O “Τελευταίος Άνθρωπος” (“The Last Man”) άρχισε να γράφεται τον Φεβρουάριο του 1824 και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 1825. Ενώ η Επανάσταση συνεχίζεται και βρίσκεται σε κρίσιμη φάση, η ευρωπαϊκή λογοτεχνία που εμπνέεται από την ελληνική υπόθεση παράγει μία ασυνήθιστη προφητεία Αποκάλυψης, στο άγνωστο αυτό μυθιστόρημα της Mary Shelley (Μαίρη Σέλλεϋ).
Η έκδοση ήταν ανώνυμη και στη σελίδα τίτλου αναγράφεται μόνο “Από τον συγγραφέα του Frankenstein”. Ο λόγος ήταν η απαγόρευση από τον πατέρα του αποθανόντα συζύγου της Percy Shelley (Πέρσι Σέλλεϋ), επίσης ποιητή, να κυκλοφορήσει το βιβλίο με το οικογενειακό επίθετο, υπό την απειλή να διακόψει το επίδομα που της χορηγούσε.
Το μυθιστόρημα έλαβε πολύ άσχημη υποδοχή από κριτικούς και αναγνώστες και, έκτοτε, έπεσε στην αφάνεια για 130 χρόνια μέχρι την επανέκδοσή του μόλις το 1965, όταν και το πρόσεξαν κυρίως οι μελετητές.
Στο παράξενο αυτό έργο, ο πόλεμος μεταξύ Οθωμανών και Ελλήνων μετατρέπεται σε μία σκοτεινή δυστοπία και προκαλεί το τέλος της ανθρωπότητας, μεταδίδοντας στη Δύση μία τρομακτική επιδημία πανώλης που εξοντώνει την ανθρωπότητα και αφήνει έναν μόνο άνθρωπο ζωντανό, τον “Τελευταίο Άνθρωπο” και αφηγητή της ιστορίας.
Αυτό το πρώιμο είδος επιστημονικής φαντασίας τοποθετείται στο μέλλον, στα τέλη του 21ου αιώνα, με τη σύγκρουση στα Βαλκάνια να συνεχίζεται και τους Έλληνες να πολιορκούν την Κωνσταντινούπολη.
Η πλοκή του έργου είναι άγνωστη, καθώς το μυθιστόρημα γνώρισε δύο εκδόσεις στην Αγγλία το 1826, μία στο Παρίσι το ίδιο έτος και μία τελευταία κλεψίτυπη στις ΗΠΑ το 1833, έλαβε πολύ άσχημη υποδοχή από κριτικούς και αναγνώστες και, έκτοτε, έπεσε στην αφάνεια για 130 χρόνια μέχρι την επανέκδοσή του μόλις το 1965, όταν και το πρόσεξαν κυρίως οι μελετητές (στα ελληνικά έχει μεταφραστεί μία φορά το 2008, από τις εκδόσεις Ηλέκτρα).
Από το 1818 στον 21ο Αιώνα
Πρόκειται για ένα πολυσχιδές, πολυπρόσωπο έργο που είναι ταυτόχρονα ημερολόγιο, βιογραφία, αυτοβιογραφία, φανταστικό μυθιστόρημα, επιστημονική φαντασία και φιλοσοφικό δοκίμιο. Η ιστορία ξεκινάει με την ανακάλυψη, σε μία σπηλιά κοντά στη Νάπολη το 1818, μίας συλλογής προφητειών της Κυμαίας Σίβυλλας ( Cumaean Sibyl).
Η αποκρυπτογράφησή τους αποκαλύπτει την αυτοβιογραφική αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο ενός ανθρώπου, του Lionel Verney, που ζει στον 21ο αιώνα. Στον πρώτο τόμο, ο Lionel και η μικρότερη αδελφή του Perdita μεγαλώνουν μόνοι, μετά την αυτοκτονία του πατέρα τους, επειδή είχε χάσει την εύνοια του βασιλιά. Ο Lionel αναπτύσσει μίσος για τη βασιλική οικογένεια, ενώ η αδελφή του προτιμάει την απομόνωση στη φύση.
