Πώς θα σας φαινόταν να συμμετέχετε σε μια αποστολή της NASA στην Ανταρκτική; Θα αντέχατε το πολικό κρύο; Μπορείτε να φανταστείτε τις προκλήσεις και τις αντίξοες συνθήκες που θα υπήρχαν; Θεωρείτε ότι είναι επιστημονική περιπέτεια ή αποστολή ταινίας επιστημονικής φαντασίας;
Για κάποιους είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι που ξεπερνά τα όρια της γνώσης ή της ανακάλυψης. Μια εμπειρία που πυροδοτεί τη διάθεση να εκπληρώσουν έναν σκοπό, ένα όνειρο ζωής. Για τον καθηγητή Ιωάννη Μπαζιώτη η προσδοκία να βρεθεί δίπλα σε μερικά από τα πιο λαμπρά μυαλά στον τομέα ήταν φιλοδοξία από την ηλικία των 12 ετών!
Ο Ιωάννης Μπαζιώτης είναι αναπληρωτής καθηγητής Ορυκτολογίας-Πετρολογίας στο Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι ο μόνος Έλληνας που συμμετείχε στη χρηματοδοτούμενη αποστολή ANSMET από τη NASA και το Ίδρυμα Ερευνών της Αμερικής, με στόχο την ανάκτηση μετεωριτών από την Ανταρκτική.
Έχει καταγράψει τη μοναδική εμπειρία του στο βιβλίο «Ένας Έλληνας στην Ανταρκτική». Είχα την τύχη να τον γνωρίσω στο Athens Science Festival στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, όπου μας παρουσίασε κάποια κομμάτια μετεωριτών.
Πώς επιλέξατε αυτή την κατεύθυνση; Ποιο ήταν το κίνητρο;
Όταν ξεκινάμε για την αναζήτηση του διαστήματος οδηγούμαστε από την ανάγκη για τη βαθιά αναζήτηση του εσωτερικού μας κόσμου. Ενδεχομένως αυτός να είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο επέλεξα να ασχοληθώ με τη μελέτη των υλικών του διαστήματος. Τα υλικά που εν πολλοίς αποτελούν τα δομικά στοιχεία της δικής μας ύπαρξης. Αυτό είναι ένα από τα βασικά κίνητρα για μένα, η κατανόηση της δημιουργίας του κόσμου μας, που συνδέεται με την ίδια μας την ύπαρξη.
Ταξίδι στην Ανταρκτική. Ποια ήταν η διάρκεια της αποστολής και υπό ποιες συνθήκες; Τι προκλήσεις αντιμετωπίσατε;
Η ανάκτηση των μετεωριτών από την επιφάνεια της Γης είναι το βήμα εκείνο που μας βοηθά να κοιτάξουμε με μεγάλη λεπτομέρεια τα μητρικά τους σώματα –τους ονομαζόμενους αστεροειδείς– που εισέβαλαν βιαίως στην ατμόσφαιρα της Γης.
Η καλύτερη περιοχή για την ανάκτηση μετεωριτών είναι η Ανταρκτική και το 40% των μετεωριτών που έχουν ανακτηθεί απ’ όλη τη Γη βρέθηκαν εκεί – με περισσότερους από 24.000 μετεωρίτες.
Για τον σκοπό αυτό η NASA χρηματοδοτεί την ειδική αποστολή ASNMET (Antarctic Search for Meteorites), τη μεγαλύτερη από άποψη ανάκτησης αριθμού μετεωριτών από το 1976, με παράλληλη στήριξη το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ και τη συμμετοχή των Πανεπιστημίων Case Western Reserve και Γιούτα για την υλοποίησή της.
Συμμετείχα στην αποστολή της περιόδου 2017-2018. Όντας ο πρώτος Έλληνας που απετέλεσε μέλος αυτής της επιστημονικής αποστολής, με παραμονή περίπου 80 ημερών, εκ των οποίων οι έξι εβδομάδες ήταν σε σκηνές τύπου Scott. Η μέση θερμοκρασία στο ύπαιθρο ήταν -30 ºC ενώ, εν όψει ανέμου η αίσθηση του κρύου έφθανε τους -45 βαθμούς.
Η φυσική ομορφιά των Transantarctic Mountains σε ύψος 2.200-2.800 μέτρων ήταν μοναδική, ενώ οι κορυφές από τα γύρω βουνά άγγιζαν τα 3.700 μέτρα. Οι επικίνδυνες ρωγμές πάγου, κατά τη διάρκεια της παραγωγικής έρευνας, τόσο πεζοπόρα όσο και με τη χρήση χιονο-οχημάτων, ήταν σε δύσκολες συνθήκες.
Κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν, όταν δεν φυσούσε αέρας, η απουσία κάθε ήχου από την ατμόσφαιρα. Ίσως το «βαθύ πεδίο» της Ανταρκτικής να είναι το μόνο σημείο στον πλανήτη μας που μπορείς να ακούσεις τον ήχο της σιωπής.
Τι ονομάζουμε μετεωρίτη; Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για τη σύνδεση των μετεωριτών με την προέλευσή τους στη Γη; Ποια είναι τα επιστημονικά στοιχεία που συλλέγετε και γιατί είναι τόσο σημαντικά;
Αρχικά, ένα βραχώδες σώμα που βρίσκεται στο διάστημα σε τροχιά πρόσκρουσης με τη Γη καλείται μετεωροειδές ή αστεροειδής. Όταν το σώμα αυτό ακουμπήσει την ατμόσφαιρα της Γης, ονομάζεται μετέωρο και είναι αυτό που βλέπουμε στον ουρανό να φωτοβολεί με ταχύτητα που ξεπερνά τα 15-20 χιλιόμετρα ανά ώρα. Αν τελικώς δεν καταστραφεί ολοκληρωτικά, τότε θα φτάσει στην επιφάνεια ένα μέρος του και θα αποτελεί το μετεωρίτη.
Η μελέτη των μετεωριτών μας αποκαλύπτει πληροφορίες σχετικά με την ηλικία και τις διαδικασίες σχηματισμού τους και μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς γεννήθηκε και εξελίχθηκε το ηλιακό μας σύστημα.
Οι μετεωρίτες προέρχονται από πληθώρα ουράνιων σωμάτων: δορυφόρους όπως η Σελήνη, πλανήτες όπως ο Άρης και αστεροειδείς όπως η Εστία. Είναι κομμάτια πετρώματος που έχουν αποκολληθεί από το μητρικό τους σώμα εξαιτίας προσκρούσεων αστεροειδών στην επιφάνειά τους. Όταν τα σώματα αυτά βρεθούν σε τροχιά τέτοια που να τέμνει την αντίστοιχη της Γης, τότε επέρχεται η πτώση τους.
Το δικό μου κομμάτι έρευνας σχετίζεται και με τις πληροφορίες για τη θερμοκρασία και την πίεση που αναπτύχθηκαν κατά την πρόσκρουση των αστεροειδών στο μητρικό σώμα. Τέτοιες πληροφορίες, όταν απαντηθούν, θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το βαθύ εσωτερικό της Γης και την εξέλιξή του στον χρόνο.
Πώς αυτή η ανακάλυψη συμπληρώνει ή αμφισβητεί τις υπάρχουσες θεωρίες σχετικά με τους μετεωρίτες;
Με βάση τα προηγούμενα, ένα πολύ σημαντικό πεδίο έρευνας αποτελεί η κατανόηση του κρίσιμου ρόλου που έπαιξε το νερό κατά τα πρώιμα –και όχι μόνο– στάδια εξέλιξης του ηλιακού μας συστήματος και των σωμάτων που το απαρτίζουν.
Από πού προήλθε το νερό ή γιατί ο πλανήτης μας είναι κατοικήσιμος; Είναι ερωτήματα που σαφώς σχετίζονται με το θέμα της ανάπτυξης της ζωής, αλλά ακόμα δεν υπάρχουν στέρεες αποδείξεις. Ωστόσο, υπάρχουν διεθνείς και εγχώριες ερευνητικές ομάδες που ασχολούνται με τον εξαιρετικό κλάδο της αστροβιολογίας.
Ποια βήματα θεωρείτε ότι πρέπει να γίνουν για την προώθηση της θέσης της Ελλάδας στη διεθνή επιστημονική κοινότητα;
Υπάρχουν πολλά βήματα που απαιτείται να γίνουν ώστε να βελτιώσουμε τη θέση της χώρας στις διεθνείς κατατάξεις. Χρειάζεται να προστεθούν κονδύλια από την κυβέρνηση – τις περιφέρειες, αφενός, για την προμήθεια και εγκατάσταση σύγχρονου εξοπλισμού στα εργαστήρια των πανεπιστημίων και ερευνητικών φορέων και, αφετέρου, στη χρηματοδότηση δαπανών μόνιμου προσωπικού με εφαρμογή των διαδικασιών πρόσληψης, υποψήφιων διδακτόρων και μεταδιδακτόρων.
