Τρίτη ημέρα του ημερολογίου. Ατελείωτος ο χρόνος μεταξύ των ημερών. Σαν να έχει σταματήσει η ζωή μας ανάμεσα σε τρεις μέρες, σε ένα έτος, σε μία πανδημία. Όλοι κουραστήκαμε, η υφήλιος όλη. Ανακαλύπτουμε όμως ότι αντέχουμε λίγο ακόμη, κάνουμε υπομονή κι ελπίζουμε. Τις δικές μου απαντήσεις, και παρηγοριά μου, τις βρίσκω πάντα στην επιστήμη. Συνεχίζω να διαβάζω πολύ, επιστημονικά άρθρα σε ιατρικά περιοδικά, ό,τι νεότερο για τον κορωνοϊό SARS-CoV-2. Και χωρίς να ξέρω ακόμη τι μας επιφυλάσσει το μέλλον, ξέρω τι συμβαίνει στο παρόν κι αυτό μου αρκεί για τώρα.
Οι Μεταλλάξεις
Το πρώτο επίκαιρο θέμα είναι οι μεταλλάξεις. Οι μικροοργανισμοί γενικά, οι ιοί ειδικότερα, αλλάζουν, μεταλλάσσονται, κι αυτό είναι ένα κοινό τους χαρακτηριστικό. Οι μεταλλάξεις αποτελούν αλλαγές στο γενετικό υλικό ή σε πρωτεΐνες του ιού κι είναι φυσικό επακόλουθο του ιικού πολλαπλασιασμού.
Ο κορωνοϊός, που είναι ένας RNA ιός, αλλάζει πιο αργά από άλλους RNA ιούς, καθώς διαθέτει διορθωτικούς μηχανισμούς του γενετικού του υλικού. Κι ενώ, λοιπόν, ο Sars-CoV-2 διατηρεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα μία γενετική σταθερότητα, έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί πάνω από 10.000 μεταλλάξεις.
Ίσως, τολμώ να γράψω, πλησιάζουμε στο τέλος της πανδημίας, ή τουλάχιστον στον έλεγχό της. Και για την επίτευξή της, παραινώ κάθε έναν που έχει τη νόμιμη δυνατότητα να κάνει οποιοδήποτε εμβόλιο έχει λάβει έγκριση έναντι του SARS-CoV-2 να μην αναβάλλει ή αποφεύγει τον εμβολιασμό.
Οι επιστήμονες λοιπόν, από την αρχή της πανδημίας, παρακολουθούν τις μεταλλάξεις του ιού. Και χτυπούν τον κώδωνα του κινδύνου όταν μεταλλάξεις ή ομάδες αυτών επαναλαμβάνονται σταθερά και προκύπτουν νέα στελέχη, με δυνητικές κλινικές επιπτώσεις. Είναι το νέο στέλεχος περισσότερο μεταδοτικό; Προκαλεί ηπιότερη ή σοβαρότερη νόσηση; Μπορεί να επηρεάσει την ανοσία που προκαλείται από τον εμβολιασμό ή την προηγηθείσα λοίμωξη;
Σήμερα λοιπόν, πολλές παραλλαγές του κορωνοϊού κυκλοφορούν παγκοσμίως (για μεγαλύτερη κατανόηση, μετάλλαξη, στέλεχος και παραλλαγή χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα, δεν είναι όμως). Εκείνες που σήμερα είναι σημαντικές είναι του Ηνωμένου Βασιλείου, της Νότιας Αφρικής και της Βραζιλίας. Με βεβαιότητα πια μπορούμε να πούμε ότι η μετάλλαξη του Ηνωμένου Βασιλείου, που ανευρίσκεται σε πολλές χώρες του κόσμου συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, παρουσιάζει αυξημένη μεταδοτικότητα, της τάξης του 40-50% περίπου, και σχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο βαρύτερης νόσησης. Η μετάλλαξη της Νότιας Αφρικής δεν εγείρει ιδιαίτερη ανησυχία. Και οι δύο ανωτέρω μεταλλάξεις δεν φαίνεται να επηρεάζουν την ανοσία από τον εμβολιασμό.
Η Περίπτωση της Βραζιλίας
Στη Βραζιλία σήμερα κυκλοφορούν δύο νέες παραλλαγές του ιού. Η ιστορία μάλιστα, που αποκαλύπτει πέρα για πέρα τη δυναμική και επικινδυνότητα του ιού και των μεταλλάξεών του και την αναγκαιότητα των μέτρων προφύλαξης, είναι αυτή που εκτυλίσσεται στην πόλη Μανάους της Βραζιλίας.
