Η αρχή έγινε από τη χρυσή ολυμπιονίκη Σοφία Μπεκατώρου, που ήταν και η αφορμή για να ξετυλιχθεί ένα γαϊτανάκι αποκαλύψεων έμφυλης βίας. Οι αποκαλύψεις δεν άφησαν ανεπηρέαστη την ακαδημαϊκή κοινότητα. Οι καταγγελίες πρώην φοιτήτριας του ΑΠΘ, σε ομάδα στο Facebook, ότι δέχθηκε σεξουαλική παρενόχληση από καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας του ιδρύματος δίνουν το έναυσμα για δημόσιες τοποθετήσεις και από τον Ιανουάριο του 2021 καταγράφονται πάνω από 100 αναφορές-καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης σε διάστημα 30 χρόνων.
Ο, τότε, πρύτανης λαμβάνει άμεσα θέση, προαναγγέλλοντας τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης αρχής, η οποία θα είναι επιφορτισμένη με την αντιμετώπιση ζητημάτων παρενόχλησης ή διακριτικής μεταχείρισης εντός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Σήμερα, δύο χρόνια μετά, οι αγκυλώσεις του συστήματος και των εσωτερικών διαδικασιών φαίνεται να έχουν καθυστερήσει αισθητά τη λήψη μέτρων για τη διαχείριση τέτοιου είδους περιστατικών στην ακαδημαϊκή κοινότητα.
Η μεγάλης κλίμακας έρευνα, που πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε ελληνικό πανεπιστήμιο, ολοκληρώθηκε πρόσφατα, με τη συμμετοχή 2.134 φοιτητών και φοιτητριών.
Η ‘Eρευνα Περιστατικών Έμφυλης Βίας στο ΑΠΘ
Την αναγκαιότητα της άμεσης δράσης καταδεικνύουν και τα αποτελέσματα της έρευνας για τη σεξουαλική βία και παρενόχληση στο πλαίσιο της φοιτητικής ζωής, που χρηματοδοτήθηκε από τον ΕΛΚΕ και τελεί υπό την αιγίδα της τέως Επιτροπής Ισότητας των Φύλων (ΕΙΦ) του ΑΠΘ και του Κέντρου Κοινωνικής Έρευνας και Λήψης Αποφάσεων.
Η μεγάλης κλίμακας έρευνα, που πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε ελληνικό πανεπιστήμιο, ολοκληρώθηκε πρόσφατα, με τη συμμετοχή 2.134 φοιτητών και φοιτητριών. Σε συζήτηση που είχα με την επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας κ. Χριστίνα Αθανασιάδου, καθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, μέλος της Επιτροπής Ισότητας Φύλου, αλλά και της ομάδας εργασίας του Σχεδίου Ισότητας Φύλων του ΑΠΘ, μου εξήγησε τον σκοπό αλλά και τη σημασία της έρευνας.
«Βασικός σκοπός της έρευνας ήταν να χαρτογραφήσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις του φαινομένου στην ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς δεν είχε γίνει στο παρελθόν αντίστοιχη μελέτη. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε το 2021-2022, τη χρονική περίοδο που επανήλθαν στα έδρανα οι σπουδαστές μετά την πανδημία. Οι συμμετέχοντες/ουσες στην έρευνα ήταν προπτυχιακοί/ές και μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές/τριες, με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών να είναι γυναίκες.
Καθώς το δείγμα είναι μεγάλο και προέρχεται από όλες τις σχολές και τα τμήματα του ΑΠΘ, χωρίς ωστόσο να είναι αντιπροσωπευτικό του φοιτητικού πληθυσμού με τη στατιστική σημασία του όρου, μας έδωσε τη δυνατότητα ορισμένων ασφαλών συμπερασμάτων. Η έρευνα παρουσιάστηκε στη Σύγκλητο το Νοέμβριο του 2023, ενώ παράλληλα διανεμήθηκε στα μέλη της η τελική αναφορά, με την πρόσκληση να οργανώσουμε σε συνεργασία με τα τμήματα δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης ενάντια σε τέτοιου είδους φαινόμενα. Το επόμενο βήμα είναι η έρευνα να επαναληφθεί στους/στις εργαζόμενους/ες του Πανεπιστήμιου».
