Η δημοκρατία δεν είναι πάντα δεδομένη και αυτή τη φορά είναι η τέχνη που γίνεται ηχείο για να ακουστεί η φωνή των καταπιεσμένων μιας εποχής που σημάδεψε τη νεότερη ιστορία του τόπου μας. Η έκθεση «Όλοι Εδώ. 50 Χρόνια Δημοκρατία» παρουσιάζει έργα σπουδαίων καλλιτεχνών που αποτύπωσαν το κλίμα της εποχής της δικτατορίας, αλλά και αποτέλεσαν σταθμό στην ελληνική εικαστική σκηνή.
Σε ένα από τα πιο όμορφα σημεία της Αθήνας, στο μουσείο Άλεξ Μυλωνά που ανήκει στο MOMus της Θεσσαλονίκης, η έκθεση φιλοξενεί εμβληματικούς καλλιτέχνες που μεγαλούργησαν μεταπολεμικά, όπως η χαράκτρια Βάσω Κατράκη –η οποία σε μια πανευρωπαϊκή κατάταξη θα μπορούσε να συγκαταλέγεται μεταξύ των καλύτερων καλλιτεχνών όλων των εποχών–, ο Α. Τάσσος με τις υπέροχες ξυλογραφίες του και ο Βλάσης Κανιάρης με τα περίφημα γλυπτά του, που είναι μαζί με τον εν ζωή Δημήτρη Αληθεινό από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς εκείνης της ταραχώδους και πολύ δημιουργικής καλλιτεχνικά περιόδου.
Δημοκρατία και Αντίσταση
Στην παρουσίαση της έκθεσης, ο επιμελητής της Γιάννης Μπόλης μας περιέγραψε με ιδιαίτερα επικοινωνιακό χάρισμα τα όσα αντικρίσαμε –και τα οποία φρόντισε με εξαιρετική σχολαστικότητα και συνέπεια– για ένα θέμα που είναι από μόνο διαχρονικό και επίκαιρο: τη δημοκρατία και την αντίσταση σε περιόδους που εκείνη καταλύεται.
Ο Δημήτρης Αληθεινός, παρών και στη συνέντευξη Τύπου, με κέφι και διάθεση για προσφορά στην ιστορική μνήμη, μας μίλησε για την εποχή, για τη σύγχρονη τέχνη του ’60 και του ’70 που έχει απήχηση και στο 2024. Για τους καλλιτέχνες της εποχής του και για τους παλιότερους που καθόρισαν την ελληνική σύγχρονη τέχνη, τους οποίους ωστόσο δεν αναγνωρίζουν πια ούτε οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών. Για τον τρόπο που παρουσίασε τα έργα του σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα, καθώς κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει την αντίδραση των κατασταλτικών μηχανισμών της χούντας.
Ο ίδιος συνεχίζει τις γνωστές του «κατακρύψεις», που ξεκίνησε το 1981, και με τα 60 χρόνια παρουσίας στον καλλιτεχνικό κόσμο –όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό– συμβολίζει πολλά και με το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα και με την παρουσία του. Μια υπέροχη σεμνή φιγούρα, που απέφυγε την «ηρωποίηση», καθώς, όπως ανέφερε, ο τίτλος αυτός ούτε έγινε ποτέ σκοπός του ούτε είχε νόημα να του απονεμηθεί. Έκανε αυτό που πίστευε και μέσω του οποίου, αντανακλαστικά και ενστικτωδώς σε κάποιο βαθμό, εκφραζόταν σε εποχές που οι περισσότεροι υποστήριζαν το «δόγμα» κάνουμε τέχνη για την τέχνη.
Για αυτό και ο Βλάσης Κανιάρης μιλούσε για την «επιστρατευμένη τέχνη» του εκείνης της εποχής, μια και δεν πίστευε ότι έκανε «στρατευμένη τέχνη».
Εκθέσεις Υπό την Απειλή Διώξεων
Οι εκθέσεις εκείνης της περιόδου των Κανιάρη, Αληθεινού και Κατράκη, εν μέσω χαφιέδων και αστυνομικών, υπό την απειλή απαγορεύσεων και διώξεων, συγκέντρωναν πλήθος κόσμου, η παρουσία σε αυτές αποτελούσε μια μορφή απαγορευμένης πολιτικής δράσης.