Μετά το θάνατο του βασιλιά, στην Αγγλία επικρατεί δημοκρατία. Η βασίλισσα προσπαθεί να πείσει τον γιο της Adrian, πιθανό αλληγορικό προσωπείο του Shelley, να διεκδικήσει το θρόνο, εκείνος αρνείται και φεύγει για την επαρχία, όπου συναντά τον Lionel και γίνονται φίλοι. Ο Lionel ανακαλύπτει δίπλα στον Adrian τη φιλοσοφία και, υπό την επιρροή του, σταδιακά εκπολιτίζεται.
Εκείνη την περίοδο επιστρέφει στην Αγγλία ο Λόρδος Raymond, πιθανό αλληγορικό προσωπείο του Byron, διάσημος για τα κατορθώματά του στον πόλεμο των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων, με πολιτικές φιλοδοξίες.
Ερωτευμένη μαζί του είναι η Ελληνίδα πριγκίπισσα Evadne Zaimi, αλλά και η Perdita όταν τον γνωρίζει. Ο Adrian, σε κρίση παραφροσύνης, φεύγει στην εξορία, ενώ ο Raymond σκέφτεται να παντρευτεί την Idris, αδελφή του Adrian, την οποία αγαπάει μυστικά ο Lionel, για να διεκδικήσει το θρόνο.
Τελικά επιλέγει την Perdita, η βασίλισσα όμως, μαθαίνοντας για τον έρωτα της Idris, τη μεταφέρει στην Αυστρία, με στόχο να την αναγκάσει να δεχτεί ένα γάμο πολιτικής σκοπιμότητας. Η Idris δραπετεύει, παντρεύεται με τον Lionel, και η βασίλισσα φεύγει στην Αυστρία, μισητή από όλους, πιθανό αλληγορικό προσωπείο της Αυστριακής Μαρίας Αντουανέτας.
Ο Raymond εκλέγεται Λόρδος Προστάτης και εξελίσσεται σε λαοπρόβλητο ηγέτη. Μαθαίνει ότι η Evadne ζει φτωχικά στο Λονδίνο και τη βοηθάει μυστικά, αλλά η Perdita το μαθαίνει και υποψιάζεται απιστία. Ο Raymond, προσβεβλημένος, φεύγει και επιστρέφει στο μέτωπο του πολέμου στην Ελλάδα. Οι φήμες για πιθανό τραυματισμό του κάνουν την Perdita, την κόρη τους Clara και τον Lionel να τον αναζητήσουν.
Στον δεύτερο τόμο, ο Lionel και ο Raymond γυρίζουν στην Αγγλία, ξαναφεύγουν όμως για την Κωνσταντινούπολη, που πολιορκείται από τις ελληνικές δυνάμεις. Έξω από τα τείχη, ο Raymond ανακαλύπτει την Evadne με πολεμική πανοπλία βαριά τραυματισμένη, η οποία πριν ξεψυχήσει προφητεύει το θάνατό του.
Η Πόλη είναι έτοιμη να πέσει, όμως ο στρατός δεν εισβάλει, γιατί υπάρχει φόβος επιδημίας. Ο Raymond, αψηφώντας τον φόβο, περνάει την πύλη και σκοτώνεται στην πυρκαγιά που ακολουθεί. Η σορός του μεταφέρεται στη Βρετανία και η Perdita αποφασίζει να ζει κοντά στο μνήμα του, ενώ ο Lionel, o Adrian και η Clara γυρίζουν στην Αγγλία και προσπαθούν να συνεχίσουν τη ζωή τους.
Το έργο επικρίθηκε, ιδίως για την πρωτοφανή ιδέα περί τέλους της ανθρωπότητας αλλά και για τις σκληρές περιγραφές της επιδημίας που θεωρήθηκαν ανάρμοστες για την ηθική της εποχής. Σήμερα θεωρείται το εντυπωσιακότερο παράδειγμα του βρετανικού φιλελληνισμού.
