Ένας από τους (πολλούς) λόγους που μετριοπαθείς ψηφοφόροι σαν εμένα καταψήφισαν τον ΣΥΡΙΖΑ είναι και ο διχαστικός λόγος, με συχνές αναφορές στον Εμφύλιο και στα γεγονότα των αμέσως επόμενων ετών.
Διάφορα παραδείγματα έρχονται στον νου, π.χ.: η πρόσφατη κόντρα Τσίπρα-ΚΚΕ για τη φράση «Τι Πλαστήρας τι Παπάγος (ούλοι οι σκύλοι μια γενιά)» από το 1952, η αναφορά στα «γουναράδικα» την περίοδο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, η χρήση του χαρακτηρισμού «Γερμανοτσολιάς» το 2015, οι αναφορές στην κυβέρνηση Τσολάκογλου, η συζήτηση Ψαριανού περί άγνοιας Τσίπρα για τον Μάρκο Βαφειάδη, το στεφάνι στην Καισαριανή, όπως και διάφορες διενέξεις ανάμεσα στον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ για την οικειοποίηση της ιστορικής μνήμης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι αυτές οι συζητήσεις δεν έχουν κάποια ουσιαστική επίπτωση: θα μπορούσε να τις δει ως ένα άκομψο πολιτικό τέχνασμα, ως γραφικότητα ή και ως ένα έθιμο της αριστεράς. Κάτι τέτοιο θα ήταν επιπόλαιο.
Αντλώντας Ηθική Νομιμοποίηση από την Ιστορία
Για την ελληνική αριστερά (και τον ΣΥΡΙΖΑ) η αφήγηση της ιστορίας είναι θέμα ηθικής νομιμοποίησης. Είναι θέμα υπαρξιακό και θεμελιώδες.
H μαρξιστική διαλεκτική είναι (μεταξύ άλλων) ένα μοντέλο ανάλυσης της ιστορίας – η ιστορία της ελληνικής αριστεράς, στα μάτια ενός μαρξιστή, ταυτίζεται με την ιστορία του προλεταριάτου στη χώρα μας και τους ταξικούς αγώνες του.
Η ελληνική αριστερά πράττει όπως ορίζει ο δικός της ηθικός κώδικας. Για να πράττει κατά το δοκούν, αντλεί ηθική νομιμοποίηση από την ιστορία της. Συγκεκριμένα, από το πατριωτικό έρεισμα της Εθνικής Αντίστασης, όπου και πρωτοστάτησε το ΕΑΜ. Από τους διωγμούς και τις απαγορεύσεις που αντιμετώπισε η αριστερά μετέπειτα. Και από την αντιδιαστολή της ως προς μια δεξιά παράταξη στα άκρα της οποίας επωάστηκε η Χούντα.
Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης περιχαράκωσε το ΚΚΕ βαθύτερα στην ιστορία του. Από το ’90 και μετά το ΚΚΕ ριζοσπαστικοποιήθηκε, αναθεώρησε (την ιστορία του) και επηρέασε (όλη την αριστερά).
Εάν η ιστορία της αριστεράς είναι τόσο σημαντική, ο Εμφύλιος κατέχει μοναδική και απαράμιλλη θέση μέσα σε αυτή την ιστορία. Όχι μόνο γιατί αποτέλεσε κομβικό σημείο για τη χώρα. Όχι μόνο γιατί αποτέλεσε την αφορμή μιας συχνά ανυπόστατης κομμουνιστοφοβίας για τρεις δεκαετίες μετά. Και φυσικά όχι μόνο για το τεράστιο κόστος σε ζωές και εξορία για τους κομμουνιστές (και μη, φυσικά).
Το κυριότερο διακύβευμα για την αριστερά είναι η ύπαρξη ή μη ευθύνης της ηγεσίας του ΚΚΕ (του γονέα όλων των αριστερών παρατάξεων) στην τροπή που πήραν τα γεγονότα. Είναι κατανοητό ότι άλλο το ηθικό βάρος μιας αριστεράς σε νόμιμη άμυνα και μόνιμο διωγμό από προδοτικές κυβερνήσεις και διεθνή κέντρα και άλλο το ηθικό βάρος μιας παράταξης της οποίας η ηγεσία είχε έστω και μέρος της πρωτοβουλίας στην πρωτοφανή βία της εποχής (όσο και των μεταγενέστερων επιπτώσεών της).
Θα αποφύγω να εκφέρω γνώμη για το διακύβευμα αυτό. Ούτως η άλλως δεν θα ενθουσίαζε κανέναν μια γνώμη που βλέπει πιο συχνά το γκρι από το άσπρο και το μαύρο.
