Το βαρύνουσας σημασίας ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής ενεργοποιεί τόσο το θυμικό όσο και το συναίσθημα των θεατών, καθώς δεν τους είναι άγνωστο.
Πολλοί θεατές έχουν οι ίδιοι ή συγγενείς τους ρίζες μικρασιατικές. Αλλά, ακόμη κι αν δεν συμβαίνει αυτό, έχουν διαβάσει μελέτες-αφιερώματα για την Καταστροφή του 1922 και την εγκατάσταση των προσφύγων στη νέα πατρίδα, έχουν παρακολουθήσει ντοκιμαντέρ και ταινίες βασισμένες σε αυτό το ιστορικό γεγονός, έχουν ακούσει τις καταγεγραμμένες προφορικές μαρτυρίες των πληροφορητών της πρώτης ή δεύτερης γενιάς Μικρασιατών, έχουν παρευρεθεί πιθανά σε αφιερωματική μουσικοχορευτική εκδήλωση για τους Μικρασιάτες, που είναι γνωστοί για τις παραδόσεις τους.
Η Μικρασιατική Καταστροφή έχει επίσης περάσει από τον ιστορικό αφηγηματικό λόγο στο θέατρο με όχημα εμβληματικές παραστάσεις στις σκηνές της Αθήνας.
Σμύρνη μου Αγαπημένη
Η θεατρική εξιστόρηση δραματικών προσωπικών ιστοριών απαιτεί πάντα ειδική διαχείριση, καθώς σημαντικό δραματουργικό εφόδιο είναι ο αφηγηματικός λόγος, που δονεί τον θεατή. Εκεί επενδύει κάθε παράσταση. Η ιστορία γίνεται πιο θορυβώδης όταν γίνεσαι σκηνοθέτης, πρωταγωνιστής, συμμέτοχος και θεατής στην αναπαράστασή της. Σε τέτοιου είδους παραστάσεις, η χρήση των ψηφιακών μέσων και της μουσικής λειτουργεί επικουρικά, δημιουργώντας τις έντονες, αισθητικά και συναισθηματικά, εικόνες από τη Σμύρνη του 1917 και τις ακόμα πιο δραματικές εικόνες από τις σκηνές που εκτυλίχθηκαν στα παράλια της Μικράς Ασίας.
Στο παρελθόν και συγκεκριμένα από το 2014 έως το 2017, το έργο «Σμύρνη μου Αγαπημένη» φέρει εξ ολοκλήρου την υπογραφή της Μιμής Ντενίση. Μια καλοδουλεμένη παράσταση με ιστορικό υπόβαθρο, ισορροπημένη ως προς την απόδοση των μουσικών, ιστορικών και θεατρικών μερών της, που εντρυφεί στην ταυτότητα των Σμυρναίων πριν και μετά την Καταστροφή, όπως προβάλλεται μέσα από τις ιστορικές πηγές και συγκεκριμένα μέσα από τις «γκαζέτες», τον Τύπο της εποχής. Στο «Θέατρον» του Κέντρου Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» είχε ανέβει το 2019-2020 και το δεύτερο μέρος, που είχε τον τίτλο «Κι από Σμύρνη… Σαλονίκη».
Κοινός Λόγος
Η ιστορική μνήμη αναβιώνει μέσα από τις καταγεγραμμένες προφορικές μαρτυρίες της Έλλης Παπαδημητρίου, που μαθήτευσε στη ζωγραφική κοντά στον συντοπίτη της Φώτη Κόντογλου, με τον οποίο είχαν πνευματική επικοινωνία. Οι μαρτυρίες της κουβαλούν πόνο, κακουχίες, μαζικές εκτελέσεις και μυρίζουν καμένη ζωή από τους πολέμους που σφράγισαν την ελληνική ιστορία. Ο «Κοινός Λόγος» αποτελεί την κοινή φωνή γυναικών που ξεριζώθηκαν από την πατρογονική εστία τους, γυναικών που βίωσαν την απώλεια σε όλες τις μορφές της. Το έργο είχε παρουσιαστεί στο Θέατρο Παραμυθίας το 2019, σε σκηνοθεσία Μπάμπη Κλαλιώτη.
Ματωμένα Χώματα
Η Διδώ Σωτηρίου είχε πει σε συνέντευξή της πως μέσα στα βιβλία της προσπάθησε να κλείσει τις μεγάλες στιγμές που σφράγισαν την εθνική μας ιστορία. Στα «Ματωμένα Χώματα» αναφέρεται στη ζωή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και στη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα «Ματωμένα Χώματα» επανεμφανίζονται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, σκηνοθετημένα από τον Γιώργο Παλούμπη, σε θεατρική προσαρμογή του ιδίου και του Αντώνη Τσιοτσιόπουλου, ενώ έχει προηγηθεί –το 2019– στο πλαίσιο του Πειραιάς Artport II η παράσταση «Το Αϊβαλί η Πατρίδα μου, όπου ο Φώτης Κόντογλου εστιάζει στο Αϊβαλί ως τη λατρεμένη του πατρίδα, για την οποία μιλά νοσταλγικά, ενθυμούμενος τους ανθρώπους και τις ιστορίες τους.
Αϊβαλί η Πατρίδα μου
Η Χαρούλα Αλεξίου και η Όλια Λαζαρίδου ζωντάνεψαν μνήμες ατομικές και συλλογικές πατώντας πάνω σε αποσπάσματα από το «Αϊβαλί η Πατρίδα μου» του Φώτη Κόντογλου και σε ένα απόσπασμα από το διήγημα της Έλλης Παπαδημητρίου «Κοινός Τόπος», δίνοντας στον λόγο σκηνική υπόσταση. Θεατρική αφήγηση που θα μπορούσε να ακουστεί και σε μορφή podcast.
