Τα κορίτσια της δεκαετίας του 1920 ξημέρωναν σε έναν καινούργιο κόσμο. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τελειώσει, η ισπανική γρίπη υποχωρούσε, η θλίψη δεν έριχνε πια βαριά τη σκιά της, οι πληγές που αιμορραγούσαν άρχισαν να κλείνουν.
Τα κορίτσια της δεκαετίας του 1920 είχαν αντικρίσει, είχαν ακούσει, είχαν βιώσει την ευθραυστότητα της ύπαρξης και τη φθορά. Ένιωθαν πως δεν υπήρχε πια χρόνος για ξόδεμα σε σιωπηλές αναμονές, ούτε λόγος για τη διατήρηση της επιβεβλημένης έως τότε σεμνότυφης εικόνας του φύλου τους.
Τα κορίτσια της εποχής, εκείνα που ονόμασαν flappers, παρομοιάζοντάς τα με τους νεοσσούς που ανοίγουν τα φτερά τους για να πετάξουν, λίγο άχαρα στην αρχή, με απροσδιόριστη κάπως την ταυτότητά τους, «άτρωτα» όμως, αδιάφορα για τις πτώσεις και ανυποψίαστα για τις δυνάμεις της βαρύτητας που συνδέονται με τη μοίρα της ανθρώπινης ύπαρξης, ήθελαν να ζήσουν σε αυτόν τον καινούργιο κόσμο που ανέτειλε με νέους όρους.
Στα Roaring Twenties
Στα Roaring Twenties, όπως αναφέρεται η δεκαετία του 1920 στη δυτική κουλτούρα, η δυναμική που αναπτύσσεται χάρη στις πολιτισμικές και οικονομικές αλλαγές είναι σαρωτική. Στη Γαλλία, η δεκαετία αναφέρεται και ως «années folles» (=τρελά χρόνια), που είχαν jazz μουσική υπόκρουση, κορίτσια flappers και art deco αισθητική.
Τα twenties έφεραν τον εξηλεκτρισμό στην πλειονότητα των σπιτιών, τουλάχιστον στην Αμερική, οι κουζίνες εξοπλίστηκαν με μαγικές συσκευές που έκαναν λιγότερο κοπιαστικές τις δουλειές στο σπίτι, το πνεύμα του καταναλωτισμού που επικρατούσε δημιούργησε ψευδαίσθηση ευμάρειας και αισιοδοξίας που αφορούσε ολοένα και περισσότερους.
Το 1920 βγήκε στον αέρα ο πρώτος εμπορικός ραδιοφωνικός σταθμός στις ΗΠΑ και μέχρι το τέλος της δεκαετίας η ίδια μουσική και οι ίδιες διαφημίσεις έφταναν σε 12 εκατομμύρια νοικοκυριά.
Το κόστος για την απόκτηση του Model T της Ford δεν θεωρούνταν δυσθεώρητο για πολλούς πια και το αυτοκίνητο από είδος πολυτελείας άρχισε να αποκτά πρακτική αξία.
Στα σινεμά γινόταν λαϊκό προσκύνημα και οι ταινίες του Χόλιγουντ αναδείκνυαν λαμπερούς πρωταγωνιστές, όπως ο Charlie Chaplin, ο Rudolph Valentino, η Gloria Swanson, η Tallulah Bankhead.
Η jazz ξεσήκωνε τους νέους που ήθελαν να χορέψουν μέχρι τελικής πτώσης. Αδιαφορούσαν πλήρως για τις συντηρητικές φωνές της εποχής που προέβλεπαν ότι αυτή η «χυδαία» μουσική θα τους οδηγούσε σε ηθική κατάπτωση και απολάμβαναν μέσα από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς αλλά και τους δίσκους φωνογράφου την ελευθερία που τους υποσχόταν και τον ρυθμό που έδινε φτερά στα βήματά τους. Χώροι όπως το Savoy και το Cotton Club στη Νέα Υόρκη ή το Aragon στο Σικάγο υπήρξαν θρυλικοί.
Παράλληλα, δεν έλειπαν οι προσπάθειες για τον περιορισμό των ελευθεριών. Η 18η Τροποποίηση του Συντάγματος στις ΗΠΑ, το 1919, είχε επιβάλει την ποτοαπαγόρευση (των «ποτών μέθης» με περισσότερο από 0,5% αλκοόλ).
