Μία ιστορικός με πολύπλευρη δραστηριότητα και συγγραφική προσφορά στη δημόσια ιστορία. Η Μαρία Σαμπατακάκη συνεχίζει να πρωτοπορεί και να ανοίγει δρόμους σε αυτό που φαντάζει πολύ ακαδημαϊκό, αλλά είναι τόσο καθημερινό και απαραίτητο τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον της κοινωνίας.
Το σχήμα που δημιούργησε για τη Δημόσια και Εφαρμοσμένη Ιστορία έχει διαγράψει μια δημιουργική διαδρομή: ντοκιμαντέρ, εφαρμογές, αρχεία. Η ομάδα historistai της Μαρίας Σαμπατακάκη ανοίγει ένα νέο μονοπάτι για την επιστήμη της ιστορίας στην Ελλάδα, προσφέροντας χρήσιμο περιεχόμενο σε επιχειρήσεις και οργανισμούς.
«Το μοντέλο της αποστασιοποιημένης αυθεντίας ή του επιστήμονα-γραφειοκράτη έχει πεθάνει. Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε στη λογική της ανώδυνης αφήγησης ιστοριών για τον Κολοκοτρώνη ή τον Εμφύλιο».
Αυτοαποκαλείσαι επιχειρησιακός κοινωνικός επιστήμονας. Τι σημαίνει αυτό;
Αν ήμουν γιατρός ή δικηγόρος, ενδεχομένως να μη χρειαζόταν αυτή η επεξήγηση – όλοι αντιλαμβανόμαστε την πρακτικότητα αυτών των επαγγελμάτων. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τους ιστορικούς. Ζούμε σε ένα μεταίχμιο. Πολλές από τις σταθερές μας αλλάζουν. Από την εξέλιξη της τεχνολογίας έως την κλιματική κρίση και από τον διεθνή ενεργειακό ανταγωνισμό έως την παραγωγή και τη διάθεση του πλούτου. Και αυτά, όπως είναι φυσικό, επιδρούν στον βίο των κοινωνιών και των πολιτειών.
Παρατηρεί κανείς το πώς κλυδωνίζονται τα κοινοβουλευτικά συστήματα, την οπισθοχώρηση ενός κόσμου σε έναν συντηρητισμό που σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζει τον νεαντερταλισμό, την καταλυτική επίδραση της εικόνας στη δημόσια ζωή. Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν σοβαρό ρόλο να διαδραματίσουν σε όλο αυτό. Αποτελούν τα πιο ορθολογικά εργαλεία ερμηνείας και κατανόησης. Κυρίως όμως μπορούν να είναι μια ασφαλιστική δικλείδα για να μην οδηγηθούμε στην άβυσσο.
Το μοντέλο της αποστασιοποιημένης αυθεντίας ή του επιστήμονα-γραφειοκράτη έχει πεθάνει. Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε στη λογική της ανώδυνης αφήγησης ιστοριών για τον Κολοκοτρώνη ή τον Εμφύλιο. Επιχειρησιακός επομένως είναι ο επιστήμονας, ο ιστορικός εν προκειμένω, που μετέχει ενεργά στις διεργασίες όχι γράφοντας μόνο ένα άρθρο ή κάνοντας μια ανάρτηση στα social, αλλά παράγοντας πρωτότυπο έργο που εφαρμόζει στην οικονομία, την πολιτική, την επιχειρηματικότητα, την εκπαίδευση.
«Τα αρχεία (χαρτώα ή ψηφιακά) είναι data αν ξέρεις να τα συλλέγεις, να τα αξιολογείς και να τα αξιοποιείς».
Ετοιμάζεις ένα «αρχειογραφείο». Θα ήθελες να μας πεις πώς προέκυψε αυτή η ιδέα;
Υπάρχει μια φράση που χρησιμοποιώ συχνά: «data is the new gold». Και τα αρχεία (χαρτώα ή ψηφιακά) είναι data αν ξέρεις να τα συλλέγεις, να τα αξιολογείς και να τα αξιοποιείς. Και θα δώσω δύο παράδειγματα: πριν από τέσσερα χρόνια ξεκίνησα μια συνεργασία με την ΕΤΑΔ. Στόχος ήταν η διαχείριση του τεράστιου αρχείου της προκειμένου να βοηθηθεί η διαδικασία ωρίμανσης των ακινήτων της εμπορικής περιουσίας του ελληνικού δημοσίου. Ήρθα αντιμέτωπη όχι μόνο με το σύνηθες φαινόμενο του αρχειακής αποδιάρθρωσης (αρχεία αφημένα, καταχωνιασμένα, πεταμένα κ.λπ.) αλλά και της αδυναμίας της πλειονότητας των διαχειριστών ή των χρηστών τους να ιεραρχήσουν την πληροφορία και να αποθηκεύσουν την κατάλληλη/χρήσιμη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, αφενός, να σωρεύεται άχρηστο αρχειακό υλικό και, αφετέρου, κανείς να μην μπορεί να κάνει τη δουλειά του.