Από τα αποτελέσματα είναι σαφές πως οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο από φαινόμενα σεξουαλικής βίας και ειδικότερα από το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης.
Τα Συμπεράσματα
«Εν συντομία, ρωτήσαμε τους φοιτητές και τις φοιτήτριες να καταθέσουν τη δική τους άποψη, δηλαδή, να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτήσεων που αφορούσαν σε διάφορες μορφές παρενόχλησης και να δηλώσουν αν έχουν υποστεί τέτοιου είδους συμπεριφορές, από ποιους, πότε και σε ποιους χώρους. Από τα αποτελέσματα είναι σαφές πως οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο από φαινόμενα σεξουαλικής βίας και ειδικότερα από το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης. Μάλιστα, τα ποσοστά της σεξουαλικής παρενόχλησης, ειδικά της λεκτικής, βρέθηκαν αρκετά υψηλά, κυρίως ενάντια στις γυναίκες.
Για παράδειγμα, το δείγμα σε ποσοστό 91% απάντησε πως οι δράστες είναι άνδρες και σε ποσοστό 85,6% δήλωσε πως τα θύματα είναι γυναίκες. Επιπλέον, σύμφωνα πάντα με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων/ουσών, ένα 32,9% δήλωσε ότι οι δράστες των περιστατικών παρενόχλησης προέρχονται από το φοιτητικό σώμα, ενώ ένα 18,9% δήλωσε ότι προέρχονται από τα μέλη του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού. Το 17,5 % του δείγματος ανέφερε ότι δεν γνωρίζει την ταυτότητα των δραστών και ένα 10% ότι αυτοί/ές δεν έχουν σχέση με το πανεπιστήμιο. Φαίνεται ότι οι χώροι που διαδραματίζονται τέτοιου είδους περιστατικά είναι συνήθως οι δημόσιοι-εξωτερικοί χώροι του πανεπιστημίου, αλλά και εσωτερικοί χώροι, όπως οι αίθουσες διδασκαλίας, οι διάδρομοι και οι τουαλέτες.
Το αξιοσημείωτο είναι πως πολλά από αυτά τα περιστατικά λέγεται ότι διαδραματίζονται παρουσία τρίτων. Ο ρόλος των παρευρισκομένων (μαρτύρων της παρενόχλησης) είναι συχνά κρίσιμος για την πρόληψη του φαινομένου, διότι μπορούν να λειτουργήσουν ως «ασπίδα προστασίας» απέναντι στο άτομο που υφίσταται κάποια μορφής παρενόχληση, αποτρέποντας στο μέλλον τέτοιου είδους συμπεριφορές», εξηγεί η κ. Αθανασιάδου και συμπληρώνει:
«Το εύρημα που θα πρέπει να μας προβληματίσει ως ακαδημαϊκή κοινότητα (μεταξύ άλλων) αποτελεί το γεγονός πως τα περιστατικά αυτά δεν αναφέρονται, ούτε καταγγέλλονται, διότι οι περισσότεροι/ες τα θεωρούν τόσο συνηθισμένα με συνέπεια να μην τα αναγνωρίζουν ως παραβιαστικές συμπεριφορές. Επιπλέον, σημαντικό ποσοστό των συμμετεχόντων/ουσών δήλωσε ότι δεν αισθάνονται ασφαλείς να τα αναφέρουν, εφόσον πιστεύουν πως ακόμη κι αν αντιδράσουν, δεν θα υπάρχει ανταπόκριση. Με αυτή την έννοια, διαιωνίζεται μια κουλτούρα που αποσιωπά ή/και κανονικοποιεί το φαινόμενο, κάτι που αντανακλά φυσικά αυτό που συμβαίνει και ευρύτερα στην ελληνική (και όχι μόνον) κοινωνία».
