Είσαι οπτικός, ακουστικός ή κιναισθητικός τύπος μάθησης; Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, κανένα από τα παραπάνω δεν μπορεί να ισχύει. Όπως δεν μπορεί να είναι κανείς γευστικός ή οσφρητικός τύπος. Οι τύποι (ή αλλιώς τα στιλ) μάθησης έχουν μάλιστα αναγνωριστεί ως νευρομύθος από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Καινοτομίας, ένα τμήμα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).
Η κριτική της θεωρίας των μαθησιακών τύπων γίνεται όλο και πιο ηχηρή (και από αυτήν εδώ τη στήλη έχουμε ασκήσει έντονη κριτική και έχουμε επιχειρηματολογήσει όχι μόνο πάνω στο γιατί οι μαθησιακοί τύποι στερούνται αξιοπιστία, αλλά και γιατί υπάρχει πρόβλημα όταν πιστεύουμε στο μύθο των μαθησιακών τύπων).
Παρά, όμως, την εκτεταμένη κριτική που έχουν δεχθεί, οι τύποι μάθησης παραμένουν κοινοτοπία στο χώρο της εκπαίδευσης. Περισσότερο από το 90% των δασκάλων στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ολλανδία πιστεύουν στην ιδέα ότι υπάρχει μία αίσθηση (π.χ. η όραση ή η ακοή) που θα πρέπει να προτιμάται από το κάθε άτομο ως μέσο μετάδοσης της γνώσης.
Πολλοί εκπαιδευτικοί βρέθηκαν να συγχέουν τις θεωρίες της μάθησης, τις συμπεριφορικές ή τις νοητικές θεωρίες με τους τύπους μάθησης.
Στην Ελλάδα, μελέτη έδειξε ότι το 94% των υποψήφιων δασκάλων πιστεύουν στους τύπους μάθησης. Αντίστοιχες μελέτες έχουν δημοσιευτεί στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Κίνα, την Τουρκία, την Λατινική Αμερική και αλλού.
Τι εννοούν όμως οι δάσκαλοι με τον όρο “μαθησιακοί τύποι”;
Αυτό το ερώτημα προσπάθησε να απαντήσει μια μελέτη που δημοσιεύσαμε πρόσφατα με συνεργάτες από το Πάντειο Πανεπιστήμιο, όπως και τα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Dundee. Για τους σκοπούς της μελέτης ρωτήσαμε 123 δασκάλους αν γνωρίζουν τους μαθησιακούς τύπους, πόσοι τύποι μάθησης υπάρχουν και ποιοι είναι αυτοί, αν χρησιμοποιούν αυτούς τους μαθησιακούς τύπους στην τάξη/στη διδασκαλία τους και αν ναι, με ποιους τρόπους. Οι απαντήσεις που συγκεντρώσαμε έδειξαν κάτι που δεν περιμέναμε: διαφορετικοί δάσκαλοι εννοούν διαφορετικό πράγμα όταν χρησιμοποιούν τη φράση “μαθησιακοί τύποι”.
Με άλλα λόγια, με όποιον δάσκαλο καθίσεις… άλλα γράμματα θα μάθεις! Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι οι τύποι μάθησης εννοιολογικά τοποθετούνται από τους δασκάλους στο Οπτικό-Ακουστικό-(Αναγνωστικό)-Κιναισθητικό πλαίσιο (VAK/VARK) όπως και στις πολλαπλές ευφυΐες του Gardner. Επιπλέον, πολλοί εκπαιδευτικοί βρέθηκαν να συγχέουν τις θεωρίες της μάθησης (π.χ. συμπεριφορικές ή νοητικές θεωρίες) με τους τύπους μάθησης.