Αυτό θα αλλάξει την κουλτούρα των παλιότερων αλλά και των νέων επιστημόνων και ερευνητών, που πολλές φορές αναζητούν εργασία στο εξωτερικό λόγω της έλλειψης ευκαιριών χρηματοδότησης στην Ελλάδα. Συγχρόνως, η ανάπτυξη της συνεργατικής κουλτούρας με ξένα πανεπιστήμια και οργανισμούς στο πλαίσιο Erasmus ή άλλων αντίστοιχων προγραμμάτων εντός και εκτός Ευρώπης είναι σημαντικό.
Υπάρχει παρατηρητήριο μετεωριτών στην Ελλάδα; Ποια έργα πιστεύετε πως χρειάζεται να γίνουν για να εκσυγχρονιστεί το επιστημονικό σας πεδίο;
Δυστυχώς δεν υπάρχει παρατηρητήριο μετεωριτών. Το θετικό είναι ότι η προσπάθεια ιχνηλάτησης της πορείας εισόδου τέτοιων σωμάτων μέχρι την πτώση τους στην επιφάνεια της Γης είναι εφικτή μέσω της τεχνολογίας.
Ήδη από το 2016 έχει αναπτυχθεί ένα διεθνές δίκτυο ιχνηλάτησης μετεώρων, το «FRIPON». Σήμερα αριθμεί τη συμμετοχή περισσότερων από 10 ευρωπαϊκών χωρών. Για την υλοποίηση του δικτύου απαιτείται η εγκατάσταση τριών τουλάχιστον καμερών, οι οποίες είναι τοποθετημένες σε τέτοιες θέσεις που να επιτρέπουν τον λεγόμενο τριγωνισμό.
Είναι μείζον θέμα να υλοποιηθεί και στην Ελλάδα, διότι θα αναβαθμίσει τη δυνατότητά μας να ανακτήσουμε κάποια στιγμή και δεύτερο μετεωρίτη από ελληνικό έδαφος (ο πρώτος ήταν ο μετεωρίτης SERES το 1818 από την ομώνυμη περιοχή). Ευχόμαστε να χρηματοδοτηθεί από κάποιο φορέα στο άμεσο διάστημα, για να μπορέσει η Ελλάδα να αποτελέσει μέλος του δικτύου FRIPON και να βαδίζει παράλληλα με την υπόλοιπη κοινότητα.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Προτεραιότητα είναι η εγκατάσταση του δικτύου καμερών και στη συνέχεια η διαδικασία εκπαίδευσης των πολιτών σε διάφορες περιοχές, με σκοπό την αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού που θα μας βοηθήσει να ανακτήσουμε αυτά τα πολύτιμα υλικά.
Επιπλέον, ένα δεύτερο βήμα είναι Έλληνες επιστήμονες από θεματικές περιοχές, όπως γεωλογίας, βιολογίας, φυσικής, παλαιοντολογίας, ωκεανογραφίας, κλιματολογίας, να έρθουν κοντά δημιουργώντας μια βάση για την ίδρυση ενός φορέα με αντικείμενο τη μελέτη των πολικών περιοχών Αρκτικής-Ανταρκτικής.
Επίσης, συμμετέχω σε επίπεδο ερευνητικής συνεργασίας στην αξιολόγηση δεδομένων και στη συγγραφή επιστημονικών εργασιών με την ομάδα των επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο China University of Geosciences του Γουχάν. Στο πλαίσιο αυτό μελετώνται τα δείγματα που επέστρεψε η Κίνα από τη Σελήνη τον Δεκέμβριο του 2020, με την Αποστολή Chang’e-5.
Ένα από τα μελλοντικά μου σχέδια είναι η ενεργή συμμετοχή του εργαστηρίου μας, της Ορυκτολογίας-Γεωλογίας, στην αποστολή μελέτης των υλικών που θα επιστρέψει η NASA σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος το 2033.
Τι θα συμβουλεύατε τους σημερινούς εφήβους που ετοιμάζονται να ακολουθήσουν μια τέτοια κατεύθυνση;
Να ακολουθούν τα όνειρά τους. Αν αυτή η κατεύθυνση είναι κάτι που ονειρεύονται, θα πρέπει να δουλέψουν σκληρά, με ανιδιοτέλεια και αγάπη. Διαβάζοντας πολύ και συστηματικά με στόχο την αριστεία και γνωρίζοντας ότι η υλοποίηση των στόχων τους θα έρθει έπειτα από πλήθος εμποδίων. Η επιστήμη θα τους δώσει πίσω μοναδικές στιγμές μέσω των ανακαλύψεων που αναμένεται να πετύχουν.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Άννα Νατσβλισβίλι: Η AI δεν Μπορεί να Ξεπεράσει τη Δημιουργικότητα του Ανθρώπου
