Κάθε πρωί που αφήνω τα παιδιά μου στο σχολείο νιώθω ευγνώμων για το όμορφο αποτύπωμα που αφήνει αυτό το νεοκλασικό κτίριο στο κέντρο της πόλης. Ένα στολίδι 150 χρόνων με θέα τον Παρθενώνα. Σε αντίθεση με άλλα σχολικά κτίρια, τα οποία βρίσκονται στριμωγμένα ανάμεσα σε πολυκατοικίες ή εγκαταλειμμένα από τη φθορά του χρόνου, που κάποιες φορές δεν μοιάζουν καθόλου με σχολεία.
Η έλλειψη πρασίνου είναι ένα επιπλέον αρνητικό στοιχείο που κυριαρχεί. Η αισθητική ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών είναι ένας από τους βασικότερους πυρήνες της προσχολικής όσο και της εφηβικής πορείας. Γιατί δεν έχει υπάρξει αναβάθμιση τόσα χρόνια σε αυτό το σημαντικό θέμα;
Η Ιουλιέττα Ζήνδρου είναι αρχιτέκτων μηχανικός και μας εξηγεί πώς θα έπρεπε να είναι τα σημερινά σύγχρονα σχολεία, αλλά και πολλά δημόσια κτίρια στο κέντρο της πόλης. Βρεθήκαμε στο αρχιτεκτονικό της γραφείο με την ονομασία Ahylo, στην οδό Υψηλάντου 7 στο Κολωνάκι. Είναι ένας στενός δρόμος χωρίς δέντρα, αλλά κατά την είσοδό μας στο γραφείο της αισθάνθηκα πως βρισκόμουν σε μια μικρή όαση στην καρδιά της Αθήνας. Ο υπαίθριος κήπος του γραφείου ήταν η λέξη “κλειδί” για όλα όσα συζητήσαμε στη συνέχεια.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη συντήρηση των δημόσιων κτιρίων του κέντρου;
Η ευρωπαϊκή οδηγία για την ενεργειακή αποδοτικότητα απαιτεί πλέον όλα τα νέα κτίρια να έχουν σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας (nZEB) και η απαιτούμενη ποσότητα ενέργειας να καλύπτεται κυρίως από ανανεώσιμες πηγές. Το κέντρο της πόλης διαθέτει κτιριακό κεφάλαιο ανεκμετάλλευτο ή σε κακή κατάσταση. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να μιλάμε για συντήρηση των δημόσιων κτιρίων, αλλά για αναβάθμιση, επανασχεδιασμό, βελτιστοποίηση.
Αρκετά δημόσια σχολεία στεγάζονται σε νεοκλασικά κτίρια. Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζουν ως χώροι την προσωπικότητα των παιδιών;
Σύμφωνα με τον Johann Winckelmann, στόχος του νεοκλασικισμού είναι η προσπάθεια απεικόνισης του ιδανικού κάλλους μέσω της απλότητας και της ηρεμίας. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του χώρου και τα ερεθίσματα που προκαλεί δύναται να επηρεάσουν δραστικά, όπως, για παράδειγμα, το μεγάλο ύψος των ορόφων ή τα μεγάλα παράθυρα που επιτρέπουν περισσότερο φως κ.ά. Ωστόσο οφείλουμε οι αρχές αυτές να μετουσιώνονται με τα μέσα που διαθέτει η αρχιτεκτονική στους χώρους των σχολικών κτιρίων, ανεξάρτητα από το τυχόν νεοκλασικό υπόβαθρο, έτσι ώστε να μην υπάρχει ανισορροπία και ένας ελιτίστικος διαχωρισμός.
Δεν θα πρέπει να μιλάμε για συντήρηση των δημόσιων κτιρίων, αλλά για αναβάθμιση, επανασχεδιασμό, βελτιστοποίηση.
