Η νέα ταινία του Christopher Nolan, “Tenet”, παίχθηκε στους κινηματογράφους στο μεσοδιάστημα της περιόδου της καραντίνας, έπειτα από μακρά περίοδο αναμονής και των προβολών γενικά, αλλά και ταινίας του Nolan, μιας και πέρασαν τρία χρόνια από το πολεμικό δράμα “Dunkirk” (2017).
Η ταινία “Tenet” αφορά ένα κατασκοπικό δράμα με έντονο το στοιχείο της δράσης και της κωμωδίας, στο οποίο μια επίλεκτη ομάδα έχει ως αποστολή να σώσει -κυριολεκτικά- την ανθρωπότητα από μια επικείμενη παγκόσμια καταστροφή. Η ταινία μπορεί να θυμίζει ένα «JamesBond-ικού» τύπου σενάριο ή και αυτό του Mission Impossible και έχει έναν έντονα βαθύ υπέρ-ηρωικό χαρακτήρα, είναι έργο του Nolan άλλωστε.
Το ιδιαίτερο της ταινίας είναι φυσικά η χρήση σεναριακά του χρόνου, ο οποίος λαμβάνει έναν σαφή ή και όχι τόσο, ρόλο μέσα στην πλοκή. Το παρόν συγχέεται μη γραμμικά με το παρελθόν και το μέλλον και η ταινία αποκτά μια δυναμική παίζοντας πλέον σε ένα σκηνικό εντροπίας, σε σημείο που στο τέλος, όλα όσα μας παρουσιάστηκαν, εν τέλει σχετίζονται μεταξύ τους.
Οι διάλογοι χαρακτηρίζονται για την σαχλότητα και το “κλισέ”, με πολυχρησιμοποιούμενη την τεχνική του exposition, ωστόσο αυτό επιτελεί έναν συγκεκριμένο σκοπό – την αποφόρτιση και αντίστιξη με την δυσκολία του νοήματος επιστημονικών εννοιών. Έτσι, μπορεί στο παρασκήνιο να πρέπει ο θεατής να κατανοήσει παράδοξα σχετικά με το χρόνο, αλλά η δομή της ταινίας να είναι ευχάριστη και απλή, με υπερθέαμα και χαρακτήρες προσιτούς.
Με αυτόν τον τρόπο μάλιστα γίνονται εύστοχα και απλά δοσμένα τα σχόλια του σκηνοθέτη, κατά της πατριαρχίας και της βίας. Συχνά ακούγεται ότι είναι «ταινία για λίγους», «ταινία για γνώστες της Φυσικής» και ότι λίγο-πολύ, δεν είναι τόσο εύκολα κατανοητή. Επίσης, ο ίδιος ο Nolan φαίνεται να χαρακτηρίζεται σαν μια ιδιοφυΐα – ένας «νέος Kubrick» (που πάλι καταπιάστηκε με θέματα χρονικής αντίληψης).
Γιατί όμως άραγε γίνονται τέτοιες διακρίσεις; Και αν γίνονται δικαίως, γιατί να αναγάγονται σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως είναι η νοημοσύνη;
Συνήθως το να χαρακτηρίζεται κάποιος ως «έξυπνος», «ευφυής», «νοήμων», «ιδιοφυΐα» ή «διάνοια», θεωρείται ένα θετικό χαρακτηριστικό προσωπικότητας ή ένα αξιοζήλευτο προσόν. Στον κινηματογράφο η έννοια της νοημοσύνης έχει τραβήξει το ενδιαφέρον σεναριογράφων και σκηνοθετών, που πολύ εύκολα και με μια δόση υπερβολής προσεγγίζουν και αναπαριστούν την νοημοσύνη γράφοντας χαρακτήρες με τους οποίους το κοινό μπορεί να ταυτιστεί, να συμπαθήσει και να ταιριάξει, ακόμα και αν είναι οι “κακοί” πρωταγωνιστές όπως ο Bardem στο “No Country for Old Men”, (2007) ;όπου υποδύεται τον ιδιαίτερα στρατηγικό Anton Chigurh.
Μια ιδιαίτερα γνωστή και ενδιαφέρουσα θεωρία για την νοημοσύνη, προέρχεται από έρευνες του Howard Gardner, γνωστή ως «Θεωρία των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης» (βλ. το βιβλίο του: Gardner, H. (2011). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. Hachette Uk.). Σύμφωνα με την θεωρία, η νοημοσύνη δεν είναι μια, αλλά υφίστανται τουλάχιστον εννέα τομείς [που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να έχει ιδιαιτέρως ανεπτυγμένες ο χαρακτήρας Guido Contini στο μιούζικαλ “Nine” (2009)] και οι οποίες αλληλεπιδρούν, σε σημείο που καθορίζουν ένα φάσμα ποικιλομορφίας μεταξύ των ατόμων και φυσικά πολιτισμών.
