Πραγματικά, δεν θα μπορούσα να έχω ξεκινήσει τη χρονιά διαβάζοντας πιο αισιόδοξο βιβλίο.
Η “Ανθρωπότητα” του Ολλανδού ιστορικού Rutger Bregman, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, μας επανασυστήνει πολλά απ’ όσα ξέρουμε για τους εαυτούς μας, την ιστορία μας, τον τρόπο που λειτουργούν οι κοινωνίες μας, και, εν τέλει, για το ίδιο το ανθρώπινο είδος.
Όλα ξεκινούν από μια σοβαρή παρανόηση: “μια πεποίθηση που ενώνει αριστερούς και δεξιούς, ψυχολόγους και φιλοσόφους, συγγραφείς και ιστορικούς” εδώ και πολλούς αιώνες. Ποια είναι η πεποίθηση αυτή; Ότι οι άνθρωποι είναι απ’ τη φύση τους εγωιστές και ιδιοτελείς.Στην “Ανθρωπότητα” λοιπόν, βασισμένος σε μια σειρά από συμπεριφορικές μελέτες, διάσημα, αλλά και λιγότερο γνωστά ιστορικά γεγονότα, ο Bregman μας καλεί να εξετάσουμε την ιδέα ότι μπορεί να μην είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα, “ότι είναι ρεαλιστικό και συνάμα επαναστατικό να θεωρούμε πως οι άνθρωποι είναι καλοί”. Συνεργατικοί αντί για ανταγωνιστικοί, με διάθεση να επιδεικνύουν εμπιστοσύνη αντί για δυσπιστία, φιλειρηνικοί αντί για αιμοδιψείς ή πολεμοχαρείς.
Όλα ξεκινούν από μια σοβαρή παρανόηση: “μια πεποίθηση που ενώνει αριστερούς και δεξιούς, ψυχολόγους και φιλοσόφους, συγγραφείς και ιστορικούς” εδώ και πολλούς αιώνες. Ποια είναι η πεποίθηση αυτή; Ότι οι άνθρωποι είναι απ’ τη φύση τους εγωιστές και ιδιοτελείς.
Είναι άραγε ρεαλιστικό να περιμένουμε πάντα το χειρότερο από τους άλλους;
Μας προστατεύει και μας προφυλάσσει, διαμορφώνοντας τις συνθήκες για τη δημιουργία αξίας και πλούτου, ή είναι μια συνταγή για να γινόμαστε όλο και χειρότεροι;
Το παράξενο της υπόθεσης είναι ότι, ό,τι κι αν πίστευα πριν την ανάγνωση του βιβλίου αυτού σε επιστημονικό ή ιδεολογικό επίπεδο, έχω γνωρίσει στη ζωή μου πάρα πολλούς καλούς, δίκαιους, ηθικούς ανθρώπους, που με βοήθησαν και με τους οποίους συνεργαστήκαμε άψογα, χωρίς να υπάρχει απαραίτητα κάποιο μαστίγιο που να μας βάζει στον σωστό τον δρόμο.
Ήταν όλα πάντα τέλεια; Όχι βέβαια, άνθρωποι είμαστε! Υπήρχαν άλλα πρόσωπα και καταστάσεις που μ’ έκαναν να αμφισβητήσω την πίστη μου στην ανθρώπινη καλοσύνη; Ασφαλώς. Όμως, τελικά, αν έπρεπε να κάνω έναν προσωπικό απολογισμό, θα είχε ξεκάθαρα θετικό πρόσημο.
Το τι πιστεύουμε για την ανθρώπινη φύση επιδρά στα πάντα – από τις μεταξύ μας σχέσεις μέχρι την πολιτική και την οικονομία. Και αν η θεμέλια πεποίθησή μας είναι λανθασμένη, τότε πόσα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά;
Και όμως, αν με ρωτούσατε πριν διαβάσω αυτό το βιβλίο, θα σας έλεγα κι εγώ ότι μια τάση της ανθρώπινης φύσης στην οποία μπορεί κανείς να βασιστεί, ιδιαίτερα καθώς σχεδιάζει θεσμούς και πολιτικές για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας μας, μάλλον είναι η ιδιοτέλεια. Θεωρούσα με άλλα λόγια ότι η προσωπική, θετική μου αντίληψη για τους ανθρώπους δεν ήταν απαραίτητα ενδεικτική του συνόλου. Αν όμως, τελικά, είναι;
Το τι πιστεύουμε για την ανθρώπινη φύση επιδρά στα πάντα – από τις μεταξύ μας σχέσεις μέχρι την πολιτική και την οικονομία. Και αν η θεμέλια πεποίθησή μας είναι λανθασμένη, τότε πόσα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά;
Όποια κι αν είναι τελικά η απάντηση στο μεγάλο ερώτημα της ανθρώπινης φύσης, η συζήτηση αυτή είναι πολύτιμη. Γιατί μας κάνει να αμφισβητούμε και να ψάχνουμε. Να σκεφτόμαστε, να βελτιώνουμε και να βελτιωνόμαστε. Να φανταζόμαστε τα πράγματα ακόμη καλύτερα απ’ ό,τι είναι τώρα. Χαίρομαι που το 2021 ξεκίνησε με μια τέτοια συναρπαστική αναζήτηση.