Στο Μανάους λοιπόν, το πρώτο κύμα της COVID-19, που κορυφώθηκε τους μήνες Μάιο και Ιούνιο του 2020, οδήγησε σε ένα μεγάλο ποσοστό θανάτων και στην κατάρρευση του δημόσιου συστήματος υγείας.
Τους επόμενους μήνες επήλθε μία σημαντική μείωση των θανάτων (τον Αύγουστο 2020 έφτασαν ακόμη και στο μηδέν), με μία συνοδή χαλάρωση των μέτρων προφύλαξης. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι στο Μανάους είχε επιτευχθεί το φαινόμενο της ανοσίας αγέλης. Πράγματι, μελέτη που πραγματοποιήθηκε με εθελοντές έδειξε ότι το 76% του πληθυσμού είχε μολυνθεί με τον ιό μέχρι τον Οκτώβριο 2020. Όμως δυστυχώς, τίποτα δεν είχε τελειώσει.
Τον Ιανουάριο 2021 η απότομη άνοδος των εισαγωγών και των θανάτων σηματοδότησε την έναρξη του δεύτερου κύματος, προκαλώντας έκπληξη, ανησυχία και έντονο προβληματισμό στους επιστήμονες. Η κατάσταση σήμερα είναι τραγική. Απουσία κάθε κυβερνητικής στήριξης, απουσία μέτρων προφύλαξης, απουσία φαρμακευτικών και άλλων υλικών, απουσία κρεβατιών και απαραίτητου εξοπλισμού (π.χ. οξυγόνο) στα νοσοκομεία, ο ντόπιος πληθυσμός έχει αφεθεί στην τύχη του, με πολλούς να στρέφονται στα βότανα και τις παραδοσιακές θεραπείες από το δάσος του Αμαζονίου. Τα αίτια της αναζωπύρωσης της πανδημίας στην περιοχή αυτή της Βραζιλίας έχουν αναδειχθεί και έχουν τεράστια σημασία.
Τρεις Λόγοι για την Αναζωπύρωση
Πρώτον, φαίνεται ότι η έκταση του πρώτου κύματος είχε υπερεκτιμηθεί και η ανοσία του πληθυσμού δεν ήταν προστατευτική ως ανοσία αγέλης. Η μεγαλύτερη ανάμειξη του πληθυσμού, ήδη μολυσμένων ατόμων με επίνοσα (άτομα που δεν έχουν νοσήσει και μπορούν να μολυνθούν), ιδίως κατά τη διάρκεια των γιορτών του Δεκεμβρίου, αποτέλεσε ένα βασικό αίτιο της υποτροπής της COVID-19.
Δεύτερον, η επιτευχθείσα φυσική ανοσία στο πρώτο κύμα φαίνεται πως είχε αρχίσει να εξασθενεί, καθιστώντας άτομα που είχαν ήδη νοσήσει υποψήφια για επανανόσηση.
Τρίτον, η ευρεία έκθεση του πληθυσμού στον ιό με τη μη τήρηση προφυλακτικών μέτρων οδήγησε στον μεγάλο πολλαπλασιασμό του ιού και την εμφάνιση νέων μεταλλάξεων. Δύο μεταλλάξεις κυριαρχούν σήμερα στη Βραζιλία και εξαπλώνονται ήδη και σε άλλες χώρες. Φαίνεται ότι παρουσιάζουν μεγαλύτερη μεταδοτικότητα (κάτι που είδαμε και με τη μετάλλαξη του Ηνωμένου Βασιλείου) και ότι διαφεύγουν της ανοσίας από προηγηθείσα COVID-19 λοίμωξη, προσβάλλοντας κι άτομα που έχουν ήδη νοσήσει μία φορά.
Η τραγωδία στη Βραζιλία αναδεικνύει με ζοφερό τρόπο την εξέλιξη της πανδημίας χωρίς σοβαρή και οργανωμένη ανθρώπινη παρέμβαση. Κυριαρχούν η μεταδοτικότητα του ιού, επηρεασμένη λίγο κι όχι καθοριστικά από τις μεταλλάξεις, κι η φυσική πορεία του, με τη νόσηση, συχνά βαριά ως και θανατηφόρα, και με την πρόκληση φυσικής ανοσίας και την εξασθένησή της με το πέρασμα του χρόνου. Αυτό δεν είναι κάτι που πρέπει να μας προκαλεί φόβο.
