίσεων έχει ταχθεί και ένα μη κερδοσκοπικό διεθνές δίκτυο, το UN Women and Cartooning for Peace, το οποίο συγκεντρώνει πάνω από 250 σκιτσογράφους (άνδρες και γυναίκες) από τουλάχιστον 60 διαφορετικές χώρες. Το ίδρυσε το 2006 ο Γάλλος καρτουνίστας Plantu και τελεί υπό την αιγίδα του πρώην γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και βραβευμένου με Νόμπελ Ειρήνης Kofi Annan. Το δίκτυο έχει στόχο την προώθηση των γελοιογραφιών ως μέσου για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ανάμεσά τους και της έμφυλης ισότητας, αλλά και της ελευθερίας του λόγου.
Δύο από τα μέλη του δικτύου και από τις πιο καταξιωμένες εκπροσώπους του χώρου τους, η Αμερικανίδα Liza Donnelly και η Ιταλίδα Marilena Nardi, μίλησαν στο No Man’s Land της αθηΝΕΑς.
Από πού αντλείτε τα θέματα και την έμπνευσή σας;
Η Αμερικανίδα σκιτσογράφος Liza Donnelly, μέλος του μη κερδοσκοπικού διεθνούς δικτύου UN Women and Cartooning for Peace, μάχεται με το πενάκι της κατά της έμφυλης ανισότητας και κάθε τύπου αδικία.
Liza Donnelly [L.D]: Το έργο μου πηγάζει από την καθημερινότητα, από την παρατήρηση της πολιτιστικής ζωής και της πολιτικής. Διαβάζω τις εφημερίδες NYTimes, Washington Post και άλλα έντυπα. Με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα δικαιώματα των γυναικών παγκοσμίως και συχνά επικεντρώνομαι σε αυτό το θέμα όταν σχεδιάζω ένα κόμικ με πολιτικό περιεχόμενο. Σχεδιάζω και κόμικ με άλλο περιεχόμενο, όπως η καθημερινή ζωή και οι σχέσεις.
Marilena Nardi. H Ιταλίδα σκιτσογράφος και μέλος του UN Women and Cartooning for Peace, του δικτύου που έχει στόχο την προώθηση των γελοιογραφιών ως μέσου για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Marilena Nardi [M.N]: Τα θέματα με τα οποία ασχολούμαι μπορεί να είναι διαφορετικά. Μερικές φορές ανταποκρίνομαι σε προτάσεις από τα έντυπα με τα οποία συνεργάζομαι. Συχνά μου εμπιστεύονται συγκεκριμένα θέματα (γιατί υπάρχει αμοιβαία κατανόηση και εξειδικεύομαι σε κάποια θέματα). Όταν δεν εργάζομαι κατά παραγγελία, επιλέγω τα θέματα ανάλογα με το επείγον του χαρακτήρα τους (για παράδειγμα, ένα σημαντικό επίκαιρο γεγονός για το οποίο μπορώ να εκφράσω τη γνώμη μου γραφιστικά) ή επιλέγω να σχεδιάζω ελεύθερα (απαλλαγμένη από την επικαιρότητα και ακολουθώντας την επιθυμία μου εκείνη τη στιγμή). Μεταξύ των θεμάτων που με εμπνέουν τα τελευταία χρόνια είναι η ποίηση.
Θεωρείτε ότι τα κόμικ είναι ένα ισχυρό όπλο για τη διεκδίκηση της έμφυλης ισότητας;
L.D.: Ναι. Τα καρτούν και τα κόμικ μπορούν να δείξουν στον κόσμο τι πιθανόν να είναι λάθος σε έναν πολιτισμό ή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τους άλλους. Και το χιούμορ είναι αποτελεσματικό εργαλείο.