Αυτό που χρειάζεται είναι η δημιουργία ενός αρμόδιου γραφείου ή μιας υπηρεσίας, γενικότερα, που θα αναλάβει την αντιμετώπιση αλλά και την πρόληψη των φαινομένων αυτών, η οποία θα στελεχωθεί από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό και θα ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο ενεργειών, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
Διαχείριση και Λήψη Μέτρων
Πώς μπορούν τα ακαδημαϊκά ιδρύματα να διαχειριστούν τέτοιου είδους περιστατικά, ακόμη και να προλάβουν ή να εξαλείψουν το φαινόμενο;
«Σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία, η πλειονότητα των θυμάτων συνήθως επιθυμεί να σταματήσει η παρενοχλητική συμπεριφορά, και ειδικά στο πανεπιστήμιο οι φοιτήτριες επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους ανενόχλητες και χωρίς συνέπειες. Υπό τις παρούσες συνθήκες, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο διαθέτει το Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης φοιτητών/τριών, στο οποίο μπορεί να απευθυνθεί κάποιος/α για ατομική θεραπευτική στήριξη. Φυσικά, μπορεί κανείς να αποταθεί και στους/στις πρόεδρους και στους/στις κοσμήτορες/ισσες των τμημάτων και των σχολών αντίστοιχα, αλλά αυτός δεν είναι ο καταλληλότερος μηχανισμός διαχείρισης τέτοιου είδους φαινομένων, ούτε υπάρχει σαφής διαδικασία υποστήριξης/καθοδήγησης των ατόμων που εμπλέκονται.
Αυτό που χρειάζεται είναι η δημιουργία ενός αρμόδιου γραφείου ή μιας υπηρεσίας, γενικότερα, που θα αναλάβει την αντιμετώπιση αλλά και την πρόληψη των φαινομένων αυτών, η οποία θα στελεχωθεί από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό και θα ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο ενεργειών, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Είναι σημαντικό τέτοιου είδους υπηρεσίες να στεγάζονται εκτός των τμημάτων, έτσι ώστε να αποφεύγεται η οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων και τα άτομα να αισθάνονται ασφάλεια, αν επιθυμούν να αναφέρουν τέτοιου είδους περιστατικά, είτε πρόκειται για φοιτητές/τριες είτε για εργαζόμενους/ες. Είναι επίσης αυτονόητη σχεδόν η τήρηση ορισμένων δεοντολογικών αρχών, ο σεβασμός στην αξιοπρέπεια όλων όσων εμπλέκονται και η εχεμύθεια. Τέλος, πολύ σημαντική είναι και η κατάλληλη εκπαίδευση του ακαδημαϊκού και διοικητικού προσωπικού (παράλληλα με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες) με ειδικά σεμινάρια και άλλες ενημερωτικές δράσεις, έτσι ώστε να είναι σε θέση να εντοπίζουν εγκαίρως τέτοιου είδους φαινόμενα και να βοηθούν/καθοδηγούν τα θύματα ανάλογα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους».
Το Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων του ΑΠΘ
Το 1ο Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων (ΣΔΙΦ) του ΑΠΘ (2022-2024) εκπονήθηκε από την Επιτροπή Ισότητας των Φύλων (ΕΙΦ) του ΑΠΘ (η θητεία της οποίας έληξε το Νοέμβριο του 2022), σε συνεργασία με το ευρωπαϊκό έργο «RESET – Redesigning Equality and Scientific Excellence Together» και εγκρίθηκε από τη Σύγκλητο του ιδρύματος τον Ιούνιο του 2022. Η ολοκλήρωση του ΣΔΙΦ δρομολογήθηκε εντατικά, έπειτα από την εφαρμογή αυστηρών κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη λήψη χρηματοδοτήσεων, οι οποίοι προϋποθέτουν την ύπαρξη σχεδίων δράσης για την Ισότητα των Φύλων (Gender Equality Plan) σε ισχύ σε όλα τα ΑΕΙ και σε ερευνητικούς οργανισμούς με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές.¹
Το ΣΔΙΦ – ΑΠΘ 2022-2024 προβλέπει συνολικά 53 δράσεις/μέτρα. Η υλοποίηση των επιμέρους δράσεων του ΣΔΙΦ – ΑΠΘ έχει κατανεμηθεί σε αρμόδιους φορείς και ομάδες εντός του ιδρύματος, ενισχύοντας τη συμμετοχή του συνόλου της πανεπιστημιακής κοινότητας στην υλοποίησή του.
