Ένα πρωινό, πριν φθάσουμε στο σχολείο, ο γιος μου με ρώτησε: «Γιατί, μαμά, να πάμε στο σχολείο αφού κάνουμε τα ίδια μαθήματα ξανά και ξανά;». Αν και η σχολική χρονιά είχε μόλις ξεκινήσει και οι περισσότεροι γονείς συζητούσαμε για το νέο μέτρο της απαγόρευσης της χρήσης κινητών τηλεφώνων, ένιωσα ότι κάτι τον απασχολούσε. Καθώς συζητούσαμε, προσπαθούσα να καταλάβω αν τον κούραζε η διαδικασία της μάθησης ή δεν άντεχε το πρωινό ξύπνημα.
Άρχισαν να περνούν από το μυαλό μου αρκετά ερωτήματα: Τι είναι αυτό που πραγματικά ενισχύει τη διάθεση των παιδιών για μάθηση; Πώς αντιλαμβάνονται το σχολικό περιβάλλον, το οποίο πολλές φορές είναι επαναλαμβανόμενο και προβλέψιμο; Πόσο δημιουργικοί νιώθουν μέσα από αυτό; Τι σημαίνει δημιουργική ώρα και σε ποια ώρα νιώθουν δημιουργικοί; Άραγε, δημιουργικοί γινόμαστε όταν καλλιεργούμε συγκεκριμένες δεξιότητες ή όταν νιώθουμε ότι τα καταφέρνουμε; Γεννιόμαστε ή γινόμαστε;
Τι αντίληψη έχουμε εμείς, αντίστοιχα, για το δικό μας εργασιακό περιβάλλον; Νιώθουμε όλοι δημιουργικοί ανεξαρτήτως ιδιότητας ή πιστεύουμε πως δημιουργικοί γίνονται μόνο οι ευφυείς; Πώς ενισχύεται η δική μας δημιουργικότητα καθημερινά; Τι κάνουμε εμείς για αυτό; Με αφορμή τον γιο μου, ξεκίνησα να αναζητώ απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, εξετάζοντας τι αναφέρουν οι ερευνητές επί του θέματος.
Dean Keith Simonton | Origins of Genius | Εκδόσεις Oxford University Press
Ο Dean Keith Simonton, καθηγητής ψυχολογίας από το Πανεπιστήμιο Davis της Καλιφόρνιας, γνωστός για τις έρευνές του σχετικά με τη δημιουργικότητα, την ευφυΐα και την καινοτομία, υποστηρίζει ότι η δημιουργικότητα είναι προϊόν ενός συνδυασμού γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Σε μελέτες του που εξετάζει διάσημους δημιουργούς της ιστορίας, από επιστήμονες έως καλλιτέχνες, αναδεικνύει τη σημασία της αλληλεπίδρασης μεταξύ φύσης και ανατροφής.
Στο «Origins of Genius» υποστηρίζει ότι οι περισσότεροι δημιουργικοί άνθρωποι έχουν ορισμένα έμφυτα χαρακτηριστικά, όπως υψηλή νοημοσύνη και φαντασία. Ωστόσο, αυτά τα χαρακτηριστικά από μόνα τους δεν είναι αρκετά για να διασφαλίσουν την επιτυχία. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει κάποιος, οι εμπειρίες του και οι ευκαιρίες που του δίνονται παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας.
Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να γεννιούνται με μια φυσική ικανότητα για δημιουργική σκέψη· το περιβάλλον τους, οι εμπειρίες τους –και ειδικότερα η εκπαίδευσή τους– είναι αυτό που θα διαμορφώσει και θα αναπτύξει τις δημιουργικές τους δεξιότητες.