Για παράδειγμα, κάποιος εκπαιδευτικός είπε ότι οι μαθησιακοί τύποι είναι: “Κατά τη γνώμη μου: 1) μίμηση, 2) βίωμα, 3) μελέτη (επανάληψη), 4) μέσα από εικόνες”, ένας δεύτερος εκπαιδευτικός δήλωσε ότι “Οι δυο βασικές κατηγορίες μάθησης είναι η συμπεριφορική (οι μαθητές συσχετίζουν ένα συγκεκριμένο ερέθισμα κάθε φορά με αυτό που πρέπει να μάθουνε) και η γνωστική (οι πληροφορίες συσχετίζονται με τις ήδη προϋπάρχουσες.)”, ενώ ένας τρίτος εκπαιδευτικός απάντησε ότι: “Δε γνωρίζω για όλους, αλλά αυτούς που μας βοηθούν να μαθαίνουμε με τις αισθήσεις: οπτικός, ακουστικός, κιναισθητικός”. Η μελέτη ανέδειξε επίσης ότι η εφαρμογή των τύπων μάθησης στην τάξη επαφίεται στον εκπαιδευτικό, καταλήγοντας σε μια ποικιλία πρακτικών εφαρμογών μέσα στην τάξη.
Αυτή η έλλειψη συμφωνίας μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι υπάρχουν πολλές, εντελώς διαφορετικές, προσεγγίσεις που όλες μιλούν για “μαθησιακούς τύπους”. Η ρευστότητα του όρου “μαθησιακοί τύποι” έρχεται να προστεθεί σε άλλες κριτικές που αφορούν την έλλειψη επιστημονικών μελετών που να δείχνουν την αποτελεσματικότητά της χρήσης των τύπων μάθησης στην εκπαίδευση, όπως και την έλλειψη έγκυρων και αξιόπιστων τρόπων για τη μέτρησή τους.
Η δημοφιλία των μαθησιακών τύπων βασίζεται σε μία επιστημονική αλήθεια: ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους εκπαιδευόμενους – για παράδειγμα η ύπαρξη ή μη μαθησιακών δυσκολιών. Αυτές οι διαφορές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους δασκάλους. Επίσης, υπάρχουν ευρήματα που δείχνουν ότι οι μαθητές πρέπει να συλλογίζονται για το πώς μαθαίνουν και να αναπτύσσουν μεταγνωστικές δεξιότητες και δεξιότητες αυτορρύθμισης.
Αυτό, όμως, που κάνει η θεωρία των μαθησιακών τύπων είναι να έχει χτίσει μια ψευδο-επιστημονική βιβλιογραφία γύρω από την πραγματικότητα ότι όλοι οι εκπαιδευόμενοι δεν είναι ίδιοι. Μία βιβλιογραφία που δεν είναι όμως αθώα, αλλά επιζήμια για τους μαθητές.
Σύμφωνα με ένα γράμμα υπογεγραμμένο από 30 καθηγητές Νευροεπιστημών, Ψυχολογίας και Παιδαγωγικών και δημοσιευμένο στην Guardian: “Οι μαθησιακοί τύποι μπορούν να δημιουργήσουν μια ψευδή αντίληψη των ικανοτήτων των ατόμων, οδηγώντας σε προσδοκίες και δικαιολογίες που είναι επιζήμιες στη μάθηση”.
Συμπέρασμα; Η εκτεταμένη χρήση του όρου “τύποι μάθησης” δίνει την ψευδαίσθηση μιας κοινής συνισταμένης μεταξύ των επαγγελματιών εκπαίδευσης. Αυτό όμως που φαίνεται με μια πιο προσεκτική εξέταση είναι ότι ο όρος γίνεται κατανοητός ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του κάθε εκπαιδευτικού. Δηλαδή, η θεωρία των τύπων μάθησης μπορεί να διαφοροποιηθεί τόσο πολύ από εκπαιδευτικό σε εκπαιδευτικό, που τελικά περιλαμβάνει ό,τι επιθυμεί ο καθένας.
Έχει έρθει η ώρα, λοιπόν, οι εκπαιδευτικοί να εγκαταλείψουν τους μύθους, όπως ότι υπάρχουν διαφορετικοί μαθησιακοί τύποι. Εξάλλου, πότε δεν τους είχαν πραγματικά υιοθετήσει, αφού ο καθένας εννοεί κάτι διαφορετικό με αυτόν τον όρο.
