Οι περασμένες εβδομάδες ήταν γεμάτες με άκρως ενδιαφέρουσες εξελίξεις στον τομέα της τέχνης. Μπορείτε να το διαπιστώσετε και μόνοι σας αν αφιερώσετε λίγο χρόνο στα πιο τρανταχτά νέα της πολιτιστικής επικαιρότητας.
Εγκλήματα και Εγκλήματα Πολέμου
Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία όλο και αυξάνονται τα εγκλήματα πολέμου που διαπράττονται στα ουκρανικά εδάφη. Εξού και η απορία: τι γίνεται με την τέχνη σε περιόδους ένοπλων συγκρούσεων; Μπορεί να είναι αμέτρητα τα θεσμικά όργανα που έχουν αποφανθεί για αυτό το ερώτημα, δεν μπορούν όμως να αναιρέσουν τη βαρβαρότητα που έχει υποστεί ο ουκρανικός πολιτισμός με τη ρωσική εισβολή, τον βανδαλισμό μουσείων και βιβλιοθηκών και, γενικότερα, τη διαγραφή της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας χώρας που μετράει μόνο τριάντα χρόνια ως κράτος — όλα εγκλήματα πολέμου per se.
Photo by Matti Karstedt on Pexels
Πέρα από σφοδρή παράκαμψη του διεθνούς δικαίου, η εισαγωγή τεσσάρων ουκρανικών περιοχών σε στρατιωτικό νόμο που πραγματοποίησε ο Ρώσος πρόεδρος στα μέσα του περασμένου μήνα οδήγησε και στην καταγραφή της εκκένωσης των μουσείων της Κριμαίας ως εγκλήματος πολέμου που χρήζει έκκληση στην UNESCO. Η παράνομη προσάρτηση ουκρανικών εδαφών από τη Ρωσία δυστυχώς λειτουργεί πλέον ως μία πόρτα για την υποτιθέμενα δικαιολογημένη λεηλασία της oυκρανικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Το διάταγμα στρατιωτικού νόμου δεν παύει όμως να είναι μια ψευδής νομιμοποίηση για εγκλήματα πολέμου, αυτού και κάθε είδους. Ένα θέμα στο οποίο σίγουρα αξίζει να επανέλθουμε.
Reality Check
Κλέβω τον τίτλο από την ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης που πραγματοποιήθηκε σε επιμέλεια του Κώστα Πράπογλου για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής και έληξε –με παράταση– στις αρχές του μηνός. Είχα ενθουσιαστεί με αυτό το εγχείρημα, που αποδεικνύει πως υπάρχει ακόμη άπλετος χώρος για την επέκταση των τεχνών εντός αλλά και εκτός ενός μουσειακού πλαισίου.
Η τοποθεσία της έκθεσης είχε τόσο αισθητική όσο και συμβολική λειτουργία, αφού η τέχνη βρήκε στέγη σε έναν ιερό τόπο, ταυτισμένο όχι μόνο με τις τελετουργικές πομπές των αρχαίων Ελευσίνιων Μυστηρίων, αλλά και με το άσυλο της ψυχής. Να σημειώσω εδώ ότι το 12ο Διεθνές Συνέδριο CoMuseum, που περιμένω πώς και πώς στις αρχές του Δεκεμβρίου, εξερευνά τη θεματική «Culture, Care and Healing» – δεν το λες και τυχαίο.
Προ μηνός, ο υφυπουργός Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης παρουσίασε στο Wellbeing Forum το πρόγραμμα πολιτιστικής συνταγογράφησης που αναπτύσσει σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας. Μάλλον έφτασε επιτέλους η ώρα να μιλήσουμε και για το κομμάτι της τέχνης στην ψυχική υγεία. Ακόμη ένα θέμα για το οποίο έχουμε να πούμε πολλά…
Τέχνη με Σκοπό
Κάποιους μήνες μετά τη φρικιαστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου περί του δικαιώματος στην άμβλωση, αίσθηση στις ΗΠΑ έκανε ένα νέο καλλιτεχνικό πρότζεκτ που έχει γεμίσει τις διαφημιστικές πινακίδες της χώρας με μηνύματα υπέρ του δικαιώματος στις αμβλώσεις. Η δημόσια αυτή έκθεση έλαβε μέρος σε δώδεκα κατά πλειοψηφία Ρεπουμπλικανικές πολιτείες, όπου οι αμβλώσεις είναι ήδη αυστηρά περιορισμένες.
Σκοπός της ήταν φυσικά η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τα δικαιώματα των αμβλώσεων ενόψει των Ενδιάμεσων Εκλογών που πραγματοποιήθηκαν την Τρίτη 8 Νοεμβρίου. Ταιριάζει εδώ να αναφέρουμε μία ακόμη είδηση από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, καθώς ανακοινώθηκε πως η Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον θα διαθέσει μια γενναία δωρεά που δέχτηκε για την απόκτηση έργων από γυναίκες καλλιτέχνες. Αν μη τι άλλο, ένας αποτελεσματικός τρόπος να αντιμετωπίσουν τα μουσεία τα ιστορικά κενά των συλλογών τους, μέχρι να μη χρειάζεται να προσδιορίζουμε τους καλλιτέχνες με βάση το φύλο τους.
Διαμάχες Επαναπατρισμού
Τον περασμένο μήνα συστάθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο ένα νέο συμβούλιο, ονόματι Parthenon Project. Όπως φανερώνει το όνομά του, ο σκοπός της σύστασής του αφορά την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, ύστερα και από τις ανησυχίες για την κατάσταση της Αίθουσας που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Σε δημοσκόπηση του Parthenon Project, το 54% των ερωτηθέντων απάντησε πως τα γλυπτά πρέπει να επιστραφούν γιατί «ανήκουν δικαιωματικά στην Ελλάδα».
