Πώς επηρεάζει τις συνθήκες διαβίωσης και την οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών η κλιματική κρίση στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο; Ποιος είναι ο ρόλος των γυναικών στην αντιμετώπιση των προκλήσεων βιωσιμότητας της εποχής μας; Πώς η επένδυση σε θέματα φύλου και η δημιουργία μιας οικονομίας χωρίς αποκλεισμούς, με γνώμονα την ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα, διαμορφώνουν το παγκόσμιο τοπίο σήμερα;
Στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών 2022, το Ιnclusivity Lounge που διοργανώθηκε από το Women On Top με την υποστήριξη της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Ελλάδα και υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, επικεντρώθηκε σε θέματα φύλου και βιωσιμότητας.
Η CEO της αθηΝΕΑς, Μαριάννα Σκυλακάκη, διερευνά με την οικονομολόγο Annamaria Lusardi τη συμβολή του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε μια οικονομία χωρίς αποκλεισμούς.
Η Annamaria Lusardi, καθηγήτρια Οικονομικών και Λογιστικής στο Πανεπιστήμιο George Washington, μία από τις προσκεκλημένες του φετινού Inclusivity Lounge, μιλά για τον «Χρηματοοικονομικό Αλφαβητισμό ως Εργαλείο για μια Οικονομία Χωρίς Αποκλεισμούς».
Γιατί ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί τόσο σημαντικό εργαλείο για την ενδυνάμωση των γυναικών;
Η καθηγήτρια Οικονομικών και Λογιστικής στο Πανεπιστήμιο George Washington, Annamaria Lusardi, εξηγεί γιατί ο οικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί τόσο σημαντικό εργαλείο για την ενδυνάμωση των γυναικών.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες πρέπει να λαμβάνουν οικονομικές αποφάσεις που να λειτουργούν για τις ίδιες. Πρώτον, ζουν περισσότερο από τους άνδρες, οπότε πρέπει να αποταμιεύουν περισσότερο για το μέλλον τους. Δεύτερον, υπάρχουν δυνητικά περίοδοι που οι γυναίκες απέχουν από την εργασία τους λόγω της απόκτησης ή της ανατροφής των παιδιών τους και, εκτός αυτού, έχουν να αντιμετωπίσουν επιπλέον το μισθολογικό χάσμα. Τρίτον, το ποσοστό διαζυγίων σε πολλές χώρες είναι αρκετά υψηλό, οπότε οι γυναίκες πρέπει να εξασφαλίσουν ότι θα είναι οικονομικά ανεξάρτητες και ότι θα μπορούν να διατηρήσουν μια «υγιή» οικονομική ζωή, ακόμη και μετά τη διάλυση της οικογένειας.
Η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια επίσης έχουν οξυνθεί. Από την πανδημία μέχρι τον πόλεμο και την κλιματική αλλαγή, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με απροσδόκητες κρίσεις σε διαφορετικά μέτωπα. Έτσι, οι γυναίκες, περισσότερο από ποτέ, χρειάζεται να έχουν βασικές οικονομικές γνώσεις: (i) Για να λαμβάνουν σωστές οικονομικές αποφάσεις, (ii) για να διαπραγματεύονται τον μισθό τους και να διεκδικούν αυξήσεις, (iii) για να είναι οικονομικά αυτάρκεις σε περίπτωση διάλυσης της οικογένειας ή άλλων κρίσεων.
«Η πρότασή μου είναι να την εξατομικεύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο· οι γυναίκες έχουν διαφορετικές ανησυχίες από τους άνδρες, οι νεότερες γυναίκες έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα από τις μεγαλύτερες γυναίκες και ούτω καθεξής».
Είναι η κατάκτηση του οικονομικού αλφαβητισμού διαδρομή που μπορεί να διανύσει μια γυναίκα μόνη της ή πρέπει να αποτελεί μέρος μιας θεσμοθετημένης εκπαίδευσης;
Μου αρέσει και προτιμώ τη θεσμοθετημένη εκπαίδευση. Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση πρέπει να εντάσσεται στη σχολική ύλη για τους εξής λόγους και με τους εξής τρόπους:
- Πρέπει να φτάνει σε όλους, κορίτσια και αγόρια, ιδίως σε εκείνες τις οικογένειες στις οποίες οι γονείς δεν θα μιλούσαν για χρήματα στις κόρες τους.
- Πρέπει να οριοθετείται ως γνώση. Yπάρχει επιστήμη πίσω από τον οικονομικό αλφαβητισμό, η κοινή λογική και η πρακτική δεν αρκούν.
