Με αφορμή την 58η Μπιενάλε Βενετίας που εγκαινιάζεται σήμερα, σας προτείνω να κάνετε μία αναδρομή στο παρελθόν, στο εμβληματικό έργο Mappemonde του Γιώργου Λάππα, το οποίο είχε παρουσιαστεί πριν από τριάντα χρόνια στην 43η Μπιενάλε της Βενετίας (1988). Το έργο αυτό έρχεται και πάλι στο προσκήνιο, καθώς μας το επανασυστήνει η Γκαλερί Citronne στο Κολωνάκι, μέσα από την έκθεση “Γιώργος Λάππας: Εγκιβωτισμός – Mappemonde – Το Μυστικό Βιβλίο”, σε επιμέλεια Αφροδίτης Λίτη, Τατιάνας Σπινάρη-Πολλάλη και Γιώργου Τζιρτζιλάκη.
Ο κορυφαίος γλύπτης Γιώργος Λάππας (1950-2016) δημιούργησε στην καλλιτεχνική του πορεία πλούσιο έργο που περιλαμβάνει γλυπτά, κατασκευές και εγκαταστάσεις, τα οποία ερευνούν τη σχέση της γλυπτικής με το χώρο και την επικοινωνία με το θεατή. Αν και είναι δημοφιλής για τις κόκκινες ανθρώπινες φιγούρες του που σχετίζονται με την κίνηση (1990s), στην πρώτη περίοδο της δουλειάς του (1980s) δημιουργεί εγκαταστάσεις που μορφοποιούν το αρχιτεκτονικό περιβάλλον. Ο χώρος που εσωκλείει το έργο του διαμορφώνεται ποικιλότροπα με κατασκευές τριών διαστάσεων που εμπεριέχουν τα στοιχεία της μεταβλητότητας, του τυχαίου και της κίνησης. Σε αυτή τη σπουδαία περίοδο δημιουργίας ο γλύπτης μας συστήνει το έργο Mappemonde, πρώτα στη Γκαλερί Ζουμπουλάκη (1987), έπειτα στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1987) και στην Μπιενάλε της Βενετίας (1988) και σήμερα στην Γκαλερί Citronne (2018-2019).
Ο Mappemonde, ο Χάρτης του Κόσμου, ένα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής μεταπολεμικής γλυπτικής, είναι ένα κόσμος που αποτελείται από μεταλλικές “πλάκες-μήτρες” (χάρτες), τα “στοιχεία” που προέκυψαν από αυτές, και ένα σπίτι “που διαμορφώθηκε γύρω από την αναζήτηση του τόπου του ξεκινήματός του”. Μέσω της προσωπικής του ιστορίας, ο καλλιτέχνης αποτύπωσε την Ιστορία της Ανθρωπότητας, “δημιουργώντας από τα στοιχεία του Mappemonde μικρούς σταθμούς, οι οποίοι εμφανίζονται σε μία ενότητα όπου από τη διατύπωση των τοπίων κινήθηκε προς τη διατύπωση ενός κόσμου”.
Μην παραλείψετε να μπείτε στο ‘σπίτι’ του Λάππα, στον κόσμο του Mappemonde, όπου σχήματα μοναδικά, εικόνες και ιστορίες του κόσμου θα σας κατακλύσουν. Η εμπειρία είναι μοναδική.
Η σιδηρά εγκατάσταση που εκτίθεται σήμερα στην Αθήνα, αποτελεί ένα “μέρισμα” από το έργο, το οποίο “εγκιβωτίζεται σε ένα αστικό διαμέρισμα”. Η Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη σημειώνει: “Εδώ πρόκειται για ένα οροθετημένο πεδίο μνήμης”, “μια χαρτογράφηση”, “μια γλυπτική αφήγηση, η οποία ανάγεται σε προσωπικά βιώματα, αλλά ταυτοχρόνως ανοίγεται σε μια πανανθρώπινη κλίμακα […] Ο Γιώργος Λάππας ανακατασκευάζει το σπίτι του, έναν προσωπικό οίκο, μέσα σε έναν ‘τόπο’ – δημιουργεί ένα πεδίο, ένα οικόπεδο. Μέσα εγκιβωτίζονται, γύρω παρατάσσονται και αναμειγνύονται πρόσωπα και αντικείμενα, φιγούρες-μινιατούρες οι οποίες υπαινίσσονται την καθημερινότητα, τον βίο και, κυρίως, το κοινό, τις κοινότητες των ανθρώπων”.