Το Χρονικό των 10 Ημερών
Η Διδώ Σωτηρίου και ο Φώτης Κόντογλου δεν είναι οι μόνοι συγγραφείς που αναφέρονται σε εκείνη την εποχή. Το «Χρονικό των 10 Ημερών», μια παράσταση βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο/ημερολόγιο της Αγάπης Μολυβιάτη-Βενέζη, ανέβηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σε σκηνοθεσία της Μάνιας Παπαδημητρίου. Η Αγάπη-Μολυβιάτη Βενέζη, αδερφή του συγγραφέα Ηλία Βενέζη, αφηγείται μια αληθινή ιστορία, μια ιστορία-ντοκουμέντο, δημιουργώντας το δικό της μνημείο ειρήνης και αγάπης με φόντο την εποχή του πολέμου, του μεγάλου κακού στη Μικρά Ασία.
Ε_ΦΥΓΑ
Η παράσταση «Ε_ΦΥΓΑ», που φιλοξενήθηκε στο Μουσείο Ιστορίας και Λαογραφίας του Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας, αποτέλεσε μια περιπατητική περφόρμανς-σύνθεση αφηγήσεων των απογόνων των Μικρασιατών προσφύγων της Άνω Ελευσίνας, ντοκουμέντων και ζωντανής μουσικής. Η προφορική μαρτυρία του ενός γίνεται η ιστορία όλων, σε μια περφόρμανς που κινείται μεταξύ αφηγηματικού λόγου και ιστορικής τεκμηρίωσης και διευρύνει τον διάλογο που είχε ανοιχτεί το 2018 με τον Συνοικισμό της Ελευσίνας και τους κατοίκους του. Σκηνοθέτης αυτού του εγχειρήματος ήταν η Γιολάντα Μαρκοπούλου, ενώ συμμετέχοντες ήταν οι ηθοποιοί Θάνος Τσακαλίδης και Ιφιγένεια Καραμήτρου, καθώς και μέλη του Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας.
Παραστάσεις με την Ίδια Θεματική
Στον Χώρο Τέχνης Ιδιόμελο, με αφορμή τις επετείους για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τα 40 χρόνια αποδημίας του Στρατή Δούκα, σκηνοθετήθηκε από τον Μανώλη Γιούργο η «Ιστορία ενός Αιχμαλώτου» (έως 16/10), ένα έργο που συνδυάζει τη μαρτυρία και τη μυθοπλασία, που αφηγείται την περιπέτεια ενός άνδρα που δεν κατάφερε να διαφύγει κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή και υποδυόταν τον Τούρκο προκειμένου να επιβιώσει.
Οι αφιερωματικές παραστάσεις για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη μεγάλη Καταστροφή είχαν ξεκινήσει θεατρικά ήδη από τη σεζόν 2021-2022. Την περίοδο αυτή ανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο «Η Αιολική Γη» του Ηλία Βενέζη, σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαργιά, η οποία συνιστά νοσταλγική καταγραφή των παιδικών αναμνήσεων του Πέτρου στις Κυδωνίες της Μικράς Ασίας από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι το 1914, όταν άρχισαν οι πρώτοι διωγμοί, δίνοντας την αίσθηση ότι πρωταγωνιστεί η φύση, οι ήχοι, τα χρώματα και οι μυρωδιές που θα μείνουν ως ανεξίτηλες εικόνες στη μνήμη.
Στο πρόγραμμα για το 2022 του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού εντάχθηκε η παραγωγή της παράστασης «Οι Παστρικές», σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη, η οποία παίχτηκε με θετικό πρόσημο για λίγες παραστάσεις τον Οκτώβριο στο Θέατρο Τέχνης – Κάρολος Κουν.
Ένας συνδυασμός πρωτότυπων κειμένων, ιστορικών πηγών, αποσπασμάτων από τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου, μουσικής και τραγουδιών που ακούστηκαν ζωντανά, φωτίζει την περίοδο μετεγκατάστασης των νεαρών γυναικών –που αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα του προσφυγικού ρεύματος του ’22– και τη διαγεγραμμένη πορεία τους άμα τη αφίξει τους από τη Σμύρνη, οι οποίες αποκαλούνταν απαξιωτικά «παστρικές», στιγματίζοντάς τες ως αμφιβόλου ηθικής και γυναίκες προς αποφυγήν. Η πάστρα και η λάτρα, ταυτόσημες με τις Σμυρνιές, αποτέλεσαν αφορμή για τη στερεοτυπική και προκατειλημμένη αρνητική υποδοχή τους στην Ελλάδα, παρόμοια με την «υποδοχή» των σύγχρονων νεαρών προσφυγισσών που γίνονται θύματα εκμετάλλευσης. Ακόμη, η παράσταση φώτιζε το ευρύτερο κοινωνικοϊστορικό πλαίσιο της τραγωδίας και της Ελλάδας ως χώρας υποδοχής των προσφύγων.
Με σεβασμό στην ιστορία, οι παραστάσεις, πέρα από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αποτελούν φάρους που φωτίζουν αρχικά τη μνήμη και εν συνεχεία τη Σμύρνη ως κέντρο πολιτισμού, τεχνών και γραμμάτων, πριν και μετά τη Μεγάλη Καταστροφή.
*Αξίζει να αναφέρουμε το ντοκιμαντέρ «Σμύρνη, η Καταστροφή μιας Κοσμοπολίτικης Πόλης, 1900-1922» της Μαρίας Ηλιού και του Αλέξανδρου Κιτροέφ.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«No Exit» στο Μικρό Θέατρο Κεραμεικού
Ο Κωνσταντίνος Μπούρας-Μπαϊμάκος Θέλει «Να Κάνει τον Κόσμο Να Γελάει»
