Ας το παραδεχτούμε, οι περισσότεροι από εμάς θυμόμαστε συχνότερα εκείνες τις σχολικές στιγμές που η μάθηση φαινόταν πιο δύσκολη ακόμα και από το να λύσεις έναν κύβο του Ρούμπικ με δεμένα μάτια. Τι θα γινόταν, όμως, αν μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τις τελευταίες ανακαλύψεις της νευροεπιστήμης για να κάνουμε τη μάθηση πιο αποδοτική, ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική; Οι επιστήμονες μελετούν εδώ και χρόνια πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός μας και τα ευρήματά τους μπορούν να φέρουν επανάσταση στην εκπαίδευση. Πάμε να δούμε μερικά παραδείγματα!
Μαθαίνοντας Αλλάζουμε τον Εγκέφαλό μας: Η Δύναμη της Νευροπλαστικότητας
Ένας από τους πιο εντυπωσιακούς τομείς που έχουν αναδείξει οι νευροεπιστήμες είναι η νευροπλαστικότητα, δηλαδή η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει και να προσαρμόζεται βάσει εμπειριών, εκπαίδευσης και περιβάλλοντος. Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι η νοημοσύνη και οι γνωστικές ικανότητες ήταν προκαθορισμένες από τη γέννηση και ότι ο εγκέφαλος ήταν σχετικά σταθερός μετά την παιδική ηλικία. Σήμερα, όμως, γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και αλλάζει συνεχώς, ακόμα και στην ενήλικη ζωή.
Ο εγκέφαλος δημιουργεί και ενισχύει νέες νευρικές συνδέσεις (ή αλλιώς «συνάψεις») μέσω της εξάσκησης, ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει ή διαγράφει εκείνες που δεν χρησιμοποιούνται συχνά. Οι μελέτες δείχνουν ότι η συνεχής εξάσκηση οδηγεί σε ανάπτυξη συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος (που σχετίζεται με τη μνήμη) και ο προμετωπιαίος φλοιός (που σχετίζεται με τις «ανώτερες» γνωστικές λειτουργίες, τον έλεγχο και τη λήψη αποφάσεων). Χαρακτηριστικά παράδειγματα νευροπλαστικότητας είναι η εκμάθηση μιας νέας γλώσσας ή ενός μουσικού οργάνου. Η ίδια διαδικασία παρατηρείται και στους μαθητές που εξασκούνται συστηματικά σε μαθηματικά προβλήματα ή σε απαιτητικές γνωστικές εργασίες.
Η νευροπλαστικότητα σημαίνει, λοιπόν, ότι οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν νέες δεξιότητες και να βελτιώσουν τις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις, ανεξάρτητα από την αφετηρία τους. Καλοί τρόποι να ενισχυθεί η νευροπλαστικότητα είναι η κατανεμημένη μάθηση, δηλαδή η εξάπλωση της μελέτης σε μικρότερα χρονικά διαστήματα αντί για μια μαραθώνια συνεδρία διαβάσματος, όπως και η ενεργητική ανάκληση.
Πιο Αργές Εκκινήσεις για Εφήβους – και Όχι, δεν Είναι Τεμπελιά!
Έχετε παρατηρήσει πόσο δύσκολο είναι για τους εφήβους να ξυπνήσουν νωρίς το πρωί; Αυτό δεν οφείλεται στη βαρεμάρα τους, αλλά στη βιολογία τους! Οι κιρκάδιοι ρυθμοί των εφήβων μετατοπίζονται προς τα πίσω, με αποτέλεσμα να είναι πιο δραστήριοι το βράδυ και να χρειάζονται περισσότερο ύπνο το πρωί. Τα σχολεία που έχουν μεταθέσει την έναρξη των μαθημάτων λίγο αργότερα έχουν αναφέρει βελτίωση στην απόδοση και τη διάθεση των μαθητών. Περισσότερες λεπτομέρειες σε ένα παλαιότερο άρθρο μου, πάντα εδώ στην αθηΝΕΑ.
Οι νευροεπιστήμες δεν υπόσχονται μαγικές λύσεις, αλλά μας δίνουν πολύτιμα εργαλεία για να βελτιώσουμε τη διδασκαλία και τη μάθηση.
Η Δύναμη του Τεστ… Συγγνώμη, της Ενεργητικής Μάθησης
Έχουμε μεγαλώσει με την αντίληψη ότι η επανάληψη είναι η μητέρα της μάθησης. Όμως, υπάρχει ένας τρόπος να κάνουμε τη μελέτη πολύ πιο αποτελεσματική: η ενεργητική μάθηση. Αντί να διαβάζουμε παθητικά ξανά και ξανά το ίδιο υλικό, η επιστήμη προτείνει να προκαλούμε τον εγκέφαλό μας να θυμάται, να συνδέει και να εφαρμόζει τις πληροφορίες: να τον τεστάρουμε δηλαδή!