Η έλλειψη διαμόρφωσης ή κακής συντήρησης των κτιρίων τις περισσότερες φορές έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχολογία των μαθητών, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια γενική απαξίωση προς τα δημόσια κτίρια. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί και να αλλάξει η νοοτροπία αυτή;
Εδώ ερχόμαστε αντιμέτωποι με την έννοια της εγκατάλειψης. Αν ο ίδιος ο χώρος του σχολείου εκπέμπει εγκατάλειψη και ακύρωση, τότε τι μήνυμα και τι μάθημα περνάμε στα παιδιά ως κοινωνία; Είναι προτεραιότητα ο ανασχεδιασμός, η αναβάθμιση και η διατήρηση σε καλή κατάσταση των δημόσιων σχολείων. Ωστόσο, επειδή μιλάτε για νοοτροπία και αλλαγή αυτής, μόνο μέσω του παραδείγματος μπορούμε να το επιτύχουμε. Μόνο αν η ενήλικη και δομημένη εκδοχή της κοινωνίας σεβαστεί τον χώρο του νέου ανθρώπου θα τον σεβαστεί και εκείνος. Είναι η διδαχή της ευθύνης.
Τι πιστεύετε για τη διαμόρφωση των Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) με σκοπό την υλοπoίηση έργων στα δημόσια σχολεία;
Αυτό που με απασχολεί με την εφαρμογή των ΣΔΙΤ σε ό,τι αφορά το ευαίσθητο ζήτημα των δημόσιων σχολείων είναι το κενό που μπορεί να υπάρξει στο επίπεδο των μελετών. Θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να είναι ξεκάθαρο το πλαίσιο των διαγωνιστικών διαδικασιών. Ο μελετητής και επιβλέπων μηχανικός οφείλει να έχει τη γενική ευθύνη, τον τεχνικό και ποιοτικό έλεγχο, και να λειτουργεί ανεξάρτητα τόσο από την αναθέτουσα αρχή όσο και από το εργολαβικό συμφέρον.
Η εργολαβική κουλτούρα είθισται να εφαρμόζει τακτικές στη λήψη αποφάσεων που δεν συνάδουν πάντα με την ουσία και την ψυχοσύνθεση του χρήστη.
Στη σύγχρονη εποχή, ένα βιοκλιματικό κτίριο λειτουργεί ως μηχανισμός, εργαλείο και οικείο μέσο ενεργειακής εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της οικολογικής συνείδησης των μελλοντικών πολιτών.
Τι αίσθηση σας άφησε η εμπειρία σας από τη μελέτη σχολικών κτιρίων;
Είχαμε την ευκαιρία να συμμετάσχουμε με το γραφείο μας σε τέσσερις αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς σχετικά με βρεφονηπιακούς σταθμούς τα τελευταία δύο χρόνια και στον σχεδιασμό δύο βρεφονηπιακών σταθμών και δημοτικών σχολείων στην Ισπανία. Στόχος μας πάντα ήταν η εξοικείωση και η άνεση του παιδιού σε έναν χώρο που του προσφέρει ερεθίσματα για την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Αντιληφθήκαμε πως στη σύγχρονη εποχή ένα βιοκλιματικό κτίριο λειτουργεί ως μηχανισμός, εργαλείο και οικείο μέσο ενεργειακής εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της οικολογικής συνείδησης των μελλοντικών πολιτών.
