Το 2023, η στέγαση ήταν τελευταία μεταξύ των 10 κορυφαίων προτεραιοτήτων που έθεταν οι δήμαρχοι ανά την Ευρώπη στην έρευνα Eurocities Pulse: Mayors Survey. Στη φετινή έρευνα, στην οποία συμμετείχαν 86 δήμαρχοι από 26 ευρωπαϊκές χώρες –και κοινοποιήθηκε αποκλειστικά στο Living Cities του POLITICO–, στην κατάταξη η στέγαση είναι δεύτερη – με κύρια, όπως και πέρσι, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, σε ποσοστό 63%.
Η στεγαστική κρίση σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι γνωστή – και κυρίως «αισθητή» σε πολλούς από εμάς. Η Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, καταγράφει αρνητική πρωτιά, καθώς οι πολίτες διαθέτουν για το βασικό αυτό αγαθό το 35,2% του συνολικού εισοδήματός τους – το υψηλότερο ποσοστό σε σύγκριση με τους πολίτες των υπόλοιπων κρατών-μελών, καθώς ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 19,7%.
Οι δήμαρχοι που συμμετείχαν στην έρευνα ζητούν τη «βοήθεια» της ΕΕ για την επίλυση της εκτεταμένης και παρατεταμένης στεγαστικής κρίσης, που λειτουργεί σαν ένα καμίνι που βράζει σε πολλές πόλεις της Ευρώπης. Αν και η στέγαση δεν αποτελεί επίσημα αρμοδιότητα της ΕΕ, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen δεσμεύτηκε πέρυσι να αντιμετωπίσει το ζήτημα, με τη δημιουργία της πρώτης Επιτρόπου Στέγασης της Ένωσης, η οποία έχει αναλάβει να παρουσιάσει ένα σχέδιο για την αύξηση του προσιτού αποθέματος κατοικιών στην Ευρώπη το 2026.
Οι διαμαρτυρίες σε όλη την Ευρώπη παραμένουν έντονες, καθώς και η συζήτηση κατά πόσο το πολυπαραγοντικό πρόβλημα της στέγασης είναι κοινωνικό αγαθό ή με ποια μέτρα θα μπορούσε να μετριαστεί.
Στην Ελλάδα, ένα από τα βήματα με σκοπό την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης εγκαινιάστηκε χθες, με την πλατφόρμα stegasi.gov.gr, στην οποία είναι συγκεντρωμένες όλες οι σχετικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης, με στόχο να διευκολύνει τον εν δυνάμει ιδιοκτήτη και τον εν δυνάμει ενοικιαστή να βρει πιο προσιτό για τον ίδιο σπίτι. Στην πλατφόρμα περιλαμβάνονται προγράμματα επιδότησης, φοιτητικής και κοινωνικής στέγασης, δανείων, ενεργειακής αναβάθμισης, καθώς και φορολογικά ή άλλα μέτρα που σχετίζονται με την εύρεση κατοικίας – όλα τα ενεργά προγράμματα στέγασης, ανεξάρτητα από τον φορέα υλοποίησης και την πηγή χρηματοδότησης.
Παράλληλα με την προσπάθεια θέσπισης κάποιων μέτρων, είτε στο πλαίσιο της ΕΕ είτε σε τοπικό επίπεδο, οι διαμαρτυρίες σε όλη την Ευρώπη παραμένουν έντονες, καθώς και η συζήτηση κατά πόσο το πολυπαραγοντικό πρόβλημα της στέγασης είναι κοινωνικό αγαθό ή με ποια μέτρα θα μπορούσε να μετριαστεί.
Η Βραχυχρόνια Μίσθωση στο Στόχαστρο
Η μεγάλη επέκταση των Airbnb (χάριν συντομίας για όλα τα είδη βραχυπρόθεσμης μίσθωσης), ως μια σημαντική παράμετρος, βρίσκεται στο επίκεντρο της συζήτησης σχετικά με τη στεγαστική κρίση. Φέτος στη χώρα μας, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδας, ξεπέρασαν τα κρεβάτια που προσφέρουν τα ξενοδοχεία και ήδη από τον Απρίλιο έφτασαν τις 1.000.000 κλίνες. Αυτό σημαίνει ότι, θεωρητικά, θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν στέγη σε 1 εκατομμύριο συμπολίτες μας. Κάπως μπακαλική, ίσως, η προσπάθεια αντιστοίχισης, αλλά σίγουρα ο αριθμός δείχνει πως, ναι, η επέκταση των Airbnb μπορεί να μη δημιουργεί ακριβώς το πρόβλημα, αλλά σίγουρα το εντείνει.
Στην άλλη άκρη της Μεσογείου, στην Ισπανία, η οποία προσέλκυσε 98 εκατομμύρια επισκέπτες το 2024 –δεύτερη πιο δημοφιλής χώρα στον κόσμο μετά τη Γαλλία– οι παρενέργειες είναι πολύ έντονες εδώ και πολύ καιρό στην εύρεση κατοικίας, με επακόλουθο την έντονη δυσαρέσκεια-απόγνωση των κατοίκων στις πιο τουριστικές πόλεις.
«Τα Κανάρια Νησιά έχουν όριο», φωνάζουν οι διαδηλωτές στον ισπανικό αυτό τουριστικό προορισμό, στις πολλές και μεγάλες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας εδώ και πολύ καιρό, απαιτώντας τη μετάβαση σε ένα «ανθρωποκεντρικό, περιβαλλοντικά υπεύθυνο μοντέλο που θα σέβεται τις οικολογικές και κοινωνικές ανάγκες του αρχιπελάγους». Στα επίσημα στοιχεία καταγράφεται πως τα νησιά των 2,2 εκατομμυρίων κατοίκων επισκέπτονται περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι κάθε μήνα!