Αυτός ο τρόπος μάθησης κάνει την ανάκτηση πληροφοριών πιο γρήγορη και σταθερή. Όταν διαβάζουμε ή ακούμε πληροφορίες παθητικά, ο εγκέφαλος δεν τις επεξεργάζεται σε βάθος. Αντίθετα, η ενεργητική ανάκληση (retrieval practice) –δηλαδή, το να προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι πριν κοιτάξουμε την απάντηση– ισχυροποιεί τις νευρωνικές συνδέσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος «αναγκάζεται» να βρει την πληροφορία, αντί απλώς να την επαναλάβει επιφανειακά. Ποια είναι τα οφέλη της ενεργητικής ανάκλησης (ή του… τεστ) στην εκπαίδευση; Ο Henry Roediger τα λέει καλύτερα από εμένα εδώ.
Το Στρες Μπλοκάρει τη Μάθηση – και η Διαχείρισή του Είναι το Κλειδί
Έχεις νιώσει ποτέ ότι δεν μπορείς να θυμηθείς τίποτα κατά τη διάρκεια ενός διαγωνίσματος, ακόμα κι αν έχεις διαβάσει καλά; Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ξέρεις την ύλη – σημαίνει ότι ο εγκέφαλός σου βρίσκεται υπό στρες. Όταν το άγχος αυξάνεται, η ικανότητά μας να συγκεντρωθούμε και να μάθουμε πέφτει δραματικά. Οι νευροεπιστήμες δείχνουν ότι το στρες εμποδίζει τη λειτουργία του εγκεφάλου και μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη μάθηση και τη μνήμη.
Το στρες είναι μια φυσιολογική αντίδραση του σώματος όταν αισθανόμαστε πίεση ή απειλή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το σώμα μας ενεργοποιεί την αμυγδαλή, μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την επεξεργασία των συναισθημάτων και της επιβίωσης. Όταν η αμυγδαλή διεγείρεται υπερβολικά, μπλοκάρει τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, δηλαδή του τμήματος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη λογική σκέψη, τη συγκέντρωση και τη λήψη αποφάσεων.
Οι μελέτες δείχνουν ότι το παρατεταμένο άγχος μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Επίσης, αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης, της «ορμόνης του στρες», η οποία συνδέεται με μειωμένη γνωστική απόδοση και χαμηλότερη ικανότητα αποθήκευσης νέας γνώσης.
Τι σημαίνει αυτό; Όταν βιώνουμε στρες, ο εγκέφαλος μπαίνει σε κατάσταση «πάλης ή φυγής» (fight or flight), σαν να αντιμετωπίζει μια πραγματική απειλή. Αυτό εξηγεί γιατί οι μαθητές μπορεί να «παγώνουν» στις εξετάσεις ή να δυσκολεύονται να κατανοήσουν νέες έννοιες σε περιόδους άγχους. Η διαχείριση του στρες είναι εξίσου σημαντική με τη διδασκαλία του περιεχομένου. Ένα υποστηρικτικό και καλά δομημένο μαθησιακό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να ξεκλειδώσουν το πλήρες δυναμικό τους. Μία ακόμα ιδέα είναι η εξάσκηση στην πρακτική της ενσυνειδητότητας – πάλι εδώ, στην αθηΝΕΑ.
Η Κίνηση Βελτιώνει τη Μνήμη – Ώρα για Μαθήματα εν Κινήσει
Η επιστημονική έρευνα επιβεβαιώνει ξεκάθαρα τη σύνδεση ανάμεσα στην κίνηση και τη μάθηση. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι μαθητές που συμμετέχουν σε προγράμματα φυσικής δραστηριότητας έχουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθηματικά, στην ανάγνωση και στις γλωσσικές δεξιότητες σε σύγκριση με εκείνους που δεν ασκούνται τακτικά. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά που συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες εμφανίζουν αυξημένη ανάπτυξη στον ιππόκαμπο, την περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη και τη μάθηση.
Η κίνηση, λοιπόν, δεν είναι μόνο απαραίτητη για τη φυσική υγεία, αλλά και για τη γνωστική ανάπτυξη. Επιπλέον, οι μαθητές που ενσωματώνουν περισσότερη κίνηση στην καθημερινότητά τους δεν μαθαίνουν μόνο πιο αποτελεσματικά, αλλά νιώθουν και καλύτερα ψυχολογικά. Αντί να αναγκάζονται οι μαθητές να καθίσουν ακίνητοι για ώρες, η εκπαίδευση του μέλλοντος μπορεί να τους ενθαρρύνει να μάθουν εν κινήσει. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εφαρμόσουν απλές αλλαγές, όπως κινητικά διαλείμματα και διαδραστικές δραστηριότητες, για να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον μάθησης που υποστηρίζει την υγεία του εγκεφάλου και την καλύτερη απόδοση των μαθητών.
Το Μέλλον της Εκπαίδευσης Είναι Εγκεφαλικό
Οι νευροεπιστήμες δεν υπόσχονται μαγικές λύσεις, αλλά μας δίνουν πολύτιμα εργαλεία για να βελτιώσουμε τη διδασκαλία και τη μάθηση. Είτε πρόκειται για καλύτερες στρατηγικές απομνημόνευσης, μείωση του άγχους ή ενσωμάτωση φυσικής δραστηριότητας στο σχολικό πρόγραμμα, η κατανόηση του εγκεφάλου μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε.
Μήπως ήρθε, λοιπόν, η ώρα να «εκπαιδεύσουμε» τον εγκέφαλό μας με πιο έξυπνους τρόπους;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Η Απαγόρευση των Αμβλώσεων στις ΗΠΑ Αυξάνει τη Βρεφική Θνησιμότητα