Εκτός αυτού, το 1919 και το 1920, ψηφίστηκε ένας εξαιρετικά περιοριστικός νόμος για τη μετανάστευση, ο οποίος απέκλειε μετανάστες (Ανατολικοευρωπαίους και Ασιάτες) υπέρ άλλων (Βορειοευρωπαίους και άτομα από τη Μεγάλη Βρετανία, για παράδειγμα).
Αλλά και η Μεγάλη Μετανάστευση Μαύρων Αμερικανών από τις αγροτικές πόλεις του Νότου στα βόρεια της χώρας, καθώς και η επιρροή της κουλτούρας τους που ολοένα αυξανόταν, κυρίως μέσα από τη μουσική, ενόχλησε πολλούς λευκούς Αμερικανούς, με αποτέλεσμα εκατομμύρια άνθρωποι να ενταχθούν τη δεκαετία του 1920 στην Κου Κλουξ Κλαν. Τα μέλη της πίστευαν ότι η οργάνωση αποτελούσε τον θεματοφύλακα των «αξιών» που τα Roaring Twenties πετούσαν στον κάλαθο των αχρήστων.
Αλλά, Γιατί Flappers;
Λέγεται ότι ο όρος (από τη λέξη «flap»=πτερύγιο) προέρχεται ίσως από τη βόρεια Αγγλία όπου, ήδη το 1631, χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει ένα έφηβο κορίτσι, αλλά και μια νεαρή πόρνη. Μέχρι τη δεκαετία του 1890 αναφέρεται η λέξη σποραδικά για τις πολύ νεαρές ιερόδουλες, αλλά και για τις ζωηρές έφηβες.
Τυπωμένη η λέξη εμφανίστηκε το 1903 στην Αγγλία και το 1904 στις ΗΠΑ, όταν ο μυθιστοριογράφος Desmond Coke τη χρησιμοποίησε στην ιστορία του «Sandford of Merton», που αναφερόταν στη ζωή της Οξφόρδης.
Το 1908, ακόμα και οι σοβαροί Times μπήκαν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν την αργκό ορολογία flappers, εξηγώντας πολύ προσεκτικά ότι περιγράφει μια νεαρή κυρία που ακόμα δεν έχει φορέσει μακρύ φόρεμα και τα μαλλιά της κρέμονται ακόμα στους ώμους της.
Το 1910, η λέξη ήταν αρκετά δημοφιλής ώστε μια σειρά για τις περιπέτειες ενός χαριτωμένου 15χρονου κοριτσιού στο περιοδικό London Magazine να έχει τίτλο «Her Majesty the Flapper». Δύο χρόνια μετά, ο θεατρικός ιμπρεσάριος John Tiller περιέγραφε ως flapper το κορίτσι που «έβγαινε» επίσημα πια στην κοινωνία, φτάνοντας στην ηλικία της γυναίκας.
Στη Βρετανία εξακολουθούσαν σε μεγάλο βαθμό να προσδιορίζουν με τον όρο flappers έφηβες, ωστόσο σταδιακά άρχισαν να αποκαλούν έτσι κάθε ανώριμη, ορμητική νέα γυναίκα.
Τον Φεβρουάριο του 1920, ο δρ R. Murray-Leslie μιλούσε επικριτικά για τις επιπόλαιες, με τα ελάχιστα ρούχα, τις ανεύθυνες και απείθαρχες εκείνες γυναίκες για τις οποίες ένα καπέλο ή ένας άντρας με αυτοκίνητο είχαν μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι η τύχη του έθνους.
Έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους, χρησιμοποιούσαν βαρύ μακιγιάζ, φορούσαν τολμηρά φορέματα. Οδηγούσαν αυτοκίνητο, κάπνιζαν, έπιναν αλκοόλ –σκανδαλώδες ακόμα περισσότερο την εποχή της ποτοαπαγόρευσης–, ενίοτε φλέρταραν σαν άντρες και χόρευαν μανιωδώς τσάρλεστον.
Λίγους μήνες αργότερα, η βωβή κωμωδία «The Flapper» στις ΗΠΑ θα απεικόνιζε τον τρόπο ζωής αυτών των γυναικών που προσέδωσαν την πλήρη σημασία στον όρο και διαμόρφωσαν την «εικόνα» που χαρακτήρισε μια ολόκληρη γενιά.