Πρόσφατα, πάντως, το Υπουργείο Κοινωνικών Δικαιωμάτων, Καταναλωτών και Ατζέντας 2030 της Ισπανίας απαίτησε την αφαίρεση σχεδόν 66.000 καταχωρίσεων ενοικίασης ακινήτων από το Airbnb, λέγοντας ότι παραβιάζουν τους κανονισμούς για τα τουριστικά καταλύματα, με την πλατφόρμα να απαντά με έφεση εναντίον της απόφασης.
«Το να μην μπορεί κανείς να αντέξει οικονομικά την αγορά ή έστω και το ενοίκιο ενός αξιοπρεπούς διαμερίσματος είναι καταστροφικό για την αξιοπρέπεια των εργαζομένων», δήλωσε στο CNN 40χρονος κάτοικος της Μαδρίτης, ο οποίος εργάζεται ως οικογενειακός γιατρός και μοιράζεται ένα διαμέρισμα με άλλα δύο άτομα της ίδιας ηλικίας κοντά στο κέντρο της πρωτεύουσας. Πρακτική που δεν μας είναι ούτε άγνωστη ούτε «εξωτική».
Στις μέρες μας, μετά τη συρρίκνωση του κράτους-πρόνοιας, ανακάμπτουν δριμύτερες και οι κοινωνικές ανισότητες.
Μετάβαση σε Ένα Ανθρωποκεντρικό Μοντέλο
Κρατάμε αυτό που δηλώνει ο κάτοικος της Μαδρίτης σχετικά με την αξιοπρέπεια, καθώς αποτελεί μια συνθήκη που αφορά άμεσα και εμάς. Τα τελευταία χρόνια, εκτός της δυσκολίας εύρεσης στέγης με ενοίκιο που να ανταποκρίνεται στο ύψος των πιο χαμηλά αμειβόμενων μισθωτών, μεγάλο πρόβλημα αντιμετωπίζουν και οι εργαζόμενοι που καλούνται να υπηρετήσουν για λίγους μήνες σε θέση μακριά από τη βάση τους, όπως π.χ. οι εκπαιδευτικοί, που βλέπουμε, συχνά πυκνά, στα τουριστικά μέρη να διαμένουν σε σκηνές για μεγάλα χρονικά διαστήματα – εικόνες που προκαλούν όχι μόνο καταβαράθρωση της δικής τους αξιοπρέπειας, αλλά και της κοινωνίας μας γενικότερα.
Κρατάμε, επίσης, την απαίτηση των κατοίκων των Κανάριων Νησιών για τη μετάβαση σε ένα «ανθρωποκεντρικό, περιβαλλοντικά υπεύθυνο μοντέλο που θα σέβεται τις οικολογικές και κοινωνικές ανάγκες των κατοίκων».
Ο κοινωνικός χαρακτήρας της στέγασης είχε εδραιωθεί σε μεγάλο βαθμό με την ανάπτυξη του κράτους-πρόνοιας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλαίσιο μας πιο ισομερούς κατανομής εισοδημάτων και πλούτου από τη δεκαετία του 1920 μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1970. Την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε σημαντικά ο τομέας κοινωνικής κατοικίας, μέσα από την κατασκευή μεγάλου αποθέματος δημόσιων κατοικιών σε προσιτά επίπεδα ενοικίου, κυρίως στις χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης.
Στον Νότο της Ευρώπης, η στέγαση στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην πρωτοβουλία των ίδιων των οικιστών και στις οικογένειές τους, καθώς και σε πολιτικές που έκαναν αυτή την πρακτική βιώσιμη. Στην Ελλάδα, π.χ., σε αυτή την κατεύθυνση εντάσσεται, εκτός από την αυτοστέγαση, και η αντιπαροχή, που έκανε τη στέγη προσιτή σε μεγάλο μέρος του κοινωνικού συνόλου.
Στις μέρες μας, μετά τη συρρίκνωση του κράτους-πρόνοιας, ανακάμπτουν δριμύτερες και οι κοινωνικές ανισότητες. Στο πλαίσιο αυτό, δεν ξενίζει το γεγονός πώς η στεγαστική κρίση αποτελεί πια και προνομιακό πεδίο πολιτικής εκμετάλλευσης από την ακροδεξιά, που καλλιεργεί την ανασφάλεια με τη ρητορική της –π.χ. σχετικά με την παροχή στέγης στους μετανάστες–, δημιουργώντας ψευδή δίπολα στην κοινωνία.
Πάντως, ξαναγυρνώντας στην έρευνα Eurocities Pulse: Mayors Survey, που αναφέρθηκε στην αρχή του άρθρου, έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε πως οι περισσότεροι από τους μισούς δημάρχους που συμμετείχαν σε αυτή ζητάνε να διατεθούν περισσότερα χρήματα της ΕΕ για την κατασκευή κατοικιών μέσω προγραμμάτων όπως η Πολιτική Συνοχής. Ζητάνε επίσης αναθεώρηση των κανόνων ανταγωνισμού και των κρατικών ενισχύσεων, ώστε να μπορούν να διατεθούν περισσότερα δημόσια κεφάλαια για την κατασκευή κοινωνικών και οικονομικά προσιτών κατοικιών, καθώς και ολοκληρωμένους κανονισμούς της ΕΕ για τον περιορισμό των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων που, όπως λένε, επιδεινώνουν το πρόβλημα.
Το σίγουρο είναι πως το πρόβλημα της στέγασης σε όλη την Ευρώπη επείγει και –το λιγότερο– θα πρέπει οι προτάσεις όχι μόνο των τοπικών ηγετών, αλλά και των πολιτών, να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
#BraveNewCities: Μια Διαφορετική, Βιώσιμη Προσέγγιση στο Ζήτημα των Πόλεων
