Η φράση «ώρα να πλύνεις τα δόντια σου» είναι σε όλους τους γονείς γνωστή. Όμως, πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να βάζουμε καθημερινά τα απαραίτητα όρια στα παιδιά μας;
Η προσπάθεια να παραμείνουμε σταθεροί στους κανόνες και στα όρια καθόλη τη διάρκεια της ημέρας, ανεξάρτητα από το εάν δυσαρεστούμε το παιδί, ανεξάρτητα από τις όποιες αντιδράσεις του, είναι κάποιες φορές εξαντλητική.
Τι όφελος όμως έχουν τα παιδιά από την οριοθέτηση του γονέα; Υποστηρίζεται πως από όλα τα αγαθά που κάνουν τη ζωή των παιδιών ευτυχισμένη τίποτε δεν είναι μεγαλύτερο, τίποτε γονιμότερο, τίποτε πιο ευχάριστο από τη σταθερότητα και την αγάπη που μπορεί να του χαρίσουν οι γονείς του.
Η αμοιβαία αγάπη και η εκτίμηση που προσφέρονται δίχως ανταλλάγματα συνιστούν τον πολύτιμο και σταθερό δεσμό που χτίζεται με τα χρόνια ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς. Το να γίνεις όμως γονιός με τα κατάλληλα εργαλεία/όρια απέναντι στα παιδιά θα μπορούσε κανείς να πει ότι χρειάζεται… δεξιοτεχνία.
Ο Μιχάλης Καλλιφρονάς είναι γιατρός (MD), πιστοποιημένος προσωποκεντρικός ψυχοθεραπευτής (ECP) με postdoctoral στην ενδοκρινολογία (Paris V) και μεταπτυχιακά διπλώματα στην κλινική φαρμακολογία και τοξικολογία (Paris VII), στη συμβουλευτική (Strathclyde), στο focusing (East Anglia) και στην κλινική εποπτεία (Derby).
Είναι editor και κριτής επιστημονικών περιοδικών και υπήρξε ιδρυτικός πρόεδρος της Ελληνικής Προσωποκεντρικής και Βιωματικής Εταιρείας. Εργάζεται με ομάδες ψυχοθεραπείας, με ψυχοθεραπεία χρόνιων νόσων, με ομάδες γονέων και γονεϊκών δεξιοτήτων, θυμού και θετικής διεκδίκησης, αυτοεκτίμησης, ενώ κάνει και ατομική και ομαδική κλινική εποπτεία.
Ο γιατρός Μιχάλης Καλλιφρονάς μας εξηγεί μέσα από τις ομάδες γονεϊκών δεξιοτήτων πώς τα όρια, το χτίσιμο της αυτοεκτίμησης του παιδιού αλλά και η σταθερότητα του γονέα μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξή του.
Ο Carl Jung υποστήριζε πως το εξωτερικό περίβλημα της προσωπικότητας του ανθρώπου δημιουργείται από τον ρόλο του πατέρα, ενώ ο εσωτερικός πυρήνας οφείλεται στον ρόλο της μητέρας. Πώς επηρεάζει ο γονεϊκός ρόλος τη δημιουργία της προσωπικότητας του παιδιού;
Ο ρόλος και των δυο γονέων είναι εξαιρετικά σημαντικός. Για παράδειγμα, η εικόνα που σχηματίζουν τα παιδιά για τον σύντροφο που θα αποκτήσουν στο μέλλον δημιουργείται συνήθως από το πρότυπο γονέα του αντίθετου φύλου.
O γιος επιλέγει από τη μητέρα του και η κόρη από τον πατέρα της την εικόνα του μοντέλου του συντρόφου που θα αποκτήσει, είτε αυτό σημαίνει προς την κατεύθυνση της ομοιότητας είτε προς την κατεύθυνση της αντίθεσης.
Οπότε, το βίωμα καθενός μπορεί να γίνει το αποτύπωμα στον μελλοντικό σύντροφό του. Ωστόσο, όσον αφορά τη θεωρία του Jung, πιστεύω πως μιλάει για την κοινωνία του τότε.
Υπάρχουν διαφορές στη σημερινή εποχή συγκριτικά με αυτήν τη θεώρηση;
Στη σημερινή κοινωνία που ο άντρας καλείται να παίξει ενεργό ρόλο στο μεγάλωμα των παιδιών –και αυτό είναι αναγκαίο να γίνει– ο πυρήνας δημιουργείται και από τους δύο γονείς.