Πώς, Όμως, Γινόμαστε Δημιουργικοί;
Ο Simonton επισημαίνει ότι η δημιουργικότητα δεν είναι αποκλειστικά προϊόν της φύσης ή της ανατροφής. Είναι μια δυναμική διαδικασία που μπορεί να ενισχυθεί και να αναπτυχθεί. Δεν προκύπτει πάντα από μια συνειδητή διαδικασία, αλλά μπορεί να προκληθεί από την τυχαία σύνθεση ιδεών ή εμπειριών. Για παράδειγμα, πολλοί καλλιτέχνες ή επιστήμονες βρίσκουν δημιουργικές λύσεις ή ανακαλύπτουν πράγματα μέσω του πειραματισμού ή ακόμη και από τυχαία λάθη. Όμως όλοι έχουμε τη δυνατότητα να γίνουμε πιο δημιουργικοί, αρκεί να έχουμε την ευκαιρία και το κατάλληλο περιβάλλον για να το επιτύχουμε.
Επίσης, αναδεικνύει ότι οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα που ενθαρρύνουν την εξερεύνηση και την ελευθερία σκέψης έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν δημιουργικές δεξιότητες. Οι εμπειρίες που σχετίζονται με τη μάθηση, την έκθεση σε διαφορετικές κουλτούρες και την αντιμετώπιση προκλήσεων είναι ιδιαίτερα σημαντικές.
Επιπλέον, ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ενθαρρύνει την κριτική σκέψη, την επίλυση προβλημάτων και την ελεύθερη έκφραση ενισχύει τη δημιουργικότητα. Όπως μας λέει, οι δημιουργικοί άνθρωποι είναι συχνά ανοιχτοί σε διαφορετικές ιδέες και δεν φοβούνται να αποτύχουν ή να πειραματιστούν, γεγονός που οδηγεί σε πιο καινοτόμες λύσεις.
Έτσι, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες ή σχολεία όπου επιτρέπεται η καινοτόμος σκέψη και οι διαφορετικές ιδέες έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν δημιουργικά. Ωστόσο, όπως αναφέρει, τα σχολεία πολλές φορές αποτυγχάνουν να καλλιεργήσουν αυτή τη δημιουργικότητα, περιορίζοντας τους μαθητές σε μια μονοδιάστατη διαδικασία μάθησης.
Food for Thought?
Είναι το σχολείο ένας χώρος όπου τα παιδιά βιώνουν μια διαδικασία επανάληψης ή ένα περιβάλλον όπου ενισχύεται η καινοτομία και η ελεύθερη σκέψη; Το εκπαιδευτικό σύστημα κάνει προσπάθειες να προσαρμοστεί στις σύγχρονες απαιτήσεις, ενσωματώνοντας νέα μέσα και τεχνολογίες.
Όμως, μήπως τα παιδιά χρειάζονται περισσότερο χώρο για να εξελίξουν τον τρόπο σκέψης τους και να αναπτύξουν τις δημιουργικές τους ικανότητες; Τι σημαίνει εν τέλει η έννοια της εκπαίδευσης; Μπορεί να νοηθεί όχι μόνο ως η μεταφορά γνώσεων, αλλά κυρίως ως μια δυναμική διαδικασία, που εξελίσσεται διαρκώς, προσφέροντας εμπειρίες που εμπλουτίζουν και διαμορφώνουν το άτομο;
Τα παιδιά χρειάζονται ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που θα τα εμπνέει και θα τα κινητοποιεί να ανακαλύψουν τον πραγματικό τους εαυτό και τις απεριόριστες δυνατότητές τους. Η δημιουργικότητα είναι μια πολυδιάστατη ικανότητα που δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε καλλιτεχνικούς τομείς – ξεδιπλώνεται παντού, από τα επιστημονικά εργαστήρια μέχρι τις μικρές στιγμές της καθημερινότητας.
Καλλιεργώντας την, μπορεί να μας βοηθήσει να εξελιχθούμε σε ενήλικες με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Αποκτούμε όχι μόνο νέες δεξιότητες, αλλά μας βοηθάει να εξερευνήσουμε, να αποδεχτούμε και να εκφράζουμε τον μοναδικό μας εαυτό. Και μήπως δεν είναι ακριβώς αυτή η εσωτερική δύναμη, αυτός ο πλούτος αυτογνωσίας, ένα από τα πιο ισχυρά κίνητρα για να μαθαίνουμε και να εξελισσόμαστε;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
10 Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Πάνος Δημάκης