Μ.Ν.: Τα σχέδια, με τη μορφή καρτούν, εικονογράφησης ή κόμικ, είναι μορφές τέχνης, αλλά μπορούν επίσης να έχουν κοινωνικό ή πολιτικό στόχο. Οπότε ναι, μπορούν να γίνουν «όπλο», με την έννοια ότι «χτυπούν» για να υποδείξουν στόχους. Κυρίως το σατιρικό σχέδιο ξύνει πληγές. Δηλαδή, επισημαίνει με έντονο τρόπο ό,τι δεν λειτουργεί και τα κακώς κείμενα. Το να αντιλαμβάνεσαι ένα πρόβλημα είναι επώδυνο, αλλά είναι ένα πρώτο απαραίτητο βήμα. Η έμφυλη ισότητα είναι ακόμη ένας μακρινός στόχος. Tα καρτούν είναι καλά «όπλα» και η δύναμή τους εξαρτάται από το πόσο παγκόσμια και συλλογικά είναι.
Πιστεύετε ότι μια γυναίκα καρτουνίστας είναι υποβιβασμένη και ότι τα γυναικεία ζητήματα δεν προβάλλονται επαρκώς μέσα από τα κόμικ και τα καρτούν ή τις γελοιογραφίες;
L.D.: Είμαι περισσότερο εξοικειωμένη με τις γελοιογραφίες. Ωστόσο, θεωρώ ότι σήμερα υπάρχουν περισσότερες γυναίκες κομίστες και καρτουνίστες από ποτέ. Και το έργο τους είναι αποδεκτό από τα έντυπα με τα οποία συνεργάζομαι και τους αναγνώστες τους.
Μ.Ν.: Τα προβλήματα των γυναικών είναι αυτό ακριβώς, δηλαδή «προβλήματα των γυναικών», που αφορούν τις γυναίκες. Η έμφυλη ισότητα θα έπρεπε να είναι ένας κοινός στόχος, ολόκληρης της κοινωνίας, όχι μόνο ενός τμήματός της – και θα πρόσθετα… και πιο συνεπής! Δυστυχώς, συχνά το πρόβλημα αυτό δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ακόμη και από συναδέλφους κομίστες. Όχι αρκετά. Επιπλέον, υπάρχει η πεποίθηση ότι, αφού κάποιες γυναίκες τα κατάφεραν να γίνουν σκιτσογράφοι, κομίστες ή καρτουνίστες, σημαίνει ότι οι άλλες δεν είναι αρκετά καλές ή δεν είναι ταγμένες στο καθήκον τους. Αντίθετα, το ερώτημα είναι πιο σύνθετο: ξεκινά από την παιδική ηλικία, από την εκπαίδευση που παίρνεις στη συνέχεια, και επεκτείνεται στην ενήλικη ζωή, στις διάφορες ευκαιρίες και στις διακρίσεις σε κάθε τομέα της επαγγελματικής ζωής.
Ποιο μήνυμα θέλετε να περάσετε στον κόσμο μέσα από τα έργα σας;
L.D.: Στις γελοιογραφίες μου με πολιτικό περιεχόμενο θέλω να δείξω ότι η καθημερινή ζωή μιας γυναίκας έχει και πολιτική διάσταση. Αυτός είναι και ο λόγος που τα κόμικ μπορούν να είναι τόσο αποτελεσματικά. Συχνά αντλούμε τα θέματά μας από την κ
αθημερινή ζωή και μιλάμε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν διαρκώς οι γυναίκες: σεξισμός, παρενόχληση, χαμηλότερες αμοιβές σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους, ευκολότερες απολύσεις, αντιμετώπιση της φωνής τους με αδιαφορία.
Μ.Ν.: Κατ’ αρχάς, με το έργο μου προσπαθώ να εκφραστώ εγώ η ίδια και να εκφράσω αυτό που σκέφτομαι. Τα σκίτσα μου είναι ένα κάλεσμα για να αναλογιστούμε τα πράγματα που μας απασχολούν, που έχουμε γύρω μας. Συχνά σχεδιάζω τη βία κατά των γυναικών ή των παιδιών, των προσφύγων, των φτωχών γιατί μου φαίνεται ότι είναι παραμελημένα θέματα. Με τον τρόπο μου προσπαθώ να τους δώσω φωνή.