Υπάρχουν πατέρες που είναι άνεργοι και μεγαλώνουν τα παιδιά τους σχεδόν από τον πρώτο χρόνο ή από τον πρώτο μήνα ενός βρέφους. Δηλαδή, είναι η μητέρα εκείνη που εργάζεται και λείπει από την οικογενειακή εστία.
Η εικόνα που έχουμε στη σύγχρονη εποχή είναι ότι τα ζευγάρια αλλάζουν ρόλους και μεγαλώνουν τα παιδιά τους με ένα διαφορετικό μοντέλο συγκριτικά με το παρελθόν. Άρα, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο πυρήνας της προσωπικότητας του παιδιού σχηματίζεται περισσότερο από αυτήν ή αυτόν που το μεγαλώνει. Όμως, η εικόνα του μελλοντικού συντρόφου δημιουργείται καταρχήν από τον γονέα του αντίθετου φύλου και στη συνέχεια αυτή επιβεβαιώνεται ή απορρίπτεται από τη ζωή.
Πιστεύετε, λοιπόν, πως και τα δύο φύλα προσφέρουν ισάξιο χρόνο στον απαιτητικό γονεϊκό ρόλο καθημερινά;
Και τα δύο προσφέρουν. Βέβαια, η μητέρα έχει το προνόμιο να είναι γεννημένη για να δώσει την πρώτη αγκαλιά. Κανένας δεν θα μπορούσε να το αμφισβητήσει αυτό και δεν μπορούμε να το παρακάμψουμε διότι είναι δημιούργημα της φύσης.
Αυτό προκύπτει εξαιτίας της ωκυτοκίνης που εκκρίνεται όταν γεννάει και στη συνέχεια θηλάζει το παιδί. Συνεπώς, η διαφορά είναι ότι όντως προσφέρει περισσότερη στοργή. Μετέπειτα μπαίνει σιγά σιγά στον ρόλο και ο πατέρας. Ίσως μάλιστα και από τις πρώτες μέρες η σημασία μπορεί να είναι ισάξια, αν ο πατέρας ασχολείται.
Αυτό εξαρτάται από το πόσο χώρο αφήνει η μητέρα στον πατέρα ή κυρίως καθορίζεται από τη θέληση του πατέρα; Οι σχέσεις πατέρα-παιδιού στηρίζονται σε πιο γερές βάσεις σήμερα;
Θα έλεγα πως υπερισχύει το πρώτο. Συνήθως, όσο έχει συμφωνηθεί στη μεταξύ τους σχέση και όσο βέβαια η μητέρα μπορεί να δεχτεί βοήθεια.
«Οι υγιείς σχέσεις στα ζευγάρια προϋποθέτουν την ελαχιστοποίηση των ρόλων. Δεν μοιράζονται ρόλους αλλά κυρίως αμοιβαιότητα, σύμφωνα με τους θεραπευτές των ζευγαριών».
Τι εννοείτε;
Εννοώ ότι συμβαίνει σχετικά συχνά η γυναίκα να αισθάνεται πως το παιδί είναι δική της κύρια ασχολία, με αποτέλεσμα ο άντρας να μένει αμέτοχος, είτε το θέλει είτε όχι, και εν τέλει να αισθάνεται παραμελημένος.
Χρειάζεται η σχέση τους πριν από το γάμο να είναι χτισμένη ισάξια και σε ισότιμη βάση. Πιο συγκεκριμένα, αυτό βοηθάει στο αυτονόητο, ότι καθένας θα αναλάβει τον ρόλο του. Να είναι ξεκάθαρο ότι τα παιδιά θα τα μεγαλώσουν μαζί.
Δεν το θέτουμε σε επίπεδο ρόλων αλλά σε επίπεδο σχέσεων. Οι υγιείς σχέσεις στα ζευγάρια προϋποθέτουν την ελαχιστοποίηση των ρόλων. Δεν μοιράζονται ρόλους αλλά κυρίως αμοιβαιότητα, σύμφωνα με τους θεραπευτές των ζευγαριών.
Ειδικότερα, δεν προσμετρούμε τις ευθύνες που έχουμε καθημερινά, όπως ποιος θα πάει τα παιδιά σχολείο, ποιος θα τα διαβάσει ή ποιος θα τα πάει στις σχολικές του δραστηριότητες. Υπάρχει αμοιβαιότητα χωρίς να μοιράζονται ρόλοι.
Όταν υπάρχουν υγιείς σχέσεις δεν υπάρχουν ρόλοι ή κανόνες. Αυτά είναι στοιχεία που έχουν προκύψει από την αλλαγή και την ανύψωση της γυναίκας στη θέση που της αξίζει.
