Οι Εκδόσεις Polaris ανεβάζουν ακόμα πιο ψηλά τον πήχη στα graphic novel που κυκλοφορούν στη χώρα μας. Μετά τον Ερωτόκριτο, τα Μυστικά του Βάλτου και τον Ζητιάνο, ήρθε το νέο πόνημα από τις καλές εκδόσεις με την ονομασία “Ληστές”, το οποίο είχαμε διαβάσει, σε συνέχειες, στο εξαιρετικό περιοδικό “Μπλέ Κομήτης”.
Το δίδυμο του Γιώργου Γούση με τον Γιάννη Ράγκο εμπνεύστηκε από την αληθινή ιστορία των αδερφών Γιάννη και Θύμιου Ρέτζου, που έδρασαν στην Ήπειρο την περίοδο του Μεσοπολέμου. Η δράση τους ήταν πλούσια με πολλές δολοφονίες, απαγωγές και ληστείες.
Οι δύο δημιουργοί, πετυχαίνουν να δέσουν μέσα στο σκοτεινό ύφος του κειμένου και των εικονογραφήσεων πολλά στοιχεία από τη δράση των Ρετζαίων που θα καθηλώσουν όσους και όσες πάρουν στα χέρια τους, τους Ληστές. Τους μετονομάζουν σε Γιάννη και Θύμιο Ντόβα και με το πενάκι τους, δίνουν φωνή σε σκοτεινές πτυχές της λαογραφίας, της ηθογραφίας αλλά και της κοινωνιολογίας μιας εποχής ξεχασμένης.
Τι είναι, όμως, αυτό που μας γοητεύει σε αυτές τις σκληρές ιστορίες, σε αυτές τις σκληρές ζωές; Τι μας έλκει στις περιπέτειες αυτών των ανθρώπων;
Τα ήθη και τα έθιμα των αρχών του 20ού αιώνα, η σκληρότητα των ανθρώπων, αλλά και των τόπων, οι κώδικες τιμής και επικοινωνίας αποτυπώνονται στο χαρτί. Η έκδοση είναι ιδιαίτερα αξιόλογη και σε οδηγεί να περιμένεις το 2ο μέρος, το οποίο ελπίζουμε να εκδοθεί σύντομα.
Σε 130 σελίδες ξεδιπλώνεται όλο το πρώτο μέρος της ιστορίας των δύο αδερφών και των συνεργών τους, μέχρι την αμνήστευσή τους από το Κράτος και τη θριαμβευτική είσοδό τους στα Ιωάννινα, που είχαν απελευθερωθεί λίγα χρόνια νωρίτερα.
Οι αδερφοί Ρέτζου είναι άγριοι, έτοιμοι να εκδικηθούν ήδη από νεαρή ηλικία, καταπατούν τους κανόνες, ερωτεύονται, διαφωνούν, καταστρώνουν σχέδια. Προδίδουν και προδίδονται, είναι μοιραίοι και το γνωρίζουν.
Η ληστοκρατία, όπως εξελίχθηκε εντός του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ολοκλήρωσε τον κύκλο της το 1930. Ίσως θα γνωρίζετε τη Σφαγή στο Δήλεσι το 1870, όταν οι ληστές Αρβανιτάκηδες απήγαγαν υψηλόβαθμους Άγγλους και Ιταλούς περιηγητές με την απαγωγή να καταλήγει σε λουτρό αίματος. Αργότερα, θα γίνει γνωστός στο Πανελλήνιο ο ληστής Γιαγκούλας, ενώ πασίγνωστος για τη δράση του ήταν ο λήσταρχος Νταβέλης.
Διαβόητη είναι και η ιστορία του Θωμά Γκαντάρα, που έδρασε στα Χάσια Όρη από το 1918 ως το 1923 και κατέβηκε κρυφά μέχρι τα Τρίκαλα για να βάλει τον φωτογράφο των Τρικάλων Αθανάσιο Μάνθο να τον φωτογραφίσει. Ο Θανάσης Παπακωνσταντινου έχει γράψει και το σχετικό τραγούδι που θα ακούσετε εδώ.
Τι είναι, όμως, αυτό που μας γοητεύει σε αυτές τις σκληρές ιστορίες, σε αυτές τις σκληρές ζωές; Τι μας έλκει στις περιπέτειες αυτών των ανθρώπων; Ψάχνοντας πληροφορίες, εντοπίσαμε τα λόγια του περίφημου Eric Hobsbawm, ο οποίος το 1969 έκανε τη διάκριση ανάμεσα στους “κοινωνικούς ληστές” και τους κοινούς ληστές, στο έργο του “Bandits” ή “Ληστές” στα ελληνικά.
Γράφει, λοιπόν: “…τέτοιοι ληστές και παράνομοι δεν θεωρούνται από την κοινή γνώμη εγκληματίες, αλλά υπερασπιστές της κοινωνικής δικαιοσύνης, εκδικητές ή αγωνιστές μιας πρωτόγονης αντίστασης και τα κατορθώματά τους έχουν δοξαστεί και διασωθεί στην ιστορία και τον μύθο”.
Πράγματι, οι ληστές συνήθως απέφευγαν να πειράζουν τον φτωχό πληθυσμό, που άλλωστε δεν είχε κάτι να τους δώσει και προτιμούσε να τους προστατεύει, με κάποιο αντίτιμο ή υπό το φόβο της εκδίκησης.
Η σύγκρουσή τους με την εξουσία, ιδιαίτερα σε εποχές που η ασυδοσία των λειτουργών του κράτους ήταν εξοργιστική, ωθούσε τους κατοίκους να τους θεωρούν “προστάτες” και “υπερασπιστές”. Τους έδινε μια θέση έξω από τα ανθρώπινα, καθώς τη μια στιγμή έσπερναν τον τρόμο και την επόμενη χάριζαν αγαθά ή χρήματα.
Η δράση, η διάδοση στόμα με στόμα, η εμφάνισή και εξαφάνιση αυτών των “αγριμιών” στα βουνά δημιουργούσε εικόνες και διηγήσεις τέτοιας έντασης που οδηγούσαν στην “αμνήστευση” στα μάτια του λαού. Ας μην ξεχνάμε, τους ξένους μύθους, όπως τον Ρομπέν των Δασών ή του Γερμανού Johannes Bückler, γνωστού ως “Schinderhannes”, που έδρασε στις αρχές του 19ου αιώνα στα πέριξ του Ρήνου.
Αν θέλετε, είναι άξιο λόγου ότι ακόμα και σήμερα, η παραβατική συμπεριφορά σχετίζεται με την αντίσταση στο κράτος. Ψάξτε όσα έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια, ακόμα και τραγούδι , για γνωστό ληστή, απαγωγέα και δραπέτη που διαφεύγει τη σύλληψη εδώ και χρόνια.
Επιστρέφοντας στο graphic novel των Γούση και Ράγκου, να τονίσουμε ότι υποστηρίζει ωραία τα flash-forward και τα flash-back στο χρόνο, ενώ οι μορφές είναι μελετημένες, βγάζουν συναισθήματα, με το κείμενο να είναι λιτό, συγκεντρωμένο και σε καμία περίπτωση αδύναμο ή λίγο. Οι ωραίες σκιάσεις, η άψογη απουσία χρωμάτων και η εμμονή σε όμορφες λεπτομέρειες κάνουν την ανάγνωση όσο “σκοτεινή” πρέπει!