Σε ποιο κοινό απευθύνεστε; Ποιος αγοράζει σήμερα κόμικ; Η σύγχρονη γυναίκα αγοράζει; Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι ένα μεγάλο ποσοστό του αγοραστικού κοινού, που ξεπερνάει το 50%, είναι νέες γυναίκες.
L.D.: Το target group μου είναι οι πάντες. Δεν γνωρίζω αν οι γυναίκες αγοράζουν κόμικ, αλλά νομίζω ότι αγοράζουν όλο και περισσότερο.
Μ.Ν.: Σχεδιάζω κυρίως γελοιογραφίες και όχι κόμικ, οπότε το target group μου είναι ως επί το πλείστον οι αναγνώστες εφημερίδων. Είμαι όμως και καθηγήτρια και βλέπω (με ανακούφιση και χαρά!) ότι πολλοί μαθητές μου αγαπούν και διαβάζουν κόμικ. Και κάποιοι από αυτούς, με την πάροδο των ετών, έχουν γίνει εξαιρετικοί σκιτσογράφοι και εικονογράφοι.
Ποιος είναι ο αγαπημένος σας χαρακτήρας από αυτούς που έχετε σκιτσάρει και γιατί;
L.D.: Δεν έχω έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα. Αλλά αγαπάω όλους τους γυναικείους χαρακτήρες μου – έχουν ιδιαίτερη φωνή και είναι διαφορετικοί μεταξύ τους.
Μ.Ν.: Ούτε εγώ έχω έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα. Υπάρχουν σκίτσα που μου αρέσουν γιατί έχουν αποτελέσει ορόσημα στη ζωή μου (όχι μόνο επαγγελματικά) ή γιατί πραγματικά σημείωσαν επιτυχία και έπειτα από πολλά χρόνια είμαι ακόμα χαρούμενη που τα σχεδίασα.
Σκιτσάρατε κόμικ που αφορούν τον πόλεμο στην Ουκρανία;
L.D.: Ναι, μερικά, κυρίως ως υποστήριξη στον ουκρανικό λαό.
Μ.Ν.: Αναπόφευκτα, έχω σχεδιάσει διάφορα σκίτσα για τον πόλεμο στην Ουκρανία και γελοιογραφίες του Πούτιν.
***
Το Who is Who των Σκιτσογράφων
Liza Donnelly: Καρτουνίστας και συγγραφέας, η Αμερικανίδα Liza Donnelly είναι απόφοιτος των Sidwell Friends School και Earlham College και έχει κάνει μαθήματα σχεδίου καρτούν στα School of Visual Arts και Parsons School of Design. Γράφει στο περιοδικό The New Yorker και είναι μόνιμη συνεργάτης του CBS News. Γελοιογραφίες της φιλοξενούνται σε πολλά άλλα έντυπα, όπως στους New York Times, το Politico και το Glamour. Είναι απεσταλμένη σε θέματα πολιτισμού του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών και με αυτή την ιδιότητά της ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο για ομιλίες σε σχέση με την ελευθερία του λόγου, τις γελοιογραφίες και τα δικαιώματα των γυναικών. Έχει βραβευτεί με το Woman of Distinction από το American Association of University Women.
Μarilena Nardi: Καρτουνίστας, δημιουργός κόμικ και καθηγήτρια σχεδίου στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βενετίας, η Ιταλίδα Marilena Nardi έχει σπουδάσει Γλυπτική και έχει συνεργαστεί με πολλά έντυπα, ανάμεσά τους τα Diario, Corriere della Sera, L’Antitempo Il Fatto Quotidiano, SinéMadame, Left, Espoir, Zélium και τα ηλεκτρονικά Erbacce και Cartoon Movement. Από το 2020 συνεργάζεται συστηματικά με το Domani. Έχει τιμηθεί με περισσότερα από 50 βραβεία και είναι η πρώτη γυναίκα που βραβεύτηκε με το World Press Cartoon για το έργο της για την ελευθερία της έκφρασης και η πρώτη γυναίκα που παρέλαβε το πρώτο βραβείο της Βελγικής διοργάνωσης Euro-Kartoenale.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land:
Αμβλώσεις στις ΗΠΑ: Η Επόμενη Μέρα