Οι εννέα τύποι νοημοσύνης είναι οι εξής: Γλωσσική, Λογικομαθηματική, Διαπροσωπική, Ενδοπροσωπική, Χωροταξική, Κιναισθητική, Υπαρξιακή, Νατουραλιστική και Μουσική νοημοσύνη.
Ας αναλογιστούμε για παράδειγμα την ταινία “King’s Speech” ως σημείο αναφοράς για την έννοια της γλωσσικής νοημοσύνης, η οποία σχετίζεται με ιδιαίτερα καλή και ευρηματική χρήση και κατανόηση της γλώσσας (προφορικά ή γραπτά) και των κανόνων, αλλά και εξωγλωσσικών στοιχείων, την οποία ενσαρκώνει ουσιαστικά ο Geoffrey Rush ως Loinel Logue. Ένα άλλο σχετικό παράδειγμα αφορά την ταινία “Love and Friendship” , όπου η Lady Susan χρησιμοποιώντας την πειθώ και γλωσσικά τεχνάσματα, πλησιάζει στην επίτευξη της ιδανικής ζωής για εκείνη και την κόρη της.
Σχετικά με την λογικομαθηματική νοημοσύνη (η οποία σχετίζεται με αριθμούς, λογική και αφαιρετική ικανότητα), η ταινία “Zero Theorem” , ή ίσως η ταινία “Good Will Hunting” αναπαριστά πολύ ιδιαίτερα τα στοιχεία της στον χαρακτήρα του Matt Damon (ως Will Hunting). Ωστόσο, στην ίδια ταινία εναρμονίζεται με μεγάλη ευστοχία και η αναπαράσταση της διαπροσωπικής νοημοσύνης (η ικανότητα αλληλεπίδρασης και δημιουργίας σχέσεων), η οποία εγγράφεται στο ρόλο του Robin Williams (ως ψυχοθεραπευτής Sean Maguire).
Όσον αφορά την ενδοπροσωπική νοημοσύνη (η βαθύτερη κατανόηση σκέψεων, συναισθημάτων, κινήτρων και συμπεριφορών του εαυτού – αυτογνωσία), δεν είναι ανάρμοστο να σκεφτούμε την παιδική ταινία “Hercules” (1997). Στην ταινία, ο Ηρακλής, είναι σε μια διαρκή αναζήτηση της ταυτότητάς του, καταλήγοντας να φτάσει στην συνειδητοποίηση της και όπως λέει και στο τραγούδι τίτλων τέλους “to find where I belong” (Michael Bolton, “Go the distance”).
οι τομείς νοημοσύνης και η νοημοσύνη, είναι περιγραφές, αποτελέσματα δηλαδή της συμπεριφοράς και όχι χαρακτηριστικά κάποιου ατόμου που καθοδηγούν τη συμπεριφορά του
Οι σκηνοθέτες, συχνά διακρίνονται για την χωροταξική νοημοσύνη που σχετίζεται με την παρατήρηση και χειρισμό μορφών και αντικειμένων του χώρου, κάτι που παρατηρούμε στην ταινία του Lars von Trier “Dogville” , όπου η δημιουργία κυριολεκτικά ενός κατασκευασμένου και αναπαραστασιακού χώρου, χωρίς την πρόκληση σύγχυσης για την πραγματική και εξωπραγματική διάστασή του. Ένα ακόμα παράδειγμα, δεν είναι άλλο από τον Wes Anderson, όπως στην ταινία “The Royal Tenenbaums” ο οποίος χαρακτηρίζεται από την δημιουργία ιστοριών με τη χρήση πολυαισθητηριακών ερεθισμάτων, όπου ο χώρος ταυτίζεται με τον ήχο.
Από την άλλη, η κιναισθητική νοημοσύνη, η οποία σχετίζεται με την σωματικές και κινητικές δεξιότητες, αποτελεί ενδιαφέρον σεναριακό στοιχείο και αναδεικνύεται σε μεγάλη γκάμα ταινιών όπως για παράδειγμα: “Rocky” (1976), “Suspiria” (1977), “Raging Bull” (1980) “Million Dollar Baby” , Μάλιστα, σε ταινίες όπως το “Pulp Fiction” στη σκηνή του χορού αλλά και την “Wings of desire” στη σκηνή με την ακροβάτρια, ένα τέτοιο στοιχείο των χαρακτήρων είναι το κομβικό για την ένωση και τη δημιουργία του δεσμού τους.