Μα, τι Έκαναν Αυτά τα Κορίτσια;
Ανήκουστα πράγματα για την εποχή τους! Έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους, χρησιμοποιούσαν βαρύ μακιγιάζ, φορούσαν τολμηρά φορέματα. Οδηγούσαν αυτοκίνητο, κάπνιζαν, έπιναν αλκοόλ –εξωφρενικό ακόμα περισσότερο την εποχή της ποτοαπαγόρευσης–, ενίοτε φλέρταραν σαν άντρες και χόρευαν μανιωδώς τσάρλεστον.
Για πρώτη φορά, οι flappers αμφισβητούσαν τα όρια μεταξύ των δύο φύλων.
Η νέα γυναίκα της εποχής ήθελε τα ρούχα της να είναι άνετα, να αντικατοπτρίζουν τη νέα εποχή, τη δράση της συχνά πια έξω από το σπίτι. Οι flappers πέταξαν τους κορσέδες και κόντυναν τις φούστες τους. Δεν τους άρεσε να τους σφίγγουν τη μέση και υιοθέτησαν τα σπορ ρούχα για τις καθημερινές εμφανίσεις τους – το κοστούμι του τένις σε μεγάλες δόξες και παραλλαγές! Τότε ήταν που και η Coco Chanel έκανε το ντεμπούτο της στο αθάνατο Little Black Dress.
Τα βραδινά φορέματα άφηναν τα χέρια γυμνά και έγιναν ακόμη πιο κοντά, ενώ στις μακριές τουαλέτες η πλάτη έπεφτε πολύ χαμηλά. Τα εσώρουχα ήταν σκανδαλωδώς λίγα, οι κάλτσες στο χρώμα του δέρματος ώστε να δίνουν την ψευδαίσθηση των γυμνών ποδιών. Το λουράκι T χάρισε φινέτσα στα παπούτσια τους.
Φορούσαν γάντια που αφαιρούσαν μόνο για να φάνε, να καπνίσουν ή να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα. Μην ξεχνάμε ότι ο φόβος για μικρόβια εξαιτίας της ισπανικής γρίπης του 1918 ήταν ακόμη έντονος. Αντικατέστησαν τα βαριά κοσμήματα γύρω από τον λαιμό με μακριά ανάλαφρα κολιέ, ενώ τα σκουλαρίκια με κλιπ στα αφτιά πρόσθεταν λάμψη στο κοντοκουρεμένο τους κεφάλι.
Απέδειξαν ότι ήταν ικανές εργαζόμενες, αξιόπιστες και δραστήριες, ότι μπορούσαν να επιβιώνουν χωρίς αντρική προστασία.
Οι flappers δεν συμμετείχαν παθητικά στη διαδικασία του φλερτ. Πήγαιναν σε χορούς, σε νυχτερινά κέντρα, χόρευαν με πολλούς καβαλιέρους, μάθαιναν να συζητούν, να λένε τη γνώμη τους. Και άρχισαν να φλερτάρουν με τις σεξουαλικές ελευθερίες. Ανακάλυπταν πως το προγαμιαίο σεξ δεν θα έπρεπε να είναι το στίγμα που θα τους συνόδευε για πάντα στην υπόλοιπη ζωή τους, αλλά ίσως μια ζωτική ανάγκη.
Kυρίως απέδειξαν ότι μπορούν και… μόνες τους. Όλο και περισσότερες έβγαιναν έξω από το σπίτι, έβρισκαν δουλειά, κέρδιζαν τα δικά τους χρήματα. Απέδειξαν ότι ήταν ικανές εργαζόμενες, αξιόπιστες και δραστήριες, ότι μπορούσαν να επιβιώνουν χωρίς αντρική προστασία. Διεκδικούσαν να είναι κοινωνικά ίσες με τους άντρες και απαιτούσαν πολιτική συμμετοχή, οικονομική ανεξαρτησία και «σεξουαλικά δικαιώματα». Αξιοποιούσαν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονταν για να διεισδύσουν σε μέχρι τότε αντρικές δουλειές, όπως οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι μηχανικοί, ακόμη και οι πιλότοι.
