Συγκλονισμένη όπως πολλά εκατομμύρια συνάνθρωποί μας, παρακολουθώ τη φρικτή επικαιρότητα που μας ενημερώνει για την τύχη των γυναικών στο Αφγανιστάν και σε άλλες χώρες δυστυχώς, όπως και την “εδώδιμη” τραγική αύξηση των γυναικοκτονιών.
Παρηγοριέμαι κάπως όταν σκέφτομαι τη “βελτίωση της θέσης της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία” και την ενθαρρυντικά αυξανόμενη με περιθώρια βελτίωσης τάση κινημάτων και δράσεων για το δυναμικό “ξερίζωμα” με τον νόμο διάφορων προκαταλήψεων, εξουσιαστικών πρακτικών και στερεότυπων που βασάνισαν, και εν πολλοίς ακόμα βασανίζουν, τις γυναίκες.
Και όχι μόνο αυτές. Έτσι, το κίνημα #MeΤoo, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, ο γάμος μεταξύ ομοφυλόφιλων, η ελευθερία να αποκτήσουν ή να υιοθετήσουν παιδιά, οι ίσες ευκαιρίες για επαγγελματική εξέλιξη, ο πόλεμος στο body shaming, o αντι-ρατσισμός, η μη-διάκριση ηλικίας (ageism) και άλλα πολλά σχετικά, έστω και με ατέλειες, έστω με παλινδρομήσεις και πισωγυρίσματα αρκετά, είναι πραγματικά καλά και ελπιδοφόρα νέα. Μιλούν για μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο συμπεριληπτική και, τελικά, πιο απελευθερωμένη από σκοταδιστικά στερεότυπα.
Ουδέν… Καλό Αμιγές Κακού
Δυστυχώς όμως, σε κάθε καλό νέο έρχεται καμιά φορά και… προσκρούει ένα κακό. Που σημαίνει ότι το κακό νέο είναι πως για το ίδιο το στερεότυπο που καταπολεμάμε υπάρχει κίνδυνος να δημιουργούμε κάποιες φορές και να επωάζουμε, άθελά μας ή και όχι, ένα νέο: το ακριβώς αντίθετό του. Δηλαδή, κάτι σαν “το στερεότυπο απέθανε, ζήτω το στερεότυπο”!
Εξηγούμαι αμέσως, με παράδειγμα. Παρακολουθώ με αληθινό ενθουσιασμό τον, έστω σταδιακό, αποκλεισμό των ανορεξικών μοντέλων από τις πασαρέλες και την αντίστοιχη κατάρρευση του (τραγικού) πρότυπου ομορφιάς, της σκελετωμένης σιλουέτας. Τι πιο παρήγορο και ανακουφιστικό από το να βλέπεις, πια, μεγάλα brands να καταργούν το νούμερο 0, το XXXS, και, το κυριότερο, να περιλαμβάνουν χυμώδη έως και οριακά στρουμπουλά, αλλά υγιή και fit μοντέλα –κρατήστε το αυτό, παρακαλώ– για να προβάλλουν τις κολεξιόν τους.
Κι όμως, έπειτα από λίγο καιρό, πολλή σκέψη και κάμποσα ενοχλητικά δείγματα, άρχισαν να μου χτυπούν –μόνο σε μένα;– κάτι ανησυχητικά καμπανάκια. Γιατί, απενοχοποιώντας πλήρως και δικαίως κάποια περιττά κιλά που δεν βλάπτουν πραγματικά τίποτα και κανέναν, παράλληλα με την ενδυνάμωση, τη μεγέθυνση των τάσεων που βλέπουμε στα social media και την επιρροή –ειδικά στις νέες ηλικίες– των influencers, νιώθω ότι καθησυχάζουμε, στο όνομα της απελευθέρωσης από την καταπίεση, τα νέα κορίτσια, τις νέες γυναίκες, αλλά και τα αγόρια ή τους άνδρες απέναντι σε έναν πολύ πραγματικό κίνδυνο. Αφήνουμε μια υπόνοια ότι είναι οκέι να είμαστε υπέρβαροι, χάρη σε μια κακής ποιότητας και υπερβολικής ποσότητας διατροφή, αλλά και πλαδαροί από αγυμνασιά.
…υπάρχει κίνδυνος να δημιουργούμε κάποιες φορές και να επωάζουμε, άθελά μας ή και όχι, ένα νέο: το ακριβώς αντίθετό του. Δηλαδή, κάτι σαν “το στερεότυπο απέθανε, ζήτω το στερεότυπο”!
Συγγνώμη λοιπόν, αλλά δεν είναι καθόλου οκέι! Δεν είναι καθόλου οκέι για έναν νέο άνθρωπο, κατά τα άλλα χωρίς πρόβλημα υγείας παθολογικό, να έχει πίεση, χοληστερίνη, αυξημένο σάκχαρο, ουρία και τριγλυκερίδια. Δεν είναι οκέι να μην μπορεί να ανέβει μία σκάλα χωρίς να λαχανιάζει. Δεν θα αναφερθώ εδώ σε ανατριχιαστικά στατιστικά για καρδιοπάθειες, εγκεφαλικά και διαβήτες στα 40 και στα 50, μπορείτε εύκολα –δυστυχώς– να τα βρείτε. Και επίσης δεν είναι καθόλου οκέι, προκειμένου να μην εκληφθούμε ως σεξιστές και προσκολλημένοι σε φαύλα στερεότυπα εμφάνισης, να αφήνουμε “ελεύθερο” έναν νέο άνθρωπο να τραβάει έναν δρόμο που καταστρέφει την υγεία του.