Αυτό που αξίζει παρ’ όλα αυτά να πω είναι ότι το ίδιο το ΚΚΕ έχει αναθεωρήσει τις απόψεις του για τον Εμφύλιο πολλές φορές, και συχνά στις παρυφές μιας διάσπασης στους κόλπους του.
Τα χρόνια μετά τον Εμφύλιο, η γραμμή του Ζαχαριάδη όριζε ότι το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και μετέπειτα ο ΔΣΕ πολέμησαν δύο κατοχές: τους Γερμανούς πρώτα, τους Αγγλοαμερικάνους και Έλληνες «μοναρχοφασίστες» έπειτα. Και ότι η επιλογή της ένοπλης σύγκρουσης του 46-49 ήταν πιο σωστή σε σχέση με την πιο «αμφίσημη στάση» του 43-45.
Ο θάνατος του Στάλιν (1953) και η καθαίρεση/διαγραφή Ζαχαριάδη (1956) σημαδεύει μια στροφή, μια απόσταση από τον Εμφύλιο, στην οποία η αντίσταση κατά των Γερμανών υπερθεματίζεται, ενώ η εμπόλεμη περίοδος του ΔΣΕ αποσιωπάται. Η τάση αυτή εξελίσσεται σε διάσπαση του ΚΚΕ το ’68 (ΚΚΕ – ΚΚΕ εσωτερικού), με το νεοπαγές κόμμα να αποστασιοποιείται σταδιακά όλο και περισσότερο από τις επιλογές της ηγεσίας του ΚΚΕ που συνέβαλαν στον Εμφύλιο, επιρρίπτοντας τελικά μέρος της ευθύνης του Εμφυλίου στην ηγεσία του ΚΚΕ τότε (Ζαχαριάδη).
Στη δεκαετία του ’80, και καθώς η ΕΣΣΔ προσεγγίζει τη Δύση, το πνεύμα ιστορικής συμφιλίωσης κυριαρχεί, η Εθνική Αντίσταση αναγνωρίζεται, ο Εμφύλιος και ο διωγμός της αριστεράς γίνονται κομμάτι της ιστορικής συνείδησης του έθνους, ενώ ο Συνασπισμός της Αριστεράς συγκυβερνά με τη Νέα Δημοκρατία για μερικούς μήνες. Ο Εμφύλιος γίνεται κάτι που όλοι προτιμούν να ξεχάσουν.
Όμως από τον Δεκέμβριο του ’91 και μετά ο κομμουνισμός εκλείπει. Το ΚΚΕ παραμένει και ριζοσπαστικοποιείται – μαζί του ριζοσπαστικοποιείται και ο διάλογος σε όλη την αριστερά. Το τέλος της εξέλιξης της κομμουνιστικής ιδεολογίας βρήκε το ΚΚΕ να αντλεί τις πολιτικές του για το μέλλον από την ανάλυση ιδεών και πράξεων από το παρελθόν. Η ιστορία αναθεωρείται σταδιακά αλλά και σαφέστατα. Οι αναφορές στον Δημοκρατικό Στρατό, οι εκδηλώσεις σε σημεία μαχών του Εμφυλίου, τα μνημεία πληθαίνουν. Το 2011, ο Νίκος Ζαχαριάδης και ο Άρης Βελουχιώτης αποκαθίστανται από το ΚΚΕ. Με αυτούς αιτιολογούνται ηθικά και οι επιλογές τους.
Σε αυτό το σημείο, λίγες λέξεις πριν από το τέλος, να πω ότι –εύλογα– ένας αναγνώστης θα αναρωτηθεί γιατί δεν αναφέρομαι το ίδιο εκτενώς στο φαινόμενο αναμόχλευσης του Εμφυλίου από την ακροδεξιά. Πρώτον, γιατί η ελληνική κοινωνία αναγνωρίζει και καταδικάζει αυτές τις αφηγήσεις ακριβώς ως «ακροδεξιές». Δεύτερον, γιατί η Νέα Δημοκρατία δεν αναλίσκεται το 2023 σε συζητήσεις για τη μνήμη της δεξιάς στον Εμφύλιο. Και τρίτον, γιατι οι κύριοι τιμητές και νοσταλγοί των ταγμάτων ασφαλείας είναι δικαίως στη φυλακή.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Σαρωτική Νίκη της Νέας Δημοκρατίας | Η Επόμενη Ημέρα
To Κληροδότημα ή Αλλιώς τα «Ορφανά» του Ανδρέα
Σοφία Ζαχαράκη | «Η Ελλάδα ας Γίνει Τουριστικός Προορισμός 365 Ημέρες τον Χρόνο»