Πέτρα, σύρμα, ξύλο, γύψος και κατακόκκινα γαρίφαλα πλαισιώνουν ένα σύνθημα που παραπέμπει στα συνθήματα της εξέγερσης των φοιτητών στο Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του 1973 και παράλληλα αποτελεί τον τίτλο της ιστορικής αυτής έκθεσης «Όλοι Εδώ. 50 Χρόνια Δημοκρατία», η οποία τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Παρούσα την πρώτη ημέρα της έκθεσης, δήλωσε πως το συγκεκριμένο μουσείο είναι από τα αγαπημένα της και έδωσε θερμά συγχαρητήρια σε όσους συνέλαβαν την ιδέα της έκθεσης και εργάστηκαν για την υλοποίησή της, αναφέροντας στον χαιρετισμό της:
«Σήμερα, που απολαμβάνουμε τη σταθερότητα και την ομαλότητα πενήντα χρόνων αδιατάρακτου δημοκρατικού βίου, τα έργα αυτά επαναφέρουν στο προσκήνιο μια τέχνη που κατάφερε να συγκεράσει συλλογικές αγωνίες και προσωπικά τραυματικά βιώματα· τέχνη ουσιωδώς πολιτική, αγωνιστική και δραστική. Οι εικαστικές αυτές χειρονομίες δεν έχουν χάσει τη δύναμή τους. Αντίθετα, το σφρίγος, η ένταση, η αλήθεια τους, επιβεβαιώνουν την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης».
Πρωτοποριακή Τέχνη σε μια Σκοτεινή Εποχή
Η ατομική έκθεση (1969) του Βλάση Κανιάρη στη Νέα Γκαλερί ήταν από τις πρώτες που έσπασαν συμβολικά τη «σιωπή» των καλλιτεχνών. Οι συνθέσεις με τον γύψο, τα συρματοπλέγματα και τα κόκκινα γαρίφαλα (που συμβόλιζαν τον αγώνα και την ελπίδα για τη νίκη) οδήγησαν σε μια αμιγώς πολιτική ανάγνωση, παραπέμποντας στις συνθήκες στέρησης της ελευθερίας, στα βασανιστήρια, στην ωμότητα και στη σκληρότητα της χούντας των συνταγματαρχών.
Ο Δημήτρης Αληθεινός είχε πραγματοποιήσει το 1972 και το 1973 δύο «ιστορικές» εκθέσεις: στο μικρό θέατρο Studio 47 (οργανωμένη από την Αίθουσα Τέχνης Δεσμός) και στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα αντίστοιχα. Έργα του, όπως το ανακριτικό γραφείο, το κλουβί με τη νεκροκεφαλή και το ζωντανό καναρίνι, η «εσταυρωμένη» κόκκινη μορφή, καθώς και το «συμβάν» με τα λευκά κουτιά και τα ζωντανά ανθρώπινα μέλη, δεν αποτέλεσαν μόνο πρωτοποριακές, για την ελληνική τέχνη της περιόδου, προτάσεις, αλλά έθεσαν κρίσιμα ερωτήματα για τον ρόλο του δημιουργού και του έργου τέχνης ιδιαίτερα σε άγριες και ανελεύθερες εποχές, επιζητώντας την άμεση εμπλοκή, συμμετοχή και αντίδραση του θεατή.
Η Βάσω Κατράκη ήταν μεταξύ των πρώτων που συνέλαβε το στρατιωτικό καθεστώς και εξόρισε στη Γυάρο. Στα μαύρα μελάνια των χαρακτικών της, μετά την επιστροφή της από την εξορία, εικονοποίησε, με μοναδική εκφραστική ένταση και ευαισθησία, συναισθήματα και εμπειρίες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η έκθεσή της στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό Κέντρο Ώρα (1972) συγκέντρωνε τις συνθέσεις της με τα ακρωτηριασμένα σώματα, τις ιερατικές γυναικείες μορφές (Πλατυτέρες) και την τραγική φιγούρα της Αντιγόνης που ετοιμάζεται να εκπληρώσει το χρέος της.
Οι ξυλογραφίες του Α. Τάσσου της περιόδου 1967-74, οι οποίες παρουσιάστηκαν μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Εθνική Πινακοθήκη (1975), αποτυπώνοντας τον πόνο και τον ηρωισμό, την αντίσταση και την εναντίωση, έγιναν δυνατές αλληγορίες, που επιβλήθηκαν με το επικό, μνημειακό τους ύφος. Οι σκλάβοι, τα στρεβλωμένα από τα συρματοπλέγματα σώματα και οι Τυραννοκτόνοι συνομιλούν με τον Τσε Γκεβάρα, τους σύγχρονους αγωνιστές και τους οπλισμένους αρχάγγελους στην πύλη του Πολυτεχνείου.
Επιπλέον, το έργο του εικαστικού Γιάννη Παππά, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Βερολίνο, στον πάνω όροφο του μουσείου παρουσιάζεται αντιστικτικά στην έκθεση, ως μια νέα προσέγγιση απέναντι στη μνήμη και την ιστορία, ως «γέφυρα» ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Fatih Terim: Γιατί Ήρθε στην Ελλάδα ο Αδαής Νταής των Γηπέδων;
