Πoτέ δεν είχα αναλογιστεί τον καθοριστικό ρόλο της μαστίχας τόσο σε γαστρονομικό όσο και σε ανθρωπιστικό και πολιτισμικό επίπεδο για τη Χίο και την Ελλάδα, μέχρι την επίσκεψή μου στο Μουσείο Μαστίχας, στα Μαστιχοχώρια της Χίου. Από τους Γενοβέζους, μέχρι τους Οθωμανούς και στο σήμερα, η μαστίχα κρύβει μια βαθιά συμβολική διάσταση και είμαι σίγουρη πως, αν δεν υπήρχε, η Χίος δεν θα ήταν ίδια.
Το τοπίο της νότιας Χίου και η αρχιτεκτονική των χωριών οφείλεται στους Γενοβέζους και για τη διαμόρφωσή τους σημαντικό ρόλο έπαιξε η μακραίωνη καλλιέργεια της μαστίχας στην περιοχή. Το 1346, οι Γενοβέζοι κατέλαβαν τη Χίο και επένδυσαν στην καλλιέργεια της μαστίχας μέσω της ιδιωτικής εταιρείας πλοιοκτητών «Μαόνα». Στήθηκε τότε ένα εμπορικό δίκτυο και μέχρι το 1400 τα περισσότερα Μαστιχοχώρια είχαν ήδη σχηματιστεί. Κεντρικοί δρόμοι που οδηγούσαν σε κεντρικό πύργο, μικρές ισόγειες κατοικίες, μεγάλοι δρόμοι και τειχισμένοι οικισμοί με πύλες που έκλειναν το βράδυ. Το μεσαιωνικό αρχιτεκτονικό ύφος αποτυπώνεται στα χωριά (Πυργί, Μεστά, Αυγώνυμα κ.ά.) μέχρι και σήμερα. Λέγεται μάλιστα πως ο Γενοβέζος Χριστόφορος Κολόμβος κατέφθασε στη Χίο και έμαθε μυστικά της χαρτογραφίας. Με μια όχι μικρή δόση υπερβολής, υπάρχει ο ισχυρισμός πως οι Χιώτες συνέβαλαν στην ανακάλυψη της Αμερικής!
© ΠΙΟΠ, Ν. Δανιηλίδης
Η μαστίχα έπαιξε καθοριστικό ρόλο και σε κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής (1566) κυριαρχίας της Χίου, οι μαστιχοκαλλιεργητές αποτελούσαν αυτόνομη κοινωνική τάξη με ειδικά προνόμια. Σε αυτά συγκαταλέγονταν η ελευθερία άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων, η απαγόρευση παιδομαζώματος ή βίαιου εξισλαμισμού, η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας, η απαλλαγή από τον φόρο της δεκάτης, το αφορολόγητο στις κατοικίες, τα περιβόλια και τις αμπελοφυτείες, και άλλα. Η παροχή προνομίων τόνωσε την παραγωγή και ανέπτυξε τη βιοτεχνία. Με τη σφαγή του 1822, βέβαια, τα προνόμια είχαν ξεχαστεί πλήρως από τους Οθωμανούς αξιωματούχους…
Το 1912, η Χίος απελευθερώθηκε και έγινε κομμάτι της ανεξάρτητης Ελλάδας. Η τιμή της μαστίχας έπεσε ραγδαία και, το 1929, τη χρονιά του παγκόσμιου οικονομικού κραχ, εντείνεται η ιδέα δημιουργίας ενός συνεταιρισμού. Κάπως έτσι, το 1938 ιδρύθηκε επίσημα η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών, με στόχο να προστατέψει τους παραγωγούς και να διασφαλίσει το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος, μακριά από ενδιάμεσους εμπόρους.
Με προστάτη τον Άγιο Ισίδωρο, που ήταν αξιωματικός του ρωμαϊκού στόλου στη Χίο, η μαστίχα αποτελεί αναμφισβήτητα στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Τον Νοέμβριο του 2014, η Unesco αναγνώρισε πως τα Μαστιχοχώρια και οι κάτοικοί της αποτελούν μια ιδιαίτερη πολιτισμική ενότητα και κατέταξε τη μαστιχοκαλλιέργεια στη Χίο στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.
Τυπογραφική μηχανή για την εκτύπωση συσκευασιών. © ΠΙΟΠ, Ν. Δανιηλίδης
Η επίσκεψή μου στο Μουσείο της Μαστίχας, μέλος του Δικτύου Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς, αποτέλεσε μια μοναδική μουσειακή εμπειρία. Απήλαυσα με πρωτογενές διαδραστικό υλικό μια ιστορική αναδρομή της μαστίχας, έμαθα για τα στάδια της παραγωγής της και αντιλήφθηκα τους πολλαπλούς συμβολισμούς της. Θα έλεγα πως είναι η αφετηρία για να αναζητήσω την ιστορία και άλλων ελληνικών τροφίμων…
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Degustation στο Εμβληματικό Βαρούλκο: Εκλεκτές Γεύσεις, Σταθερή Ποιότητα
Greek Yacht Gastronomy: Γαστρονομία Εν Πλω