- Πρέπει να είναι εύκολη. Το να μαθαίνεις μόνος σου είναι δύσκολο και η ποιότητα της γνώσης που θα κατακτήσεις μπορεί να είναι χαμηλή. Εκτός αυτού, οι γυναίκες που μπορούν να βασιστούν σε φίλους, στην οικογένεια ή σε συναδέλφους που είναι οικονομικά εγγράμματοι, θα αποκτήσουν ευρύτερη και ποιοτικά καλύτερη γνώση απ’ ό,τι οι γυναίκες που έχουν λιγότερες ευκαιρίες για μάθηση.
Ποιες είναι οι πρωτοβουλίες/πολιτικές που έχετε διαπιστώσει ότι είναι πιο αποτελεσματικές για την οικονομική εκπαίδευση των γυναικών; Πόσο οικονομικά αποδοτική είναι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση;
Είμαι ένθερμη υποστηρίκτρια της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο. Κάθε πανεπιστήμιο ή κολέγιο θα πρέπει να διδάσκει «προσωπικά οικονομικά» (personal finance). Το διδάσκω στο πανεπιστήμιό μου εδώ και 9 χρόνια και είμαι στην ευχάριστη θέση να πω ότι οι φοιτήτριες που το παρακολουθούν είναι πολλές.
Ο χώρος εργασίας επίσης προσφέρεται για την παροχή χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης με οικονομικά αποδοτικό τρόπο.
Ωστόσο, η πρότασή μου είναι να την εξατομικεύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο· οι γυναίκες έχουν διαφορετικές ανησυχίες από τους άνδρες, οι νεότερες γυναίκες έχουν διαφορετικά ενδιαφέροντα από τις μεγαλύτερες γυναίκες και ούτω καθεξής.
Η χρηματοοικονομική εκπαίδευση πρέπει να υπάρχει σε κάθε χώρο όπου οι γυναίκες πηγαίνουν για να ενημερωθούν ή σε οποιοδήποτε μέσο που οι γυναίκες απολαμβάνουν να παρακολουθούν και να διαβάζουν. Για παράδειγμα, το γυναικείο περιοδικό θα πρέπει να μιλάει για τα «προσωπικά οικονομικά» (personal finance) – για να είσαι έξυπνη και «σέξι» σήμερα, όπως προβάλλεται συχνά από αυτά τα περιοδικά, πρέπει να έχεις οικονομικές γνώσεις. Επίσης, στις ταινίες: μου αρέσει το «Sex and the City», όπως σε πολλές γυναίκες, άρα κι εκεί θα πρέπει να θίγονται τα «προσωπικά οικονομικά». Οι ανεξάρτητες γυναίκες έχουν οικονομική αντίληψη.
Δεν είναι πολύ ακριβή η χρηματοοικονομική εκπαίδευση, οπότε το κόστος δεν θα πρέπει να αποτελεί εμπόδιο.
Γιατί είναι τόσο σημαντικό για τους νέους –και ιδιαίτερα για τις νέες γυναίκες– να ασχοληθούν με το θέμα και να κατακτήσουν αυτές τις έννοιες από νεαρή ηλικία;
Η εξοικείωση με τα χρήματα ξεκινάει νωρίς και είναι εξαιρετικά σημαντικό να μιλάμε για τα χρήματα στα παιδιά, στα κορίτσια, ώστε να αποτελεί διαχρονικά ένα φυσιολογικό θέμα προς συζήτηση. Έχω πάρει συνεντεύξεις από πολλούς ανθρώπους που είναι ή έχουν γίνει διάσημοι στον οικονομικό κλάδο και πάντα, μα πάντα, υπάρχει μια ιστορία για τους γονείς ή τους παππούδες τους που τους έκαναν να ενδιαφερθούν για τα χρήματα. Ο John Rogers, ο ιδρυτής της Ariel Investment στις ΗΠΑ, μου είπε ότι ο πατέρας του του έδωσε μετοχές ως χριστουγεννιάτικο δώρο. Χάρη σε αυτό, άρχισε να ενδιαφέρεται για τις επενδύσεις στο χρηματιστήριο και, λίγα χρόνια μετά την αποφοίτησή του από το κολέγιο, ίδρυσε την Ariel Investments. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι άνδρες. Πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για τα χρήματα και στα κορίτσια!
«Λέω πάντα ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι εξίσου σημαντικός με την ανάγνωση και τη γραφή».
Υπάρχουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνδρες και οι γυναίκες προσεγγίζουν τις επενδύσεις; Παίζει ρόλο η αυτοπεποίθηση στον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες προσεγγίζουν τα «προσωπικά οικονομικά»;
Μπορώ να απαντήσω ξεκάθαρα «ναι» σε αυτή την ερώτηση, γιατί σε μια από τις πρόσφατες ακαδημαϊκές εργασίες μας εξετάσαμε τις επενδύσεις στο χρηματιστήριο σε σχέση με τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό. Καταρχήν, παρατηρήσαμε ότι υπάρχει έντονη διαφορά μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό. Διαπιστώσαμε επίσης ότι οι γυναίκες απαντούσαν στις ερωτήσεις για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό σημειώνοντας την επιλογή «δεν γνωρίζω» περισσότερο απ’ ό,τι οι άνδρες.
Γι’ αυτό τον λόγο κάναμε ένα πείραμα: αφαιρέσαμε την επιλογή «δεν γνωρίζω» και αναγκάσαμε τις γυναίκες να επιλέξουν μια απάντηση. Επίσης, τις ρωτήσαμε πόσο σίγουρες είναι για την απάντησή τους. Καταφέραμε να υπολογίσουμε ότι το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων στον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό οφείλεται κατά το 1/3 στην έλλειψη αυτοπεποίθησης και ότι παίζουν ρόλο τόσο η αυτοπεποίθηση όσο και οι γνώσεις σε ό,τι αφορά τις επενδύσεις στο χρηματιστήριο. Το άγαλμα ενός μικρού κοριτσιού που τοποθετήθηκε μπροστά από τον μαινόμενο ταύρο στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, το Fearless Girl (=ατρόμητο κορίτσι), όπως ονομάστηκε, δίνει το σωστό μήνυμα: όταν πρόκειται για επενδύσεις στο χρηματιστήριο, οι γυναίκες πρέπει να είναι ατρόμητες!
Δεδομένου ότι στον χρηματοπιστωτικό κόσμο έχουν γίνει αξιοσημείωτες αλλαγές τις τελευταίες δεκαετίες, χρειάζεται να επικαιροποιήσουμε τον ορισμό για το τι σημαίνει χρηματοοικονομική εκπαίδευση;
Ναι, φυσικά. Λέω πάντα ότι ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι εξίσου σημαντικός με την ανάγνωση και τη γραφή. Είναι μια βασική δεξιότητα για τη συμμετοχή κάθε μέλους στην κοινωνία και, με την πάροδο του χρόνου, χρειάζεται να «διαβάζουμε» και να «γράφουμε» περισσότερο και καλύτερα (δείτε τι κάνουν τα παιδιά στο σχολείο τώρα, συζητούν για τη βιωσιμότητα, έχουν μάθει πώς να ανακυκλώνουν κ.ο.κ.).
Το να είσαι οικονομικά εγγράμματος σήμερα σημαίνει να μπορείς να καταλαβαίνεις και να χρησιμοποιείς σωστά την τεχνολογία. Σημαίνει, επίσης, να μπορούμε να κατανοούμε ότι οι πόροι είναι περιορισμένοι και πρέπει να χρησιμοποιούνται με σύνεση. Να κατανοούμε τον ρόλο των κυβερνήσεων. Πρόκειται να κληρονομήσουμε ένα μεγάλο χρέος, οπότε καλύτερα να μάθουμε ένα ή δύο πράγματα γι’ αυτό.
«Στον κόσμο αρέσει το ESG, αλλά συχνά δεν γνωρίζει καν τι σημαίνει. Δεν είναι ώρα για συνθήματα, είναι ώρα για δράση και η δράση απαιτεί γνώση».
Πώς συνδέεται ο ρόλος των γυναικών σε ό,τι αφορά τη βιωσιμότητα και τις επενδύσεις χωρίς αποκλεισμούς με τον οικονομικό αλφαβητισμό;
Η βιωσιμότητα, η συμπερίληψη και η ισότητα έχουν λάβει κεντρική θέση από την αρχή των κρίσεων που βιώνουμε. Περισσότερο από ποτέ, είναι καιρός να δημιουργήσουμε από την αρχή το μέλλον. Να ξεφύγουμε από το παρελθόν και να κάνουμε άλματα προς τα εμπρός. Χρειάζεται γνώση για να εκτιμήσουμε πλήρως την έννοια της βιωσιμότητας και, επίσης, για να επιδιώξουμε επενδύσεις χωρίς αποκλεισμούς. Στον κόσμο αρέσει το ESG, αλλά συχνά δεν γνωρίζει καν τι σημαίνει. Δεν είναι ώρα για συνθήματα, είναι ώρα για δράση και η δράση απαιτεί γνώση.
Ενημερωθείτε για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό από την αθηΝΕΑ:
Μισθολογικό Χάσμα και Χρηματοοικονομικός Αλφαβητισμός
«Μαθήματα Οικονομίας»: Για τη Χρηματοοικονομική Ανθεκτικότητα των Γυναικών
