Οι στίχοι των τραγουδιών έχουν τη δική τους ιστορία. Όχι μόνο αυτή που αφηγούνται, αλλά και αυτή που –κάποιες φορές– «ξαναγράφεται» με νέες λέξεις. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιοι καλλιτέχνες δεν αρκούνται στη διασκευή ερμηνεύοντας το τραγούδι με διαφορετικό τρόπο, αλλά συχνά τολμούν να αλλάξουν ελαφρώς ή… βαρέως και τους στίχους. Έτσι το τραγούδι, διατηρώντας στοιχεία της αρχικής του σύλληψης, εξελίσσεται, αποκτά καινούργια φωνή, νέο νόημα και ταυτότητα.
Στην ιστορία της μουσικής, χάρη σε τέτοιες παρεβάσεις, κάποια τραγούδια έχουν αποκτήσει κοινωνικό ή πολιτικό βάθος, έχουν μετατραπεί σε δηλώσεις, έχουν απαλλαχθεί από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Λίγες διαφορετικές λέξεις, μια γερή δόση εναλλακτικής ερμηνείας, η προσωπική σφραγίδα του καλλιτέχνη… και να! Τα τραγούδια παίρνουν νέα διάσταση, επαναπροσδιορίζονται, φρεσκάρονται και συχνά αρέσουν πολύ περισσότερο στη νέα τους μορφή.
Όταν η μουσική συναντά το θάρρος της αλλαγής γίνονται ωραία πράγματα. Ας θυμηθούμε λοιπόν πέντε τέτοια τραγούδια. Που ξέφυγαν από τα στενά όρια της εποχής τους, βρήκαν νέα ζωή, νέο σκοπό και νέο κοινό.
«Girls Just Want to Have Fun»
Robert Hazard (1979) vs. Cyndi Lauper (1983)
Το τραγούδι γράφτηκε από τον Robert Hazard το 1979 και είχε έναν μάλλον σοβινιστικό τόνο, αφήνοντας την αίσθηση πως οι γυναίκες «υπάρχουν» για την ευχαρίστηση των ανδρών.
Η Cyndi Lauper, το 1983, άλλαξε το «αφήγημα». Τροποποίησε διακριτικά κάποιους στίχους και έδωσε μια φεμινιστική χροιά στο ύφος και τον τρόπο που το τραγούδησε, μετατρέποντάς το σε ύμνο για τη γυναικεία ανεξαρτησία και ελευθερία.
Πλέον, δεν ήταν ένας άντρας που μιλούσε για τις γυναίκες, αλλά οι ίδιες οι γυναίκες που διεκδικούσαν το δικαίωμά τους να περνάνε καλά. Να είναι δυναμικές, χαρούμενες, ανεξάρτητες. Party animals; Party poopers; Ό,τι γουστάρουν, τέλος πάντων, χωρίς εμπόδια, στερεότυπα και περιορισμούς.
Μαντέψτε ποια από τις δύο εκδοχές έγινε διαχρονικό hit!
«Jolene»
Doly Parton (1973) vs. Beyoncé (2024)
Kάντε το εικόνα. Η Dolly Parton κάθεται λυπημένη, με χαμηλωμένο βλέμμα, και παρακαλεί την Jolene να μην της πάρει τον άντρα. «Σε εκλιπαρώ, είσαι πανέμορφη, δεν μπορώ να σε ανταγωνιστώ, η ευτυχία μου εξαρτάται από εσένα…». Κλασικό δράμα, σαπουνόπερα από τα παλιά, από το 1973 για την ακρίβεια.
Κι έρχεται η Beyoncé, 51 χρόνια αργότερα, με το καουμπόικο καπέλο της, σταυρώνει τα χέρια λέγοντας «Άκου εδώ, Jolene, δεν παίζω παιχνίδια εγώ, ξέρω ποια είμαι, ξέρω τον άντρα μου και καλύτερα να βρεις αλλού να ρίξεις τα δίχτυα σου. Μην τα βάζεις μαζί μου γιατί την έβαψες…». Και κάπως έτσι, η Beyoncé σήκωσε και το Βραβείο Grammy Album of the Year του 2024 για το «Cowboy Carter».
«Respect»
Otis Redding (1965) vs. Aretha Franklin (1967)
Στο κατά Redding «Respect» ο άνδρας και κλασικός «κουβαλητής» του σπιτιού επιζητά –ελαφρώς παραπονιάρικα– τον σεβασμό της γυναίκας του όταν επιστρέφει στο σπίτι.