Οι Δυσλειτουργίες του Νέου Νόμου Προκαλούν Αδυναμία Λήψης Μέτρων
Για τη λήψη μέτρων και αποφάσεων που θα θέσουν σε εφαρμογή το Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων και για την παρακολούθηση της υλοποίησής του είναι απαραίτητη η ενεργή δραστηριότητα του πρύτανη, καθώς και η συγκρότηση και λειτουργία του αρμόδιου οργάνου, δηλαδή της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων (ΕΙΦ), η οποία θα εποπτεύσει την εκπόνηση των σχετικών δράσεων και την προώθηση της ισότητας σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας και σε όλες τις διαδικασίες της ακαδημαϊκής ζωής.
Ωστόσο, ασάφειες και αδιευκρίνιστες διαδικασίες φαίνεται να έφεραν οι αλλαγές στη διαδικασία εκλογής των πρυτανικών αρχών σε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας, με βάση την εφαρμογή του «νόμου Κεραμέως». Έτσι, η διαδικασία για την εκλογή πρύτανη στο ΑΠΘ ξεκίνησε τον Ιούνιο το 2023 και θα ολοκληρωθεί, καλώς εχόντων των πραγμάτων, τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2024.
Η επιλογή του πρύτανη και η συγκρότηση του Συμβουλίου Διοίκησης είναι καθοριστική για την επιλογή των μελών της Επιτροπής Ισότητας Φύλων, καθώς και για τη λειτουργία της, με στόχο την εφαρμογή των απαραίτητων δράσεων και πολιτικών για την έμφυλη ισότητα, την αξιοκρατία και την ασφάλεια της πανεπιστημιακής κοινότητας. Θα πρέπει να αναφερθεί πως η θητεία της προηγούμενης επιτροπής έληξε το Νοέμβριο του 2022 και η καθυστέρηση στη συγκρότηση της νέας ΕΙΦ υποδηλώνει πως το θέμα της ισότητας των φύλων δεν είναι ψηλά στην ατζέντα της διοίκησης. Αξίζει να σημειωθεί πως τα μέλη ΔΕΠ ενεργούν και οργανώνονται πλέον μεμονωμένα σε μικρότερη κλίμακα, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο. Βλέπουμε έτσι την ενεργοποίηση διαφόρων Επιτροπών Ισότητας Φύλων στις σχολές, όπως αυτή των Θετικών Επιστημών, της Πολυτεχνικής Σχολής αλλά και μιας Επιτροπής Ισότητας, Διαφορετικότητας και Συμπερίληψης (EDI, Equity, Diversity, Inclusion) στο Τμήμα Ψυχολογίας, στην οποία, εκτός από καθηγητές/τριες, θα συμμετέχουν φοιτητές/τριες και μέλη του διοικητικού προσωπικού.
Το οξύμωρο των διαδικασιών, της λογικής των νομοθετών, αλλά και της δυσκαμψίας απέναντι σε αλλαγές νοοτροπίας φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τον χρόνο αντίδρασης ενός ακαδημαϊκού ιδρύματος προκειμένου να προστατεύσει τα μέλη του και να εξαλείψει τόσο τις έμφυλες διακρίσεις όσο και την ευνοιοκρατία απέναντι σε ορισμένα από αυτά. Ας ελπίσουμε ότι το 2024 θα είναι η χρονιά αποτελεσματικών παρεμβάσεων και ενεργειών. Οι έρευνες και τα στοιχεία υπάρχουν. Μένει να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Η Aντιμετώπιση της Έμφυλης Βίας υπό Πτώχευση;
Τζένη Ταντίδου | Δίνοντας «Ακοή» σε Χιλιάδες Κωφούς ή Βαρήκοους Συνανθρώπους μας
Γυναίκες και ΜΜΕ: Μια Επικίνδυνη Τακτική Παραπληροφόρησης