Γιατί δεν κρατάμε, άραγε, την ίδια στάση “διακριτικότητας” στην περίπτωση της υπερβολικής, ύποπτης και αδικαιολόγητης αδυναμίας; Έτσι φτάνουμε στο να καταργούμε μεν το πανθομολογουμένως κάκιστο body shaming των υπέρβαρων, για να εγκαταστήσουμε μια “συνωμοσία σιωπής” που απειλεί την υγεία το ίδιο όπως και η ανορεξία τούς υπερβολικά αδύνατους!
Άλλο Παράδειγμα
Φουντώνει και θεριεύει το τεράστιο –και ευεργετικό– κίνημα κατά των σεξιστικών συμβόλων που προάγουν το πρότυπο της γυναίκας-κούκλας aka σεξουαλικό αντικείμενο. Θεάρεστο το κίνημα και με μεγάλη –πια– απήχηση. Πλην όμως, μαζί με τα ξερά (στερεότυπα) καίγονται και… τα χλωρά. Με αποτέλεσμα, η επιλογή σου για κάποιο συγκεκριμένο στιλ το οποίο δεν είναι προφανής “κωδικός” για φεμινιστικούς αγώνες να σε κατατάσσει αυτόματα και… στερεοτυπικά στην προ πολλού ξεπερασμένη κατηγορία της γυναίκας-Barbie. Κι ας έχεις αποδείξει με τις επιδόσεις σου στον επαγγελματικό στίβο –και όχι μόνο– ότι συναγωνίζεσαι επάξια τους άνδρες συναδέλφους σου – και όχι μόνο.
Κατ’ επέκταση, ενώ πλέον είμαστε ανοιχτοί στη διαφορετικότητα καθώς και στα στιλιστικά πρότυπα διαφορετικών ανθρώπων και ομάδων, αναρωτιέμαι μήπως αισθανόμαστε κάπως άβολα ή γινόμαστε απολογητικοί όταν δηλώνουμε, για παράδειγμα, τη δική μας straight υπόσταση και αντίστοιχες ενδυματολογικές επιλογές. Δεν είναι κι αυτό με έναν τρόπο σεξιστικό;
Και ένα τελευταίο. Πριν από λίγο καιρό, με όχι ασήμαντη αφορμή και ούτε τυχαία συγκυρία, ένιωσα, υποδόρια μεν αλλά σαφώς, ότι δεν αρκεί να υποστηρίζω τις επιλογές της διαφορετικότητας, αλλά και ότι είναι καλύτερα να μη δηλώνω ευθαρσώς τις δικές μου! Κάπου δηλαδή ένιωσα λίγο ύποπτη ως οπισθοδρομική και βρέθηκα περίπου απολογούμενη γιατί φοράω make-up, γιατί βάφω τα μαλλιά μου για να καλύψω τα λευκά, γιατί σε μια επίσημη, αλλά και όχι μόνο, εμφάνιση επιλέγω να φορέσω, επειδή μου αρέσουν, ψηλοτάκουνες γόβες.
Απελευθέρωση ή Νέα Καταπίεση;
Προσωπικά, μου αρέσει και προσέχω αυτό που θεωρώ “θηλυκότητα στην εμφάνισή μου”, αλλά με ευχαριστεί εξίσου να φοράω παντελόνια και sneakers. Δεν θεωρώ ότι κάνω με την εμφάνισή μου πολιτική δήλωση, ούτε πάντα και υποχρεωτικά personal statement για το CV μου. Γιατί αυτό κι αν θεωρώ κλισέ! Το να “δηλώνω” απελευθερωμένη, προοδευτική γυναίκα μόνο αν κυκλοφορώ με το δέρμα μου γυμνό και εκτεθειμένο στον ήλιο και στη μόλυνση, αν αφήνω γκρίζα τα μαλλιά μου, αν φοράω μόνο φλατ παπούτσια ή στρατιωτικά άρβυλα, ακόμα κι αν πάω να ορκιστώ υπουργός, ή αν –κυρίως αυτό– απορρίπτω μετά βδελυγμίας και καίω στην πυρά τα λεγόμενα “σύμβολα γυναικείας σεξουαλικότητας”, άρα και καταπίεσης.
Πάντα με ενοχλούσαν οι ταμπέλες που φοράμε αυθαίρετα, πολλές φορές, σε κάποιον/α, ερήμην του/της, κρίνοντας μόνο από την εμφάνισή του/της με βάση τα στερεοτυπικά σύμβολα. Πάντα με ενοχλεί η σοβαροφάνεια και το λεγόμενο “preppiness” ή το άκαμπτο “politically correct” που, κατά τη γνώμη μου, κρύβει και μια σοβαρή έλλειψη χιούμορ. Φοβάμαι εν κατακλείδι ότι, καμιά φορά, από την αγαθή και ενθουσιώδη πρόθεσή μας να διαλύσουμε στερεότυπα και προκαταλήψεις, καταλήγουμε να δημιουργούμε άλλα στη θέση τους.
Ελπίζω μόνο να μην καταλήξουμε κάπως σαν το τέλος του βιβλίου του Orwell “Φάρμα των Zώων”. Ξέρετε, εκεί που τα ζώα κρυφοκοιτάζουν από το παράθυρο τη Γενική Συνέλευση της νέας τους, επαναστατικής κυβέρνησης. Και βλέπουν με φρίκη τα μέλη της να παίρνουν σιγά-σιγά τη μορφή των προηγούμενων εξουσιαστών τους.
Κάτι σαν να βλέπεις νέα στερεότυπα να παίρνουν τη θέση των παλιών. Να βλέπεις –και να βιώνεις– την άλλη όψη του ίδιου, σκληρού νομίσματος.
