«Οι τουαλέτες είναι ένας τόπος ειρήνης» (=Toilets are a place for peace). Διαβάζω τη φράση που περνάει από μπροστά μου και αναρωτιέμαι. Προσπαθώ να αποκωδικοποιήσω το νόημα, το μήνυμα, που έστειλε, παγκόσμια, ο ΟΗΕ την προηγούμενη εβδομάδα.
Το πρώτο που μου έρχεται στο νου είναι η περσινή ταινία του Wim Wenders «Υπέροχες Μέρες». Με τον πρωταγωνιστή του, τον Χιραγιάμα, να μας «διδάσκει» τρόπο να ζούμε, αποθεώνοντας τη λιτότητα των μέσων, κάνοντάς μας να κοιτάξουμε ψηλά στον ουρανό κι ας περνάει ο ίδιος τις περισσότερες ώρες της μέρας του σκυμμένος καθαρίζοντας τουαλέτες. Για όσους δεν έχουν δει την ταινία, ναι, αυτή είναι η δουλειά του.
Αναρωτιέσαι αν υπάρχουν αυτές οι δημόσιες τουαλέτες που φροντίζει με τόση επιμέλεια ο Χιραγιάμα, πεντακάθαρες, όμορφες –θα μπορούσε να πει κανείς–, φιλικές στον χρήστη, ένα καταφύγιο με προδιαγραφές που ονειρεύεσαι όταν βρίσκεσαι στη μέση του πουθενά στην πόλη. Υπάρχουν, θα μάθω καιρό μετά την ταινία, στο Τόκιο. Σχεδιασμένες από κορυφαίους Ιάπωνες αρχιτέκτονες και όχι μόνο, καθεμία από αυτές μοιάζει με έργο τέχνης στον δημόσιο χώρο.
Ο Χιραγιάμα κάνει μια ταπεινή δουλειά. Την καταθέτει μπροστά στα μάτια μας και δεν έχουμε παρά να δούμε πως η πράξη είναι απλώς μια πράξη, ο τρόπος πίσω από αυτή είναι που τη νοηματοδοτεί, τη μεταμορφώνει.
Από τον Wenders η σκέψη πετάγεται στο έργο του Marcel Duchamp, την «Κρήνη» (Fountain) του 1917, εκείνο το readymade γλυπτό, το πορσελάνινο ουρητήριο με την υπογραφή «R. Mutt», που είχε υποβάλει στην έκθεση της Εταιρείας Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών στη Νέα Υόρκη. Η επιτροπή δεν είχε απορρίψει την «Κρήνη», άλλωστε οι κανόνες ανέφεραν ότι όλα τα έργα θα γίνονταν δεκτά από καλλιτέχνες που θα κατέβαλαν το ποσό που τους αναλογούσε, όμως το έργο δεν τοποθετήθηκε ποτέ στον χώρο της έκθεσης. Άραγε, υπήρξε κάποιο άλλο έργο της συγκεκριμένης έκθεσης που να συζητήθηκε τόσο πολύ, ως τις μέρες μας, όπως η «Κρήνη»;
Ίσως. Πάντως ο Duchamp με το έργο του θα θέσει τα θεμέλια για μια νέα αντίληψη της τέχνης, της εννοιολογικής (conceptual art), στην οποία η ιδέα είναι εξίσου ή περισσότερο σημαντική από την υλική υπόσταση του έργου. Ο Duchamp έδειξε τότε, με το έργο του, ότι αυτό που καθιστά κάτι τέχνη δεν είναι το ίδιο το αντικείμενο, αλλά η πρόθεση του καλλιτέχνη και ο τρόπος που το αντιλαμβάνεται το κοινό.
Σαν κάτι να ενώνει τα δύο αυτά έργα, την ταινία και το γλυπτό, η ιδέα, ο τρόπος πίσω από τα δύο, η ταπεινή δουλειά και το καταφρονεμένο αντικείμενο που νοηματοδοτούν ένα ολόκληρο σύμπαν σκέψης.
Η λέξη «τουαλέτα», για το σημείο εκείνο των δημόσιων χώρων που συνήθως βρίσκεται καταχωνιασμένο σε υπόγεια, προκαλώντας μας άγχος κάθε φορά για την καθαριότητα και την άνεση που μπορεί να μας προσφέρει, φέρνει στο νου εικόνες από το σινεμά και την τέχνη. «Τι άλλο θα μπορούσε να φέρει στη σκέψη, στη συζήτηση;», θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει. Μια τουαλέτα είναι απλώς μια τουαλέτα!
Εκτός αν «οι τουαλέτες (δεν) είναι ένας τόπος ειρήνης», παραφράζοντας λίγο το φετινό μήνυμα του ΟΗΕ, που μιλάει για μια μεγάλη αλήθεια. Αυτή τη φορά όχι στην τέχνη, αλλά στον κόσμο μας.
