Η «Εβδομάδα Απαγορευμένων Βιβλίων» στις ΗΠΑ είναι ένας ετήσιος θεσμός που γιορτάζει την ελευθερία της ανάγνωσης και υπογραμμίζει τις προσπάθειες λογοκρισίας βιβλίων σε βιβλιοθήκες και σχολεία για περισσότερα από 40 χρόνια.
Εκείνη την ημέρα η κοινότητα του βιβλίου –βιβλιοθηκονόμοι, δάσκαλοι, βιβλιοπώλες, εκδότες, συγγραφείς, δημοσιογράφοι και αναγνώστες όλων των ειδών– επαναδιατυπώνει το αίτημα της ελευθερίας στην αναζήτηση και στην έκφραση των ιδεών – όπως άλλωστε αναγράφεται σε όλες τις διεθνείς διακηρύξεις δικαιωμάτων. Φαίνεται, όμως, ότι στις ΗΠΑ τα συγκεκριμένα άρθρα των διακηρύξεων περνούν… κρίση.
«Οι αναγνώστες, ιδιαίτερα οι μαθητές, χάνουν την πρόσβαση σε κρίσιμες πληροφορίες και οι βιβλιοθηκονόμοι και οι δάσκαλοι δέχονται επίθεση επειδή κάνουν τη δουλειά τους», είπε, μεταξύ άλλων, η Deborah Caldwell-Stone, διευθύντρια του Γραφείου Πνευματικής Ελευθερίας της Αμερικανικής Ένωσης Βιβλιοθηκών (ALA), στο φετινό μήνυμά της. Και δεν ήταν καθόλου υπερβολική.
Ακόμη και Βιβλία Συγγραφέων Βραβευμένων με Νόμπελ
Το 2022, η ALA κατέγραψε 1.269 αιτήματα για λογοκρισία βιβλίων και πόρων στις βιβλιοθήκες, ο υψηλότερος αριθμός από τότε που άρχισε να συγκεντρώνει σχετικά δεδομένα, πριν από περίπου 20 χρόνια, και σχεδόν διπλάσιος από τα 729 αιτήματα του 2021. Οι περισσότεροι τίτλοι ήταν από ή σχετικά με άτομα ΛΟΑΤΚΙ+, ιθαγενείς και έγχρωμους. Το 51% των αιτημάτων στόχευε απαγορεύσεις σε σχολεία και το 48% σε δημόσιες βιβλιοθήκες.
Όσο για την πολιτεία με τα περισσότερα αιτήματα και απαγορεύσεις, δεν μας εκπλήσσει που διαβάζουμε πως πρόκειται για το Τέξας. Με 93 αιτήματα το 2022, προσπάθησε να περιορίσει την πρόσβαση σε περισσότερα από 2.300 βιβλία. Η μεγαλύτερη, δε, πέτρα του σκανδάλου μεταξύ αυτών θεωρήθηκε το «The Bluest Eye» της βραβευμένης με Νόμπελ Toni Morrison –στα ελληνικά «Γαλάζια Μάτια», από τις εκδόσεις Νεφέλη–, το βιβλίο που συγκέντρωσε τα περισσότερα αιτήματα, εξαιτίας, όπως υποστηρίχθηκε, του σεξουαλικού περιεχομένου του.
Σε αυτό, μέσα από την ιστορία της μικρής Πέκολα, η συγγραφέας καταγράφει συγκλονιστικά την απέχθεια της μαύρης φυλής για το ίδιο της το χρώμα, το δέος της μπροστά στη λευκή ομορφιά, την αδυναμία να συμφιλιωθεί με τα χαρακτηριστικά της και να τα αγαπήσει. Η Toni Morrison δεν γράφει τίποτα άλλο παρά για τη σκληρή Αμερική των δεκαετιών 1930 και 1940.
Σταυροφόροι Ενάντια στην Ελευθερία της Έκφρασης
Όμως, ποιοι είναι αυτοί που έχουν επιδοθεί σε μια σταυροφορία άνευ προηγουμένου ενάντια στην ελευθερία του λόγου; Η Deborah Caldwell-Stone επισήμανε πως στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι προκλήσεις αυτές προέρχονται από οργανωμένες ομάδες λογοκρισίας.
Οργανώνουν παραστάσεις διαμαρτυρίας σε συνεδριάσεις σχολικών φορέων, κατηγορούν συντονισμένα συγγραφείς και εκπαιδευτικούς ότι διακινούν «άσεμνο» υλικό, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που αξιοποιούν συντηρητικές νομοθεσίες σε συγκεκριμένες πολιτείες για να κινηθούν νομικά.
