To 2020 ήταν η πρώτη χρονιά στη διάρκεια της οποίας, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, οι γυναίκες συγγραφείς εξέδωσαν περισσότερα βιβλία από τους άνδρες. Σπουδαία κατάκτηση, αν αναλογιστούμε πως το 1960 τα βιβλία τους αντιστοιχούσαν μόλις στο 18%…
Αυτή η πρόοδος, ωστόσο, δεν αντανακλάται και στις αναγνωστικές συνήθειες του κοινού, και συγκεκριμένα του ανδρικού. Ποικίλες έρευνες στη διάρκεια των χρόνων αποδεικνύουν ότι το ανδρικό αναγνωστικό κοινό δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία στη διά χειρός γυναικών λογοτεχνία.
Έρευνες και Αριθμοί
Το 2021, η συγγραφέας Mary Ann Sieghart ανέθεσε στον αγγλικό οργανισμό Nileson Book Research μια έρευνα ώστε να εξακριβωθεί το μέγεθος του προβλήματος. Τα αποτελέσματα ήταν χαρακτηριστικά:
– Οι 10 κορυφαίες γυναίκες συγγραφείς σε πωλήσεις είχαν μόνο κατά 19% ανδρικό αναγνωστικό κοινό.
– Οι 10 κορυφαίοι άνδρες συγγραφείς σε πωλήσεις είχαν κατά 25% γυναικείο αναγνωστικό κοινό, ενώ στον τομέα της μη μυθοπλασίας το γυναικείο αναγνωστικό κοινό ήταν πιθανότερο κατά 65% να επιλέξει βιβλίο από συγγραφέα του αντίθετου φύλου.
Ο δισταγμός του ανδρικού φύλου να ανοίξει τους αναγνωστικούς του ορίζοντες σε σύγκριση με το γυναικείο είναι εμφανής. Η προκατάληψη αυτή αντικατοπτρίζεται και στην τιμολόγηση των βιβλίων. Βιβλία γραμμένα από γυναίκες τιμολογούνται κατά 9% λιγότερο.
Οι εκτιμήσεις σχετικά με την αξία του περιεχομένου ή της ποιότητας των έργων επίσης μεταφράζονται στην τιμολόγηση. Η ποιότητα των έργων γίνεται με βάση το φύλο του δημιουργού τους και όχι με παράγοντες που λαμβάνονται γενικά υπόψη στη διαδικασία έκδοσης. όπως η επιμέλεια, η σελιδοποίηση, ο σχεδιασμός εξωφύλλου, η μετάφραση ή η εκτύπωση.
Οι «γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας» θέτουν την αφήγηση σε κίνηση, ενώ οι «υπέροχες αφηγήτριες» απλώς την ξετυλίγουν παθητικά.
Οι Προκαταλήψεις
Η μειωμένη ανταπόκριση των ανδρών στην ανάγνωση μυθιστορημάτων που υπογράφουν γυναίκες βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μια καλά ριζωμένη αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν είναι ικανές να γράψουν «σοβαρή» λογοτεχνία ή στην άποψη που λέει ότι, όταν προσπαθούν να το κάνουν, η «εντελώς φεμινιστική» οπτική τους επισκιάζει την κρίση τους.
Ο Ιρλανδός συγγραφέας John Boyne φώτισε το θέμα μέσα από την εμπειρία της συμμετοχής του σε ένα λογοτεχνικό πάνελ, στο οποίο οι άνδρες συγγραφείς παρουσιάζονταν ως «γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας», ενώ οι γυναίκες ως «υπέροχες αφηγήτριες».
Η διαφορά σε αυτούς τους δύο χαρακτηρισμούς σηματοδοτεί την επικρατούσα αντίληψη σχετικά με την έννοια της δράσης στο πεδίο της συγγραφής. Οι «γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας» θέτουν την αφήγηση σε κίνηση, ενώ οι «υπέροχες αφηγήτριες» απλώς την ξετυλίγουν παθητικά.
Η λογοτεχνική συνεισφορά ανδρών και γυναικών δεν έχει μεγάλη διαφορά. Ωστόσο, οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για την περιγραφή τους μας κάνουν να πιστέψουμε ότι μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι το ήθος ή η αξία κάποιου συγγραφέα συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τους άνδρες υποψηφίους.
Πλέον, καμία γυναίκα δεν ταυτίζεται με τον δευτερεύοντα χαρακτήρα της βοηθού, ή της femme fatale, ή της δυναμικής αλλά χωρίς χρόνο για προσωπική ζωή, ή της προσηλωμένης μόνο στα συναισθήματά της γυναίκας.
Όλοι αναγνωρίζουμε, έστω ενστικτωδώς, ότι το «βαρύ» είναι επίθετο που αναφέρεται στους άνδρες, ενώ το «ελαφρύ» στις γυναίκες. Επομένως, όταν η παρουσίαση μιας λογοτεχνικής πένας γίνεται –από τους άνδρες ως επί το πλείστον– με τέτοιες λέξεις, εύκολα μπορεί κάποιος να σκεφτεί –ή να πέσει στην παγίδα να σκεφτεί– πως οι γυναίκες δεν δημιουργούν «βαρυσήμαντα» έργα.