Photo credit: UNICEF/UNI131533/Romenzi
Υπάρχει Παγκόσμια Ημέρα Τουαλέτας και Υπάρχει Λόγος γι’ Αυτό
Γιατί η έλλειψη μιας τουαλέτας, με προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας, είναι κάτι που μπορεί, κυριολεκτικά, να σκοτώσει.
Σε έκθεση της η UNICEF διαβάζουμε πως τα παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών που ζουν σε χώρες που πλήττονται από παρατεταμένες συγκρούσεις έχουν κατά μέσο όρο σχεδόν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από διαρροϊκές ασθένειες που προκαλούνται από την έλλειψη ασφαλούς νερού, αποχέτευσης και υγιεινής παρά από άμεση βία.
Τα παραπάνω διαπιστώνονται στην έκθεση «Water Under Fire» του 2019, που μελέτησε τα ποσοστά θνησιμότητας σε 16 χώρες με παρατεταμένες συγκρούσεις. «Η πραγματικότητα είναι ότι περισσότερα παιδιά πεθαίνουν από την έλλειψη πρόσβασης σε ασφαλές νερό παρά από σφαίρες», είχε δηλώσει η εκτελεστική διευθύντρια της UNICEF Henrietta Fore.
Οι τουαλέτες σώζουν ζωές, καθώς τα ανθρώπινα απόβλητα μεταδίδουν θανατηφόρες ασθένειες, όπως η χολέρα. Μια τουαλέτα προστατεύει την υγεία και την αξιοπρέπεια. Είναι ένας χώρος προστασίας. Το φράγμα ανάμεσα σε εμάς και τα απόβλητά μας, οι υπηρεσίες αποχέτευσης, είναι απαραίτητο για τη δημόσια και περιβαλλοντική υγεία, η οποία απειλείται σοβαρά όταν οι εγκαταστάσεις αυτές είναι ανεπαρκείς ή κατεστραμμένες.
Όμως, αυτός ο απαραίτητος χώρος, στο κέντρο της ζωής μας, που πρέπει να είναι ασφαλής και προστατευμένος, για δισεκατομμύρια ανθρώπους απειλείται από τις συγκρούσεις, την κλιματική αλλαγή, από καταστροφές και παραμέληση. Σήμερα, δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν χωρίς ασφαλή αποχέτευση. Περισσότερο από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού. Πώς μπορεί κανείς να απαλλαχθεί από τη φτώχεια όταν δεν έχει αποχέτευση;
Η υγιεινή είναι ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Προστατεύει την αξιοπρέπεια όλων μας και μεταμορφώνει ιδιαίτερα τη ζωή των γυναικών και των κοριτσιών. «Ασφαλείς τουαλέτες για όλους έως το 2030» είναι, άλλωστε, ένας από τους Στόχους (Στόχος 6 ) για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη – αλλά ο κόσμος μας φαίνεται πως βρίσκεται, στην πραγματικότητα, εκτός της πορείας του για έναν δικαιότερο και πιο ειρηνικό κόσμο, καθώς:
- 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν χωρίς ασφαλή διαχείριση της αποχέτευσης, συμπεριλαμβανομένων 419 εκατομμυρίων που χρησιμοποιούν ανοιχτούς χώρους.
- 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν χωρίς ασφαλώς διαχειριζόμενο πόσιμο νερό, συμπεριλαμβανομένων 115 εκατομμυρίων ανθρώπων που πίνουν επιφανειακό νερό.
- 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να στερούνται βασικών υπηρεσιών υγιεινής, συμπεριλαμβανομένων 653 εκατομμυρίων που δεν έχουν καθόλου εγκαταστάσεις.
- Το μη ασφαλές νερό, η αποχέτευση και η υγιεινή ευθύνονται για το θάνατο περίπου 1.000 παιδιών κάτω των πέντε ετών κάθε μέρα.
Η Παγκόσμια Ημέρα Τουαλέτας έγινε επίσημος εορτασμός των Ηνωμένων Εθνών το 2013. Κάθε χρόνο, το UN-Water –ο συντονιστικός μηχανισμός του ΟΗΕ για το νερό και την αποχέτευση– θέτει το θέμα της ημέρας. Το 2024, το θέμα είναι «Η υγιεινή για την ειρήνη». Γιατί οι τουαλέτες είναι, πράγματι, ένας τόπος ειρήνης. Και γιατί μια τουαλέτα, τελικά, δεν είναι απλώς μια τουαλέτα.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Μαορί | Μια «Νέα Αυγή» σε Έναν Αγώνα Επιβίωσης
#BraveNewHealth: Η Επένδυση στην Υγεία Είναι Επένδυση στον Άνθρωπο