Στον αντίποδα, πριν από περίπου ενάμιση χρόνο μου δόθηκε η δυνατότητα μιας ενδιαφέρουσας σύμπραξης στην οινοπαραγωγή περιοχή του Μπορντώ της Γαλλίας. Βασικός άξονας αυτής της εργασίας ήταν το πώς παρελθοντικές πρακτικές παραγωγής και εμπορίας κρασιού θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν σαν μπούσουλας στο σήμερα. Και εδώ το αρχειακό υλικό έπαιξε καθοριστικό ρόλο.
Γιατί τα ανέφερα όλα αυτά; Ασχολούμαι με τον τομέα αυτό πολλά χρόνια – μετράω πια μια εικοσαετία. Έχω καταλήξει ότι χρειαζόμαστε μικρά και ευέλικτα αρχεία, ορατά και όχι κάπου καταχωνιασμένα, με πρακτική σχέση με τον χρήστη και όχι γραφειοκρατική (στην Ελλάδα χρειαζόμαστε και ένα σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο παρότι ο τελευταίος νόμος είναι του 2019). Σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που μας δίνει η τεχνολογία μπορούμε άνετα να βελτιστοποιήσουμε τον τρόπο λειτουργίας οργανισμών και επιχειρήσεων και ταυτόχρονα να δώσουμε εργασία σε ένα θαυμάσιο επιστημονικό δυναμικό που έχουμε στη χώρα μας. Αυτή είναι η φιλοσοφία του «αρχειογραφείου». Ένας μικρός χώρος εργασίας με ανοιχτά αρχεία.
«Σε μια εποχή που μιλάμε πολύ για επενδύσεις και χρηματοοικονομικά αλλά λίγα καταλαβαίνουμε, έχουμε ανύπαρκτη σχέση με την παραγωγική δραστηριότητα. Πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι αξίζει να επανεφεύρουμε τον δημιουργικό μας εαυτό».
Πώς επέλεξες αυτήν την περιοχή, που δεν είναι και η πιο κεντρική και αναγνωρίσιμη;
Aφίσα από το βραβευμένο ντοκιμαντέρ των historistai «The Cowboys of Aspropyrgos» σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Πιλάβιου.
Τα δυτικά προάστια της Αθήνας υπήρξαν ανέκαθεν ο τροφοδότης της. Από τα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύχθηκε ένα δίκτυο επαγγελματιών κατά μήκος των περιοχών που βρίσκονταν στις όχθες του Κηφισού, έχουμε μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις στη Θηβών και στην Πειραιώς. Δήμοι όπως το Περιστέρι και το Αιγάλεω δεν συνδέθηκαν μόνο με το προσφυγικό στοιχείο ως εργατικό δυναμικό αλλά προσέλκυσαν μεταπολεμικά τεχνίτες, βιοτέχνες και επαγγελματίες κάθε είδους, που συγκρότησαν αυτή την περίφημη «ραχοκοκαλιά» της ελληνικής οικονομίας.
Η οικογένειά μου δραστηριοποιήθηκε σε αυτές τις περιοχές, έστησε παραγωγικές μονάδες, ο παππούς μου μια μεταφορική εταιρεία, ο πατέρας μου ένα εργοστάσιο κατασκευής φουσκωτών σκαφών και οι θείοι μου μια επιχείρηση υλικού ηλεκτρολογικού βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Η ιδέα γεννήθηκε όταν άρχισα να μαζεύω τα αρχεία όλων αυτών.
Σε μια εποχή που μιλάμε πολύ για επενδύσεις και χρηματοοικονομικά αλλά λίγα καταλαβαίνουμε, έχουμε ανύπαρκτη σχέση με την παραγωγική δραστηριότητα. Πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω ότι αξίζει να επανεφεύρουμε τον δημιουργικό μας εαυτό.
Η τοποθεσία έχει και και συμβολισμούς που παραπέμπουν στο αφήγημα που έχεις δημιουργήσει;
Το αρχειογραφείο του historistai έχει τη βάση του σε μια περιοχή ανάμεσα στα παλιά «Κουνέλια» του Χαϊδαρίου και τα «Νταμαράκια» του Αιγάλεω. Πρόκειται για ένα σημείο που διακόπτεται οικιστικά από τις εκτάσεις του Δρομοκαϊτείου και του παλαιού Λοιμωδών. Σε αυτό το σημείο εγκαταστάθηκαν κυρίως άνθρωποι από την Πελοπόννησο, έφτιαξαν μικρές μονοκατοικίες με αστικά κηπάρια και περιβόλια.
Μου άρεσε πολύ η ιδέα να δημιουργήσουμε έναν περιβάλλοντα χώρο γεμάτο από φυτά και λουλούδια που αποτελούσαν «must» της αθηναϊκής αυλής: ρολόγια, αγιόκλημα, γιασεμί, απήγανος, δυόσμος, ροδιά, λεμονιά, δαφνούλα. Έτσι αρχίσαμε να μαζεύουμε ιστορίες και ευελπιστώ ότι του χρόνου τέτοια εποχή ο κήπος μας θα έχει αναπτυχθεί και θα μπορούμε να εργαζόμαστε τους θερινούς μήνες κάτω από μια κληματαριά.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ο Υπέροχος Κόσμος των Encardia με Αφηγητή τον Κώστα Κωνσταντάτο