Στις flappers δεν ταίριαζαν οι παλιές, άκαμπτες ιδέες για τους ρόλους των γυναικών.
Ανόητα Κορίτσια Χωρίς Θηλυκότητα
Όπως ήταν αναμενόμενο, δεν ήταν λίγοι εκείνοι, γυναίκες και άντρες, που επέκριναν τόσο τις ίδιες όσο και την «τρέλα» της εποχής. Η συγγραφέας-κριτικός Dorothy Parker τις σατίριζε στο «Flappers: A Hate Song». Ένας ψυχολόγος του Χάρβαρντ ανέφερε ότι είχαν «χαμηλότερο βαθμό νοημοσύνης» και αποτελούσαν «πρόβλημα σε βαθμό απελπισίας για τους εκπαιδευτικούς». Εξαιτίας της αγορίστικης εμφάνισής τους αμφισβητήθηκε ακόμα και η θηλυκότητά τους, μάλιστα κάποιοι γιατροί διατύπωσαν την άποψη ότι οι άντρες τους θα ήταν σίγουρα δυστυχισμένοι από την έλλειψή της!
Αγκάλιασαν τον καταναλωτισμό και πορεύτηκαν με τα κελεύσματα και τις προκλήσεις του.
Ακόμα και πολλές ηλικιωμένες σουφραζέτες δεν τις θεωρούσαν αντάξιες του σκληρού αγώνα που είχαν δώσει εκείνες – το δικαίωμα ψήφου των γυναικών είχε ψηφιστεί στις ΗΠΑ στις 26 Αυγούστου 1920. Οι flappers, παρά τη δική τους «μάχη» για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους και την υπέρβαση των παραδοσιακών ρόλων τους, δεν ασχολήθηκαν με την πολιτική.
Και, μάλλον, δεν αναγνώρισαν πόσα χρωστούσαν στο προηγούμενο δυναμικό κορίτσι, για τα δεδομένα της εποχής της, το λεγόμενο Gibson Girl (από τις εικονογραφήσεις του Charles Dana Gibson), στις αρχές του αιώνα, που είχε αλλάξει πολλά στη μόδα αλλά και στα πρότυπα των καιρών της.
Το κορίτσι Gibson ήταν η «νέα γυναίκα» της εποχής της που πάλευε να κερδίσει την ανεξαρτησία της, που αγωνίστηκε και για το δικαίωμα ψήφου. Ήταν εκείνη που, πέρα από το να καλύπτει τις ανάγκες των αντρών, κατέδειξε πόσο σημαντική ήταν η ικανοποίηση και των δικών της αναγκών και επιθυμιών για γνώση και δράση.
Τι Απέγινε Εκείνος ο Ενθουσιασμός;
Οι flappers οδήγησαν τις γυναίκες έξω από το σπίτι, έκαμψαν το αγκυλωμένο πρότυπο της ανίσχυρης και μονοσήμαντης γυναίκας, σκανδάλισαν τη βικτωριανή ηθική. Έζησαν πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι οι μανάδες τους και τόλμησαν να ονειρευτούν πως ο κόσμος τους ανήκει εξίσου.
Χαιρέτισαν τον υλισμό που τους υποσχόταν μια καλύτερη ζωή. Αγκάλιασαν τον καταναλωτισμό και πορεύτηκαν με τα κελεύσματα και τις προκλήσεις του. Ενημερώνονταν συνεχώς από τα περιοδικά για τη μόδα, τις τέχνες, αλλά και την τεχνολογία που άλλαζε δραστικά τον κόσμο, όπως το αυτοκίνητο και το τηλέφωνο.
Οι flappers έδωσαν τη σκυτάλη στις γυναίκες του οικονομικού Κραχ του 1929… Το κυνήγι της ηδονής, η ανέμελη ζωή και τα όμορφα ρούχα δεν ήταν τόσο εύκολο πια να τα κατακτήσει κανείς, ούτε τόσο αποδεκτά. Η γκρίζα εποχή που ακολούθησε ήταν δύσκολη και έδειχνε το αυτονόητο: ότι ο ξέφρενος κόσμος τους δεν ήταν εφικτός.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Τα Πολλαπλά Οφέλη του Δημόσιου Λόγου των Γυναικών