Η Αφροδίτη Λίτη αναφέρει πως “από τα στοιχεία του Mappemonde” ο γλύπτης δημιουργεί “μικρούς σταθμούς, οι οποίοι εμφανίζονται σε μία ενότητα όπου από τη διατύπωση των τοπίων κινήθηκε προς τη διατύπωση ενός κόσμου”. Επιπλέον, μας καλεί “να επανεκτιμήσουμε […] στον χώρο ενός φιλόξενου αθηναϊκού διαμερίσματος, ‘εγκιβωτισμένο’ τον προσωπικό εκστατικό χάρτη του Γιώργη, μέσα από τη συρραφή σπαρμένων εικόνων πολιτισμού”.
Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης παρουσιάζει τον “άτλαντα του έργου […] ο οποίος καταγράφει τη διάταξη όλου αυτού του συνθέματος”. Τα σχέδια των τριών χιλιάδων στοιχείων και οι εκατόν εξήντα τέσσερις “πλάκες-μήτρες” (χάρτες) που αποτελούν το έργο, μαζί με αυτόγραφες σημειώσεις, υπολογισμούς και σκίτσα, είχαν καταγραφεί αναλυτικά από τον καλλιτέχνη, ως ένα είδος προσωπικού ημερολογίου, στο ανέκδοτο “Μυστικό Βιβλίο” του.
Για την αποκωδικοποίηση της διάταξης των στοιχείων παρατίθεται ένα απόσπασμα από το προσωπικό σημείωμα του ίδιου του καλλιτέχνη:
“…σπέρνοντας πέτρες σε μια γραμμή, ή χαρτάκια, κλαδιά και άλλα ετερόκλητα αντικείμενα. Τα σιδερένια στοιχεία στο έργο διαμορφώθηκαν γύρω από αυτή τη σκέψη. Σε κάθε τετράγωνο βρίσκεται αναδιπλωμένη η γραμμή μιας πορείας που συνεχίζεται στο επόμενο τετράγωνο και ελίσσεται από πάνω προς τα κάτω και από τα αριστερά στα δεξιά. Σημάδια της πορείας είναι τα στοιχεία. Αφού δούλεψα πάνω από δύο χρόνια, κάποτε μου φάνηκε πως τα στοιχεία λειτούργησαν συγχρόνως και σαν χάρτης ενός κόσμου, με την έννοια των παλιών ‘Mappemonde’.
Στο έργο Mappemonde γίνονται αναφορές σε μια οικογένεια έργων: του Fahlström, του Cragg, του Woodrow, της σειράς ‘Οι Εντολές’ του Kirili και του έργου του Carl Andre βασισμένο στο ‘I Ching’. Θέλω να συμπληρώσω πως σκοπεύω να χρησιμοποιήσω αργότερα έναν παρόμοιο ‘χάρτη’ σαν ένα δίχτυ και να ενσωματώσω στις διατάξεις του στοιχεία μιας άλλης τάξης, μηχανήματα, ζώα ή και πρόσωπα. Να πω και δυο λόγια για τις πλάκες-μήτρες που κόπηκαν τα στοιχεία. Μελέτησα τα ιερογλυφικά και τους κώδικες των Μάγια και διαμόρφωσα έναν τρόπο παραγωγής και διάταξης που ακολούθησα σε όλο το έργο. Το δυσκολότερο είναι η εξόρυξη των εικόνων από μέσα μας”.
Ο Τζιρτζιλάκης μας προτρέπει λοιπόν να “διαβάσουμε” το έργο “σαν μια τρισδιάστατη ποίηση ιερογλυφικών, μια γλυπτική γλωσσικών στοιχείων, ένα γλυπτό-κείμενο σχεδόν σημειωτικής τάξεως…”. Ομοίως, ο καλλιτέχνης, 2 χρόνια μετά την παρουσίαση του έργου στην Μπιενάλε της Βενετίας, περιγράφει το Mappemonde ως ένα “κείμενο”: “Πιστεύω πως με τον καιρό θα καταλάβω αν ο χάρτης αυτού του κόσμου είναι ένα είδος ‘κειμένου’. Αυτό το υποπτεύτηκα όταν είδα το έργο από ψηλά, από το δεύτερο πάτωμα των Arsenale στη Βενετία. […] Η απλωμένη μάζα από σιδερένιες εικόνες είναι προϊόν ενός μεθοδευμένου παραληρηματικού τρόπου εργασίας. […] στο Mappemonde η έννοια του κατακερματισμού πολλαπλασιάζεται, είναι σπαρμένες εικόνες ενός ‘πολιτισμού’ κατά κάποιο τρόπο”.
Μην παραλείψετε να μπείτε στο ‘σπίτι’ του Λάππα, στον κόσμο του Mappemonde, όπου σχήματα μοναδικά, εικόνες και ιστορίες του κόσμου θα σας κατακλύσουν. Η εμπειρία είναι μοναδική. #MustSee
Διάρκεια έκθεσης: Έως 30 Μαΐου