Στο μεταξύ όμως, η πανούκλα μεταδίδεται στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Η τρομερή αρρώστια πλησιάζει την Αγγλία, ο νέος Λόρδος Προστάτης διαφεύγει μέσα σε πανικό και ο Adrian αναλαμβάνει την ηγεσία εν μέσω αναρχίας, τρόμου και πολέμου, και τελικά κατάρρευσης της εξουσίας και της κοινωνίας.
Ο τρίτος, τελευταίος και πιο ενδιαφέρων τόμος, ξεκινάει με την απόφαση οι λίγοι επιζώντες να εγκαταλείψουν την Αγγλία για να σωθούν Η Idris υποκύπτει στην επιδημία, οι υπόλοιποι φτάνουν στη Γαλλία, στην οποία κυριαρχεί μία ομάδα φανατικών οπαδών ενός ψευτο-Μεσσία, διαφεύγουν στην Ελβετία, όπου ελπίζουν το ψυχρό κλίμα να τους προστατεύσει από την πανούκλα, σταδιακά όμως σχεδόν όλοι πεθαίνουν.
Όταν οι τελευταίοι προσπαθούν από την Ιταλία να περάσουν την Αδριατική, για να φτάσουν στην Ελλάδα, το πλοίο βουλιάζει μέσα σε μία καταιγίδα και σώζεται μόνο ο Lionel, που καταφέρνει να κολυμπήσει ως τις ιταλικές ακτές. Στη συνέχεια, περιπλανιέται στις έρημες ιταλικές πόλεις, χωρίς να συναντάει πλέον κανένα άλλο ζωντανό άνθρωπο. Είμαστε πλέον στο 2100.
Επιμύθιο
Το έργο επικρίθηκε, ιδίως για την πρωτοφανή ιδέα περί τέλους της ανθρωπότητας αλλά και για τις σκληρές περιγραφές της επιδημίας που θεωρήθηκαν ανάρμοστες για την ηθική της εποχής. Σήμερα θεωρείται το εντυπωσιακότερο παράδειγμα του βρετανικού φιλελληνισμού, μεταξύ των 35 βιβλίων που εκδόθηκαν στη Βρετανία κατά την περίοδο 1800-1826.
Το ενδιαφέρον της Mary Shelley για την ελληνική υπόθεση ήταν πολυδιάστατο και δεν περιορίζεται στον “Τελευταίο Άνθρωπο”, αν και αναμφισβήτητα είναι το σημαντικότερο και πιο πρωτότυπο έργο της για το θέμα.
Για παράδειγμα, το 2017 μεταφράστηκε στα ελληνικά και εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Κυαναυγή το μικρό της διήγημα Ευφρασία μία ελληνική ιστορία” (“Euphrasia, A Tale of Greece”), το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1839 στο περιοδικό “The Keepsake” και θεωρείται από τις καλύτερες μικρές ιστορίες της Shelley.
Το θέμα του έργου είναι το εξής: τα Χριστούγεννα του 1836, μία παρέα φίλων πηγαίνοντας σε κάποια γιορτή πέφτουν με την άμαξά τους σε χιονοθύελλα και ακινητοποιούνται.
Με αφορμή την ταλαιπωρία τους, ένας από τη συντροφιά φέρνει στη μνήμη του το παρελθόν και αρχίζει να διηγείται μία ιστορία που έζησε ο ίδιος όταν βρέθηκε στην Ελλάδα για να πολεμήσει για την ανεξαρτησία της χώρας και τα ιδανικά που πρέσβευε η απελευθέρωση.
Bio
Ο Θανάσης Γάλλος είναι διδάκτορας Ιστορίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιστημονικός συνεργάτης των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).
“Μικρά Τεκμήρια για το ’21”: μια πλειάδα επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων προσεγγίζει το 1821 μέσα απ’ αυτά. Γλυπτά, έγγραφα, αντικείμενα, νομίσματα και έργα τέχνης γίνονται αφορμή για να φωτιστούν πτυχές της εποχής. Η έκδοση, που θα φτάσει σύντομα στο κοινό μας αρχικά ως e-book και στη συνέχεια θα “δεθεί” σε βιβλίο, αποτελεί μία σύμπραξη της αθηΝΕΑς, των “hιστορισταί” και της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, με την ευγενική χορηγία της Eurolife FFH.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