Μετά την Πανδημία
Είναι δεδομένο ότι θα έχουμε κυκλοφορία στελεχών που θα μπορούν σε ένα μικρό ποσοστό να πολλαπλασιαστούν και σε ανθρώπους που έχουν ανοσία. Είναι μία φυσική εξέλιξη προς μία αρμονική συμβίωση με το παθογόνο, καθώς ο ιός μπορεί σιγά σιγά να γίνει όπως η κοινή γρίπη, που θα κάνει πολύ μικρές εξάρσεις, ίσως τη χειμερινή περίοδο, και θα προκαλεί μία ήπια νόσο, ηπιότερη απ’ αυτήν που προκαλεί τώρα.
Επιστρέφοντας στις μεταλλάξεις, καταλαβαίνουμε ότι είναι αναπόφευκτες κι αναμενόμενες, συμβαίνουν όσο αναπαράγεται ο ιός και μπορούν να προκαλούν αλλαγές στη συμπεριφορά του. Κάποιες αλλαγές θα μπορούσαν να είναι προς όφελος κι όχι εις βάρος του ανθρώπου, π.χ. να είναι ηπιότερη η νόσηση, αλλά μέχρι τώρα δεν έχουν συμβεί τέτοιες. Όσον αφορά δε στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων που κυκλοφορούν, δεν φαίνεται προς το παρόν να μειώνεται από τις υπάρχουσες μεταλλάξεις. Όταν υπάρξουν τέτοιες, με μια γρηγορότερη κι απλούστερη διαδικασία, θα “αναβαθμίζονται” τα εμβόλια ώστε να διατηρούν την αποτελεσματικότητά τους.
Στην Ελλάδα ξέρουμε ότι κυκλοφορούν οι μεταλλάξεις του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νότιας Αφρικής. Συμβάλλουν κι αυτές, κυρίως η πρώτη, στην έξαρση της επιδημίας που βιώνουμε αυτή την περίοδο, λόγω αυξημένης μεταδοτικότητας. Δεν φαίνεται όμως να έχουν μεγαλύτερη επίπτωση στα παιδιά από το πρωτότυπο στέλεχος του κορωνοϊού, παρά την προβολή διαφόρων δημοσιεύσεων που προκαλούν σύγχυση κι άγχος στον κόσμο. Είναι βέβαιο ότι υπάρχει αυξημένος επιπολασμός, περισσότερα παιδιά, όπως κι ενήλικες, νοσούν στο δεύτερο κύμα στην Ελλάδα σε σχέση με το πρώτο, χωρίς όμως να νοσούν βαρύτερα.
Ψυχολογικές Επιπτώσεις
Η κόπωση είναι εμφανής παντού. Επηρεάζει τη διάθεση και την ενεργητικότητά μας. Βιώνουμε την επιδημική έξαρση της COVID-19 του χειμώνα, όπως την αναμέναμε. Προσπαθούσα τους προηγούμενους μήνες στο ιατρείο να προετοιμάσω τις οικογένειες γι’ αυτήν, προαναγγέλλοντας την άφιξή της, εξηγώντας, παρηγορώντας… Δεν είχα προβλέψει όμως (ή βιώσει ακόμη) τις ψυχολογικές επιπτώσεις της τραχιάς πραγματικότητας του εγκλεισμού, της απομάκρυνσης από οικογένειες και φίλους, της εργασίας από το σπίτι, της μη δια ζώσης λειτουργίας των σχολείων.
Πρέπει όμως να κρατηθούμε από κάπου και αυτό είναι το μέλλον. Οι εμβολιασμοί προχωρούν, προβλέπεται ότι μέχρι τον Αύγουστο θα έχουν εμβολιαστεί όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες. Η αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και η κυκλοφορία σε ανοικτούς χώρους επιτρέπουν την έξοδό μας από τα σπίτια, χωρίς κίνδυνο μετάδοσης όσο προσέχουμε, επιτρέποντας μας να πάρουμε μια βαθιά ανάσα.
Ίσως, τολμώ να γράψω, πλησιάζουμε στο τέλος της πανδημίας, ή τουλάχιστον στον έλεγχό της. Και για την επίτευξή της, παραινώ κάθε έναν που έχει τη νόμιμη δυνατότητα να κάνει οποιοδήποτε εμβόλιο έχει λάβει έγκριση έναντι του SARS-CoV-2 να μην αναβάλλει ή αποφεύγει τον εμβολιασμό. Οφείλουμε να έχουμε συναίσθηση της τύχης μας, ότι μπορούμε να εμβολιαστούμε. Έχουμε, τέλος, πολλά παραδείγματα στο παρελθόν ελέγχου επιδημικών εξάρσεων με τη μαζική διενέργεια εμβολιασμών, αλλά και σύγχρονα, όπως διαφαίνεται ότι συμβαίνει στο Ισραήλ και τη Ρωσία.