Η Margaret Mahler ονομάζει ως «σταθερότητα αντικειμένου» τη νοητική ικανότητα να διατηρεί τον ακριβή συμβολισμό της θετικής ψυχικής εικόνας του «σημαντικού άλλου». Υπάρχουν περιπτώσεις που τα παιδιά αγκιστρώνονται είτε στη μητέρα είτε στον πατέρα. Πώς εξισορροπείται αυτό;
Όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε υγιές οικογενειακό περιβάλλον δεν χρειάζεται να αγκιστρωθεί στον ένα ή στον άλλο γονέα. Σύμφωνα με τον Freud, συνήθως το αγόρι αγκιστρώνεται στο αντίθετο φύλο και το περιγράφει με το οιδιπόδειο σύμπλεγμα.
Αντίστοιχα, το κορίτσι συχνά αποτυπώνει τον ρόλο του «μπαμπάκα» ως σύμβολο για τη μελλοντική ζωή. Αν δεν υπάρχει μπαμπάκας, τότε συχνά υπάρχει ένας φόβος προς τους άντρες. Ο μπαμπάς δημιουργεί την έλξη με τον φόβο ή την έλξη με την ασφάλεια. Τον ασφαλή δεσμό ή τον μη ασφαλή δεσμό.
Ωστόσο, την αίσθηση ή τη θεώρηση του ασφαλούς και υγιούς δεσμού μπορεί βεβαιότατα να τα εισπράξει και από τη μητέρα. Αυτό σημαίνει ότι μια θετική εικόνα του γονέα θα παρέχει στο παιδί το μοντέλο του θαυμασμού, την έγκριση, τη βεβαίωση, την ενθάρρυνση, τον καθησυχασμό και τα όρια. Αρκεί ένας.
Υπάρχει κάτι που λείπει από τα σημερινά παιδιά; Ποια είναι η εμπειρία σας όλα αυτά τα χρόνια μέσα από τις γονεϊκές ομάδες;
Στις μέρες μας αυτό που λείπει στα παιδιά είναι η οριοθέτηση και συχνά η αυτονομία.
«Σήμερα υπάρχει περισσότερη ελευθερία και είναι σημαντικό ο γονέας να ξέρει πότε θα πει όχι».
Πόσο δύσκολο είναι να επιβληθεί το όριο;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι αρκετά δύσκολο. Η παγίδα βρίσκεται συνήθως στο ότι οι γονείς συγκρίνουν με πρακτικές της δικής τους νιότης. Παλαιότερα οι εποχές ήταν διαφορετικές, διότι η ανάγκη ανάγκαζε τους ανθρώπους να βάζουν τα όρια.
Σήμερα υπάρχει περισσότερη ελευθερία και είναι σημαντικό ο γονέας να ξέρει πότε θα πει όχι. Κοντά σε αυτό, ας σημειωθεί ότι τα παιδιά παλαιότερα δεν είχαν την επιλογή να μην είναι προγραμματισμένα ως προς μια συγκεκριμένη γραμμή ή κατεύθυνση.
Υπήρχαν διαφορετικά πρότυπα και η ελευθερία είχε περιορισμούς. Παλιά δεν υπήρχε περίπτωση να μπει ο δάσκαλος στην τάξη και να μη σηκωθούμε όρθιοι ή να μη μιλάμε στον πληθυντικό στους μεγαλύτερούς μας. Ήμασταν προγραμματισμένοι σε αυτή τη γραμμή χωρίς να χρειαστεί κάτι να ειπωθεί. Ήταν αυτονόητο. Ήταν το σύστημα πιο αυστηρό. Εκτός από αυτό, υπήρχε μικρότερη οικονομική ευχέρεια. Δεν υπήρχαν ευκολίες.
Όταν λοιπόν είναι προφανή τα αίτια της άρνησης, γίνεται πιο εύκολα αποδεκτό, ενώ όταν υπάρχει μεγαλύτερη ευχέρεια, γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Με αποτέλεσμα να επικρατεί η νοοτροπία ότι το παιδί χρειάζεται να εκπαιδευτεί στο σχολείο για να οριοθετηθεί.
Ωστόσο, η ζωή είναι πιο γρήγορη, η ανάγκη για οριοθέτηση είναι συχνότερη και η δυνατότητα να προλάβει κανείς είναι περιορισμένη αν μαζί με το σχολείο δεν συμβάλλει καθοριστικά και ο γονέας. Οι ρόλοι γονέα και σχολείου είναι διακριτοί και πάρα πολύ σημαντικοί.