Συνεχίζοντας με την υπαρξιακή νοημοσύνη, τον προβληματισμό για με θέματα που αφορούν την ύπαρξη και την ηθική, ο Wim Wenders, στην ταινία του “Wings of desire” (1987) συνενώνει την ύπαρξη με την ανυπαρξία, το σώμα με το πνεύμα σε ένα καρτεσιανό μοντέλο, όπου το «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», μετατοπίζεται στο «σκέφτομαι γιατί (ή για να) υπάρχω).
Στο ίδιο μοτίβο, η ταινία του Lars von Trier “Melancholia” θίγει σε τεράστιο βαθμό το ζήτημα της ύπαρξης και της ανυπαρξίας, λίγες στιγμές πριν ο κομήτης Melancholia προσκρούσει στη Γη και σημάνει το τέλος της ύπαρξης της. Το χαρακτηριστικό της υπαρξιακής νοημοσύνης αποδίδεται φυσικά στο σκηνοθέτη, ο οποίος με ιδιαίτερη απλότητα μας προβάλει τις υπαρξιακές ανησυχίες, οι οποίες όσον αφορούν τη διαχείριση του θανάτου αντικατοπτρίζουν φυσικά την ιδιαίτερη προσέγγιση του κάθε ενός από τους χαρακτήρες για τη ζωή.
Συνεχίζοντας, η νατουραλιστική νοημοσύνη που σχετίζεται με την αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον, αναδεικνύεται σε χαρακτήρες με έντονο το οικολογικό ενδιαφέρον και την εναρμονισμένη σύνδεση με τη φύση. Και πάλι σε ταινία του Lars von Trier, στο “Antichrist”, η οποία αναπαριστά και σχολιάζει τη σχέση των φύλων με μια φροϋδική-κοινωνιολογική-θρησκευτική οπτική, η πρωταγωνίστρια ταυτίζεται με τη φύση και ο πρωταγωνιστής με τον πολιτισμό. Εν τέλει, η πρωταγωνίστρια, αρνούμενη το ρόλο της, ενωμένη με τη φύση πλέον και μετά-θάνατον πλήττει την πατριαρχία, η οποία βρίσκει το τέλος της στη Φύση.
Τέλος, η μουσική νοημοσύνη σχετίζεται με την ευαισθησία στην αντίληψη και δημιουργία μουσικής και αναπαρίσταται για παράδειγμα έντονα στο χαρακτήρα Fletcher που υποδύεται ο J.K Simmons στην ταινία “Whiplash” .
Σε αυτές τις 9 μορφές, προστίθεται και η συναισθηματική νοημοσύνη που σχετίζεται με έλεγχο και γνώση των συναισθημάτων του εαυτού και των άλλων, η οποία αναπαρίσταται έντονα σε χαρακτήρες οι οποίοι διαθέτουν μεγάλη ικανότητα ενσυναίσθησης. Αντίστροφο παράδειγμα αποτελεί ο χαρακτήρας Kevin, από την ταινία “We need to talk about Kevin”, ο οποίος μέχρι το τέλος της ταινίας δεν έχει αναγνωρίσει τα συναισθήματα και τα κίνητρα της μητέρας του, αλλά και αντίστροφα.
Η σημασία μιας τέτοιας θεωρίας έγκειται στην αμφισβήτηση της ιδέας ότι η νοημοσύνη είναι μια κεντρική έννοια, έμφυτη και εγγενής, καθώς η κουλτούρα και η εμπειρία επιδρούν στην καλλιέργεια μορφών της νοημοσύνης. Αντίστοιχα σύμφωνα με το ρεύμα του συμπεριφορισμού, καθώς η συμπεριφορά αποτελεί πάντα το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης προϊόντων της συμπεριφοράς και του περιβάλλοντος της, δεν υπάρχει νοημοσύνη με τον ορισμό μιας ουσιαστικοποιημένης έννοιας, αλλά διακρίσεις ερεθισμάτων με βάση το ιστορικό αλληλεπίδρασης με τις συνθήκες.
Επομένως και συνοψίζοντας, οι τομείς νοημοσύνης και η νοημοσύνη, είναι περιγραφές, αποτελέσματα δηλαδή της συμπεριφοράς και όχι χαρακτηριστικά κάποιου ατόμου που καθοδηγούν τη συμπεριφορά του. Συγκεκριμένα, είναι βοηθητικές και μετρήσιμες μεν έννοιες για τη περιγραφή της συμπεριφοράς ενός ατόμου, αλλά αποτελούν το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασής του με γεγονότα της ζωής του ανά τις συνθήκες που ενισχύεται ή όχι.
Είναι κατά αυτόν τον τρόπο πιο ωφέλιμο να σκεφτόμαστε τις συνθήκες που προξένησαν τη δημιουργία ρεπερτορίων συμπεριφοράς, όπως πολύ εύστοχα συμπεραίνεται και στην ταινία που αναφέρθηκε παραπάνω “We need to talk about Kevin”, για τη γενεαλογία του της παθολογίας.