Τι πιστεύετε για τις ψηφιακές πλατφόρμες που καταγράφουν τις ανάγκες των κτιρίων, έτσι ώστε να μη χάνεται χρόνος και να υποβαθμίζονται αρκετά κτίρια από μη προγραμματισμό ή αμέλεια;
Ήδη τα τελευταία 10 χρόνια μιλάμε για τεχνολογίες ΒΙΜ στον σχεδιασμό, για έξυπνα κτίρια και έξυπνες πόλεις. Πλατφόρμες ενεργειακής διαχείρισης με ψηφιακούς εγκέφαλους που έχουν ολιστική άποψη για την ενεργειακή απόδοση στα κτίρια. Πράγματι, το 2020 ήταν ένα σημείο καμπής για την ψηφιοποίηση του ελέγχου των κτιρίων και άλλων βασικών υπηρεσιών υποδομής. Πολλοί οργανισμοί σε χώρες όπως η Αγγλία έχουν στραφεί με επιτυχία στις τεχνολογίες cloud ως τρόπο διατήρησης της παροχής υπηρεσιών της κατασκευής και συντήρησης κτιρίων. Η αυτοματοποίηση της διαδικασίας μπορεί να προσφέρει ευελιξία και εναλλακτικές λύσεις, αποτελεσματικότητα, κέρδος στη διαχείριση του χρόνου και της ποιότητας.
Είναι έργο των αρχιτεκτόνων να σχεδιάσουν το σχολείο του παρόντος που θα προσληφθεί από την κοινωνία ως σχολείο του μέλλοντος και θα λαμβάνει υπόψη τις αέναα μεταβαλλόμενες ανάγκες.
Πώς θα έπρεπε να είναι τα σχολεία του μέλλοντος ώστε να αποτελούν πηγή αισιοδοξίας για τους μαθητές;
Αν παρατηρήσουμε φωτογραφίες σχολικών αιθουσών σε διαφορετικές χρονικές στιγμές τα τελευταία 100-150 χρόνια, θα διαπιστώσουμε ότι επί της ουσίας δεν υπάρχουν διαφορές στη δομή της αίθουσας, τόσο χωρικά και αρχιτεκτονικά όσο και στην ιεραρχική δομή και στον τρόπο διδασκαλίας – στη διάρκεια ενός αιώνα κατά τον οποίο οι τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές σε όλους τους υπόλοιπους τομείς της ανθρώπινης ζωής έχουν προκαλέσει βαθιές αναδιατάξεις. Υπάρχει ένας –σε αδιάλειπτη βάση– συντηρητισμός των θεσμών, μια αδιαφορία και ένας συμβιβασμός υποχώρησης. Είναι έργο των αρχιτεκτόνων να σχεδιάσουν το σχολείο του παρόντος που θα προσληφθεί από την κοινωνία ως σχολείο του μέλλοντος και θα λαμβάνει υπόψη τις αέναα μεταβαλλόμενες ανάγκες.
Η Francoise Dolto έχει πει ότι “Για να μπορέσει ένα παιδί να γίνει σωστός πολίτης, να διαθέτει αυτοπεποίθηση, αυτονομία, πνευματικές και σωματικές δεξιότητες και να επικοινωνεί με τους άλλους, χρειάζεται να βρεθεί στο κατάλληλο περιβάλλον από πολύ μικρή ηλικία”.
***
Λίγα λόγια για την Ιουλιέττα Ζήνδρου
Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στην École d’Achitecture-La Villete, στο Παρίσι. Έχει ζήσει και εργαστεί στο Παρίσι, στη Βαρκελώνη, στο Σαν Φρανσίσκο και στο Περού. Μεταξύ 2018 και 2020 σχεδίασε, συνέταξε τις μελέτες και επέβλεψε την κατασκευή του νέου Αμφιθεάτρου της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων, ένα έργο που έχει βραβευτεί διεθνώς για την αισθητική του και τις τεχνολογικές καινοτομίες του σε σχέση με την παθητική ακουστική του χώρου. Πιστεύει ότι οι άνθρωποι πάντα θα θέλουν να βιώνουν μοναδικά και συναρπαστικά αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα. Για να συμβεί αυτό, τα όρια συνεχώς θα πρέπει να αμφισβητούνται.
Δείτε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Η Αρχιτεκτονική στη Μάχη Κατά της Κλιματικής Αλλαγής
H Aρχιτεκτονική που “Προσθαλασσώνει” την Οικοσυναισθηματική Νοημοσύνη στο Χτιστό Περιβάλλον