Ένας ακόμη κίνδυνος που ελλοχεύει, διαβάζοντας οι άνδρες κυρίως ανδρική λογοτεχνία, είναι το γεγονός ότι η αντίληψή τους για τη γυναικεία φύση θα έχει κατασκευαστεί μονόπλευρα. Δεν αρκεί να υπάρχει μόνο αναπαράσταση του γυναικείου φύλου στη λογοτεχνία, χρειάζεται να είναι και σωστή, δηλαδή πολύπλευρη και πλήρης.
Πλέον, καμία γυναίκα δεν ταυτίζεται με τον δευτερεύοντα χαρακτήρα της βοηθού, ή της femme fatale, ή της δυναμικής αλλά χωρίς χρόνο για προσωπική ζωή, ή της προσηλωμένης μόνο στα συναισθήματά της γυναίκας.
Τα παραδείγματα της μονοδιάστατης αποτύπωσης της γυναίκας στις λογοτεχνικές σελίδες είναι αμέτρητα. Αν, ωστόσο, διαβάζαμε την ιστορία μιας γυναίκας όπως τη βιώνει εκείνη, με όλες τις πολυπλοκότητές της, θα κατανοούσαμε καλύτερα την ύπαρξή της.
Τα Οφέλη
Γιατί όμως είναι ωφέλιμο να διαβάζουν όλοι βιβλία από γυναίκες συγγραφείς;
Αρχικά, το φυλετικό «φιλτράρισμα» στους συγγραφείς συνεπάγεται περιορισμό των εμπειριών και της αντίληψης του κόσμου. Αν ο ανδρικός πληθυσμός διαβάζει όπως σκέφτεται, δηλαδή με μια ανδρική φωνή να υπαγορεύει τη σκέψη του, δεν πρόκειται να διευρύνει ποτέ τους ορίζοντές του, δεν θα μάθει να μαθαίνει με διαφορετικούς τρόπους, που αντιστοιχούν σε μια πολυπολιτισμική και πολύπλευρη κοινωνία.
Πόσο πιο ολοκληρωμένη άποψη μπορεί να σχηματίσει κάποιος διαβάζοντας, για παράδειγμα, ένα δοκίμιο σχετικά με ένα ιστορικό θέμα γραμμένο από ειδικούς και των δύο φύλων; Πόσο πιο πολλά και ευρεία θέματα θα κάλυπτε καθένας και πόσο πιο ενδιαφέρον ανάγνωσμα θα αποτελούσε αυτή η ολιστική προσέγγιση;
Tο διάβασμα βιβλίων γυναικών συγγραφέων προσφέρει και μια ολιστική ματιά στον σύγχρονο κόσμο, την οποία οφείλουμε να ακούσουμε, αφήνοντας πίσω τις προκαταλήψεις περί «ανάλαφρων» θεματικών ή απλοϊκών προσεγγίσεων.
Οι στερεοτυπικές υποθέσεις ότι τα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς βιβλία δεν αφορούν την ανδρική υπόσταση ή ότι δεν μπορούν να ταυτιστούν με αυτή διότι δεν αντικατοπτρίζεται η οπτική τους δεν έχει βάση, καθώς απλώς παρατίθεται μια διαφορετική οπτική για θέματα που αφορούν την καθημερινή ζωή.
Οι γυναίκες συγγραφείς γράφουν για τη γυναικεία και ανδρική εμπειρία ταυτόχρονα, μέσα από τη γυναικεία σκοπιά. Χωρίς αυτές τις πολλαπλές όψεις δημιουργείται μια στενή προσέγγιση, η οποία επηρεάζει τις σχέσεις (φιλικές, ερωτικές, επαγγελματικές) μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Το διάβασμα βιβλίων από μόνο του αναπτύσσει τη συναισθηματική νοημοσύνη, συμβάλλει στη μακροζωία, εντείνει την ενσυναίσθηση και εξασκεί τη φαντασία. Συνεπώς, το διάβασμα βιβλίων γυναικών συγγραφέων προσφέρει και μια ολιστική ματιά στον σύγχρονο κόσμο, την οποία οφείλουμε να ακούσουμε, αφήνοντας πίσω τις προκαταλήψεις περί «ανάλαφρων» θεματικών ή απλοϊκών προσεγγίσεων.
Τα βιβλία υποτίθεται πως ασχολούνται με την ανθρώπινη υπόσταση, μα η πλειονότητα των αναγνωστών τους φαίνεται να ενδιαφέρεται μονάχα για την ανδρική. Ο ήδη δομημένος, ασφαλής, γνώριμος κόσμος της λογοτεχνίας δουλεύει… για τον μισό πληθυσμό της Γης.
Είναι, λοιπόν, ο φόβος απώλειας κύρους, οικονομικής ισχύος ή απλώς η πιθανότητα οι απόψεις των γυναικών να εισχωρήσουν στη ζωή τους που στέκουν εμπόδια στην ισότιμη λογοτεχνική συμβολή και αναγνωσιμότητα και από τα δύο φύλα. Διαφωνεί κανείς;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Lexicon: Το Γλωσσάρι της Έμφυλης Ισότητας
Τεχνητή Νοημοσύνη και Γυναίκες: Μια Αμφιλεγόμενη Σχέση
Ημέρα της Γυναίκας ή μια Mini Έρευνα για ένα Μax Ζήτημα