Υπάρχουν περισσότερες προκλήσεις από το περιβάλλον;
Βέβαια. Τα σημερινά παιδιά έχουν την αντίληψη ότι, ανεξαρτήτως ηλικίας, μπορούν πολύ εύκολα να αποκτήσουν αυτά που επιθυμούν. Μαθαίνουν να έχουν περισσότερα από ό,τι έχουν πραγματικά ανάγκη και πολλές φορές χωρίς να υπάρχει σχετική οριοθέτηση στο σπίτι.
Τι χρειάζεται να κάνει ο γονέας τελικά;
Αυτό που έχει σημασία σήμερα είναι πως ο ρόλος του γονέα έχει στρεβλωθεί. Καλείται να πράττει πράγματα που δεν συμπεριλαμβάνονται στον ρόλο του κανονικά. Πολύ συχνά ακούμε να μπαίνει στον ρόλο του δασκάλου για να διαβάζει το παιδί του.
Αν χρειαζόταν να αποτυπώσουμε τον ρόλο του γονέα ως ορισμό θα λέγαμε αυτό που έχει περιγραφεί πολύ συγκεκριμένα από τη Margaret Mahler, το οποίο προαναφέρατε.
Συγκεκριμένα, ο γονέας καλείται να δώσει στο παιδί αναγνώριση, θαυμασμό, επιβεβαίωση, ενθάρρυνση και οριοθέτηση. Αυτά είναι τα πολύ σημαντικά εργαλεία που χρειάζεται να κατέχει και να εφαρμόζει ο γονέας ώστε να μεγαλώνει-εκπαιδεύει με ένα γόνιμο μοντέλο μια έφηβη ή έναν έφηβο και να τον/την προετοιμάζει για ενηλικίωση.
«Ο θυμός μπορεί να δημιουργήσει άγχος. Αποφεύγουμε τον θυμό όταν χρειάζεται να επιβάλουμε το όριο».
Τα όρια μπορούν να δημιουργήσουν άγχος στους έφηβους;
Όχι όταν τίθενται εν γαλήνη. Ο θυμός μπορεί να δημιουργήσει άγχος. Αποφεύγουμε τον θυμό όταν χρειάζεται να επιβάλουμε το όριο.
Φροντίζουμε να μην υπάρχει ένταση. Αυτό που έχει σημασία είναι να διατηρούμε τη νηφαλιότητά μας ώστε να μη δημιουργούνται ανεπιθύμητα αποτελέσματα και λάθος μηνύματα. Χρειάζεται όμως να δεχτούμε ότι είναι αρκετά δύσκολο να το επιτύχουν μόνοι τους οι γονείς σε αυτές τις ηλικίες και συχνά χρειάζονται βοήθεια.
Τι γίνεται όταν λείπουν αυτά;
Τότε για καθένα από αυτά υπάρχει και ένα έλλειμμα που θα χρειαστεί να αντιμετωπιστεί.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση των εφήβων σήμερα; Το άγχος;
Υπάρχουν αρκετές προκλήσεις αλλά αυτό που κυρίως κυριαρχεί είναι πως θέλουν να περνούν απλώς «καλά» χωρίς να προβληματίζονται. Ας σημειωθεί ότι αυτό είναι που ακολουθούν και οι γονείς.
Όταν, για παράδειγμα, τα παιδιά δυσκολεύονται σε κάποιον τομέα στη ζωή τους, οι γονείς έχουν την τάση να παρεμβαίνουν, να «αφαιρούν» την ευθύνη των παιδιών, για να διευκολύνουν τις καταστάσεις ώστε τα πεδία να γίνονται πιο εύκολα.
Αυτό παρεκκλίνει πολύ από τα όρια και τον ρόλο που πρέπει να έχουν. Το φαινόμενο αυτό ευθύνεται πολλές φορές για τη δυσκολία που έχουν τα παιδιά στο να προσπαθήσουν περισσότερο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να επιλύσουν μόνα τους τις καταστάσεις που τα αφορούν και να εγκαταλείπουν πρόωρα την προσπάθεια. Αυτό αποτελεί μια πολύ σημαντική πρόκληση τόσο για τους έφηβους όσο και για τους γονείς.
Σας ευχαριστώ πολύ!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Φωτεινή Στεφανίδη: «Ήθελα η Ζωγραφιά να Αγκαλιάσει τον Πλανήτη»
Άδα Σταματάτου: «Ο Αυτισμός δεν Είναι Αρρώστια»
Κάτω στον Πειραιά, στα Πορνεία (με Ξεναγό την Έρευνα του Βασίλη Πισιμίση)