Όμως λογάριαζε χωρίς την Aretha, η οποία, με κάποιες κομβικές αλλαγές στους στίχους, την ιδιοφυή ενορχήστρωση, αλλά κυρίως την αποφασιστική, γεμάτη ενέργεια και δυναμισμό ερμηνεία της, μεταμόρφωσε το τραγούδι σε φεμινιστικό μανιφέστο ανεξαρτησίας και αυτοεκτίμησης.
Η Aretha τραγουδάει «R-E-S-P-E-C-T, find out what it means to me», τονίζοντας πως οι γυναίκες δεν ζητούν απλώς σεβασμό, αλλά τον απαιτούν, όπως και τον χώρο και τη θέση τους στον κόσμο. Επειδή μπορούν.
«Θα Κλείσω τα Μάτια»
Γρηγόρης Μπιθικώτσης (1967) vs. Βίκυ Μοσχολιού (1971)
Εδώ, στα «δικά μας», συνέβη το ανάποδο. Μπορεί να γνωρίζουμε το τραγούδι ως ερωτικό άσμα από τη Βίκυ Μοσχολιού, ωστόσο όταν πρωτοκυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα οι στίχοι του Άκη Πάνου ήταν τελείως διαφορετικοί.
Αναφέρονταν στη φτώχεια και την απόγνωση, αλλά και στην ανάγκη των ανθρώπων να καταφέρουν να ξεφύγουν από τη μιζέρια. Η εκτέλεση του Γρηγόρη Μπιθικώτση ακούστηκε για 15 μέρες μόνο και μετά απαγορεύτηκε από το χουντικό καθεστώς, αφού στίχοι όπως «ας απλώσουμε τα χέρια μακριά από τη μιζέρια» θεωρήθηκαν αντιστασιακοί, οπότε ο στιχουργός αναγκάστηκε να γράψει νέους στίχους και να το «πάρει αλλιώς».
Προφανώς δεν ήταν το μοναδικό τραγούδι που λογοκρίθηκε εκείνη την περίοδο.
«We Shall Overcome»
Charles Albert Tindley (1900) vs. Civil Rights Movement Version (1960s)
Το τραγούδι αυτό έχει επίσης μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Γράφτηκε το 1901 από τον Αφροαμερικανό αιδεσιμότατο Charles Albert Tindley, είχε τίτλο «I’ll Overcome Some Day» και ήταν ένας θρησκευτικός gospel ύμνος που μιλούσε για τη λύτρωση και την ελπίδα που χαρίζει η πίστη στο Θεό.
Η σύγχρονη εκδοχή του λέγεται ότι τραγουδήθηκε για πρώτη φορά κατά την απεργία του εργοστασίου πούρων στο Charleston της Νότιας Καρολίνας (1945-46). Στη συνέχεια καταγράφηκε σε μια έκδοση του People’s Songs Bulletin ως «We Will Overcome», απέκτησε συλλογικό χαρακτήρα και άρχισε να τραγουδιέται από ακτιβιστές. Ο Pete Seeger, ο μεγάλος Αμερικανός folk μουσικός, διαφοροποίησε τους στίχους και το «We Shall Overcome» πια καθιερώθηκε ως ύμνος του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα.
Από τη δεκαετία του ’60 –που αναφέρθηκε από τον Martin Luther King Jr. και τραγουδήθηκε από τη Joan Baez και τον Βob Dylan– μέχρι και σήμερα συνεχίζει άξια τη διαδρομή του ως σύμβολο αγώνα. Χαρακτηριστικά, το 2010, ο Roger Waters κυκλοφόρησε μια νέα εκδοχή ως διαμαρτυρία ενάντια στον αποκλεισμό της Γάζας, στην Ινδία μεταφράστηκε στα Χίντι ως «Hum Honge Kaamyab», ενώ σε βεγγαλόφωνες περιοχές υπάρχουν δύο εκδοχές, με τη μία να συνδέεται με τον Πόλεμο Ανεξαρτησίας του Μπανγκλαντές. Επίσης, στην Κεράλα έγινε ύμνος φοιτητικών αγώνων, ενώ η ισπανική εκδοχή της María Elena Walsh τιτλοφορείται «Venceremos».
Και όχι μόνο. Το τραγούδι έχει βγει και εκτός γήινης τροχιάς: το 2014, μια ηχογράφησή του ενορχηστρωμένη από τον συνθέτη Nolan Williams Jr. και ερμηνευμένη από τη μεσόφωνο Denyce Graves, περιλαμβανόταν σε μια συλλογή έργων τέχνης που εστάλησαν στο διάστημα στην πρώτη δοκιμαστική πτήση του διαστημοπλοίου Orion.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Woody Guthrie: «Αυτός ο Κόσμος Είναι για Όλους»