Παρά το θερμό κλίμα που είχε δημιουργηθεί, ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου, George Osborne, δήλωσε ψυχρά ότι τα Γλυπτά θα παραμείνουν στη συλλογή του ιδρύματος – αφήνοντας όμως ανοιχτό το ενδεχόμενο για κάποια «μακροπρόθεσμη συνεργασία». Με παρόμοιο τρόπο θα μπορούσε να περιγραφεί και η επιστροφή των κυκλαδικών ειδωλίων από τη συλλογή του Leonard Stern, που προκάλεσε προβληματισμό γύρω από τη νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, «Γυρισμός. Κυκλαδικοί Θησαυροί στο Ταξίδι της Επιστροφής». Και στις δύο περιπτώσεις, το «ταξίδι της επιστροφής» περιπλέκει μάλλον τα πράγματα, αφού σε καμία δεν έχουμε να κάνουμε με μια απλή περίπτωση επαναπατρισμού.
Γυμνό και Γυμνοί
Και μια πρόσφατη είδηση μικρής σημασίας συγκριτικά με τις παραπάνω: «Hyperrealism. This is Not a Body», μια ομαδική έκθεση με 30 ρεαλιστικά γλυπτά ανθρώπινα σώματα –πολλά εκ των οποίων γυμνά– άνοιξε στο Museé Maillol στο Παρίσι την προπερασμένη εβδομάδα. Η ιδιαιτερότητα; Τουλάχιστον 800 επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την έκθεση εντελώς γυμνοί σε ειδικά συμφωνημένες ημερομηνίες, ως μέρος της συνεργασίας του μουσείου και της Γαλλικής Ομοσπονδίας Γυμνισμού.
Σε πρώτη ανάγνωση ίσως να μη φαίνεται τόσο σημαντικό ή ενδιαφέρον αυτό το γεγονός. Ας αναλογιστούμε όμως ότι το γυμνό επί αιώνες θεωρούνταν ένα και το αυτό με την ακολασία στην ιστορία της τέχνης. Παραμένει απαγορευμένο και ψιλο-ταμπού ακόμη και σήμερα, οπότε οριακά το λες και πρόοδο ότι συνέβη κάτι τέτοιο σε ένα μουσείο: έναν εκ φύσεως θεσμοθετημένο χώρο που παραδοσιακά ταυτίζεται με έννοιες όπως η υπακοή και η συμβατικότητα. Παράλληλα, χαμογελώ και με το δαιμόνιο του μουσειακού μάρκετινγκ, που μπορεί να ξεπεράσει κάθε προσδοκία στο πλαίσιο των προκλήσεων, της προσέλκυσης και ανάπτυξης κοινού.
H Τέχνη της Επιμέλειας
Το New York City I του Piet Mondrian όπως θα έπρεπε να εκτίθεται
Η επιμελήτρια τέχνης Susanne Meyer-Büser ανακάλυψε πως ο πίνακας «New York City 1» του Piet Mondrian (1941) ήταν κρεμασμένος ανάποδα εδώ και 75 χρόνια, όταν παρατήρησε μία φωτογραφία του έργου από το στούντιο του καλλιτέχνη κατά την έρευνα που διεξήγαγε για την τρέχουσα έκθεση του Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen K20 στο Ντίσελντορφ της Γερμανίας, με τίτλο «Mondrian Evolution».
Το έργο θα εξακολουθήσει να εκτίθεται με τον καθιερωμένο τρόπο λόγω της ευθραυστότητάς του. Άραγε, όμως, θα άλλαζε κάτι στην εμπειρία που προσφέρει περιστραμμένο κατά 90º ή 180º; Φυσικά, δεν είναι πρόθεσή μου να εκμηδενίσω τη σύλληψη του δημιουργού. Απλώς διερωτώμαι πόση σημασία έχει το σωστό και το λάθος ή το πάνω και κάτω σε τέχνη καθολικής αφαίρεσης και αναγωγής σε βασικά στοιχεία μορφής.
Θάνατος: Τέχνη και Αφαίρεση
Τέλος, ο λόγος για τον Γάλλο καλλιτέχνη Pierre Soulages, που άφησε την τελευταία του πνοή στα 102 του χρόνια τον περασμένο μήνα, αλλά και για την Αμερικανή γλύπτρια Lee Bontecou, η οποία έφυγε νωρίτερα το Νοέμβριο σε ηλικία 92 ετών.
O Soulages έγινε γνωστός για τους μεγαλοσκελείς αφηρημένους πίνακες που ζωγράφιζε —σχεδόν— πάντα σε αποχρώσεις του μαύρου, παρόλο που δεν μυήθηκε ποτέ στο κίνημα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Η Bontecou ήταν και αυτή μια εξίσου αξιοσημείωτη φιγούρα της μεταπολεμικής τέχνης, με ειδικότητα στα επιτοίχια γλυπτά που εξερευνούν έννοιες όπως ο χώρος και το κενό μέσα από εργαλεία όπως ο όγκος και η υλικότητα, αλλά ακόμη και με την έλλειψη αυτών. Άσπρο και μαύρο, σύνθεση και αφαίρεση, ύλη, χώρος και κενό, αυτά που θα μας θυμίζουν το έργο του καθένα αντίστοιχα. Όλα σχέσεις αντίθεσης, παρόμοιες με αυτές της ζωής και του θανάτου.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
Βανδαλισμοί Έργων Τέχνης και Κλιματική Κρίση