Πρόκειται για ένα καλά οργανωμένο, συντηρητικό πολιτικό κίνημα, που έχει βάλει στο στόχαστρο βιβλία για τη φυλή, την ιστορία, την ταυτότητα φύλου, τη σεξουαλικότητα. Χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλα κανάλια, διανέμει αυτές τις λίστες «ανάρμοστων» βιβλίων και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μαζικά αιτήματα απαγορεύσεων.
Μια ανάλυση της PEN America δείχνει πως η πλειονότητα αυτών των οργανώσεων που κινητοποιούνται κατά της ελευθερίας της έκφρασης δημιουργήθηκε τα τελευταία δύο χρόνια και οι περισσότερες είναι αρκετά μαχητικές. Οργανώνουν παραστάσεις διαμαρτυρίας σε συνεδριάσεις σχολικών φορέων, κατηγορούν συντονισμένα συγγραφείς και εκπαιδευτικούς ότι διακινούν «άσεμνο» υλικό, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που αξιοποιούν συντηρητικές νομοθεσίες σε συγκεκριμένες πολιτείες για να κινηθούν νομικά.
Τα άτομα που τις απαρτίζουν συχνά παρουσιάζονται ως «ανήσυχοι γονείς», αν και σε πολλές περιπτώσεις αποδεικνύεται πως δεν έχουν καν παιδιά. Μία από αυτές τις οργανώσεις είναι οι «Μαμάδες για την Ελευθερία» (Moms for Liberty), με περισσότερα από 200 τοπικά παραρτήματα.
«Μια Απειλή για Όλους μας»
Όμως, απέναντι σε όλη αυτή την προσπάθεια φίμωσης της έκφρασης δεν στέκεται μόνο ο κόσμος του βιβλίου. Πρόσφατα, πάνω από 175 άνθρωποι του θεάματος αλλά και της συγγραφής, μεταξύ των οποίων είναι η Ariana Grande, ο Guillermo del Toro, ο Mark Ruffalo, η Amanda Gorman και η Sharon Stone, υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή καλώντας το Χόλιγουντ να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να αντιταχθεί στις απαγορεύσεις.
Η επιστολή συνδέεται με το Banned Bookmobile του MoveOn, το οποίο ξεκίνησε μια περιοδεία σε πολλές πόλεις το περασμένο καλοκαίρι για τη διανομή δωρεάν απαγορευμένων βιβλίων στη Φλόριντα –όπου ο RonDeSantis έχει προαναγγείλει αύξηση των απαγορεύσεων–, με την προοπτική να συνεχίσει την περιοδεία του και σε άλλες πολιτείες.
«Είναι θέμα χρόνου οι οπισθοδρομικοί, κατασταλτικοί ιδεολόγοι να στρέψουν την εστίασή τους σε άλλες μορφές τέχνης και ψυχαγωγίας».
Στην επιστολή τονίζεται πως οι απαγορεύσεις των βιβλίων είναι όχι μόνο «αντίθετες στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης», αλλά και επικίνδυνες για απαγορεύσεις σε ευρύτερα δημιουργικά πεδία. «Είναι θέμα χρόνου οι οπισθοδρομικοί, κατασταλτικοί ιδεολόγοι να στρέψουν την εστίασή τους σε άλλες μορφές τέχνης και ψυχαγωγίας, για να προωθήσουν τις επιθέσεις και τις προσπάθειές τους για τη δημιουργία αποδιοπομπαίου τράγου από περιθωριοποιημένες κοινότητες».
Ωστόσο, όσο εντείνονται οι απαγορεύσεις τόσο αυξάνονται, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησαν ερευνητές/τριες του πανεπιστημίου Carnegie Mellon, οι πωλήσεις των συγκεκριμένων βιβλίων σε άλλες πολιτείες όπου δεν είναι απαγορευμένα. Η έρευνα έδειξε επίσης πως τα «απαγορευμένα» βιβλία που προωθούνται έντονα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαβάζονται περισσότερο.
Δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει η μεγάλη νύχτα των απαγορεύσεων· το μόνο σίγουρο είναι αυτό που αναφέρουν στην επιστολή τους οι καλλιτέχνες: «μια απειλή για μια μορφή τέχνης είναι απειλή για όλους μας».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Διαβάζοντας την «Ιστορία των Επιχειρήσεων Ωνάση 1924-1975»
«Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο!» | Βιβλιοπροτάσεις με Θέμα τις Χαμένες Πατρίδες
Πόσες Φορές Δόθηκε σε Γυναικεία Χέρια το Νόμπελ Λογοτεχνίας;
