Ο 64χρονος δρ Ramsdell και η γυναίκα του, η κ. O’Neill, μαζί με τα δύο σκυλιά τους, είχαν κατασκηνώσει κοντά στο Εθνικό Πάρκο Γελοουστόουν έπειτα από τρεις εβδομάδες ταξιδιού. Είχαν διασχίσει τις οροσειρές του Αϊντάχο, του Ουαϊόμινγκ και της Μοντάνα, ξεκινώντας από το Σιάτλ με το αυτοκίνητό τους και μια τροχοβίλα. Τους άρεσε να περνούν χρόνο στα βουνά, η φύση ήταν γι’ αυτούς ανάσα και καταφυγή.
Ο δρ Ramsdell είχε το κινητό του σε λειτουργία πτήσης, η κ. O’Neill, επειδή της άρεσε να κρατά επαφή με τους φίλους της, όταν άνοιξε το δικό της εκείνο το απόγευμα άρχισε να φωνάζει: «Κέρδισες το Νόμπελ»! Ο Thomas Perlmann, ο γενικός γραμματέας της επιτροπής των βραβείων, ανέφερε ότι δεν είχε δυσκολευτεί ποτέ τόσο πολύ να εντοπίσει έναν βραβευθέντα.
Πρόκειται για μια μικρή, αλλά χαρακτηριστική ιστορία, ένα παραλειπόμενο των φετινών Νόμπελ επιστήμης, που συνοψίζει ίσως καλύτερα από καθετί άλλο το πνεύμα των φετινών βραβεύσεων στη Φυσική, στη Χημεία και στην Ιατρική.
Τα Νόμπελ επιστήμης αποτελούν έναν καλό σύμμαχο απέναντι σε μια πολιτική που απαξιώνει την έρευνα και το βάθος και δείχνει αποφασισμένη να αναγκάσει τον κόσμο σε πισωγυρίσματα.
Το ταξίδι στα βουνά, αποκομμένο από τον έξω κόσμο, μοιάζει με εκείνο στο εργαστήριο: ο χρόνος κυλά αργά, η παρατήρηση έχει τον πρώτο λόγο και η ικανοποίηση συμπορεύεται με την περιέργεια, την επιμονή και το πάθος για ανακάλυψη. Έτσι και η επιστημονική πορεία του δρ Ramsdell και των συνεργατών του υπήρξε μια αργή, πολυετής εξέλιξη – μια διαδρομή που προχώρησε χάρη στην αφοσίωση, την ανθεκτικότητα απέναντι στις απογοητεύσεις και τις αμέτρητες «άκαρπες» ώρες έρευνας.
© Επιτροπή Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής. Εικονογράφος: Mattias Karlén
Τα φετινά Νόμπελ επιστήμης προσφέρουν ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της «επίμονης περιέργειας» όσο χρονοβόρα κι αν είναι. Από το «σπατάλημα» της προσωπικής μας ζωής –εκείνο το ζωογόνο στοιχείο που συχνά στοχοποιείται, ακόμα κι από εμάς τους ίδιους– μέχρι τα ερευνητικά προγράμματα που σήμερα θεωρούνται από κάποιους περιττά, τα βραβεία έρχονται να υπενθυμίσουν την αξία της ελεύθερης αναζήτησης, της «αργής επιστήμης».
Να αποτελέσουν έναν καλό σύμμαχο απέναντι σε μια πολιτική που απαξιώνει την έρευνα και το βάθος και δείχνει αποφασισμένη να αναγκάσει τον κόσμο σε πισωγυρίσματα. Μια σιωπηλή αντίσταση.
Ωδή στην «Αργή Επιστήμη»
Τόσο τα Νόμπελ στη Φυσιολογία/Ιατρική όσο και στη Φυσική και τη Χημεία τίμησαν επιτεύγματα που βασίζονται σε θεμελιώδη έρευνα που έγινε πριν από δεκαετίες.
Είναι χαρακτηριστικό πως όταν ρώτησαν τον John Clarke, έναν από τους φετινούς νικητές του Νόμπελ Φυσικής (μαζί με τους Michel H. Devoret και ο John M. Martinis) πώς ακριβώς καταλήξαμε σήμερα σε τεχνολογία όπως το κινητό τηλέφωνο από την ασαφή του ανακάλυψη «μακροσκοπική κβαντική διείσδυση και ποσοτικοποίηση ενέργειας» πριν από 40 χρόνια, δεν μπόρεσε να δώσει σαφή απάντηση. «Δεν ξέρεις πώς θα εξελιχθεί, επειδή θα πιάσουν και θα αναπτύξουν την ιδέα στη συνέχεια άλλοι άνθρωποι», είπε. Το κουβάρι ξετυλίγεται αργά και σε αυτό βοηθούν πολλοί κατά τη διάρκεια δεκαετιών. Πρόκειται, τελικά, για μια προσπάθεια διαγενεακή.
© Johan Jarnestad/Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών
Το Νόμπελ Χημείας απονεμήθηκε στους Susumu Kitagawa, Richard Robson και Omar M. Yaghi για την ανάπτυξη «μεταλλικών-οργανικών πλαισίων» (metal-organic frameworks). Οι δομές αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συλλογή νερού από τον αέρα της ερήμου, τη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, την αποθήκευση τοξικών αερίων κ.ά. Κι αν θέλουμε να πάμε πίσω στον χρόνο, ας φτάσουμε μέχρι την Agnes Pockels (1862-1935), μια αυτοδίδακτη Γερμανίδα χημικό (και νοικοκυρά, όπως αναφέρεται πολλές φορές στο βιογραφικό της), αποκλεισμένη από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα στην εποχή της λόγω φύλου, με πάθος ωστόσο για την επιστήμη, η οποία μέσα από την παρατήρηση των φυσαλίδων σαπουνιού κατά το πλύσιμο των πιάτων έβαλε τα θεμέλια στον τομέα της νανοτεχνολογίας δεκαετίες μετά το θάνατό της.
Τα παραδείγματα της «αργής επιστήμης» είναι πολλά. Άραγε, θα μπορούσαμε να αποδώσουμε την εφεύρεση του ηλεκτρισμού σε ένα μόνο άτομο; Η ιδέα ξεκινά από τον Θαλή τον Μιλήσιο για να φτάσει στον Benjamin Franklin, στον Tesla και στον Einstein!
Οι Περικοπές στην Έρευνα Έχουν Κόστος
Στην εποχή μας, ωστόσο, η σύγκρουση μεταξύ «αποτελεσματικότητας» και «αργής επιστήμης», όπως εκείνες στις ΗΠΑ, είναι σφοδρή και έχουν κόστος: «Για ασθενείς σε όλο τον κόσμο που περιμένουν από τα εργαστήρια ιατρικές ανακαλύψεις από τις οποίες εξαρτάται η ζωή τους. Για ανθρώπους παγκόσμια που προσβλέπουν σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής», γράφαμε πριν από λίγους μήνες στην αθηΝΕΑ, σε άρθρο σχετικό με την ακαδημαϊκή ελευθερία στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
«Η δημιουργία χώρων όπου οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται και να εξερευνούν ελεύθερα είναι, κατά κάποιο τρόπο, ο πιο αποδοτικός τρόπος για να ξοδεύεις τα ερευνητικά σου χρήματα».
Το έγκυρο επιστημονικό περιοδικό Νature, θέλοντας να εντοπίσει ποιες από τις επιχορηγήσεις του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (NIH) που ήταν ενεργές το 2014 θα είχαν τώρα ανασταλεί, εκπαίδευσε για τον σκοπό αυτό ένα bot. Ο αλγόριθμος εντόπισε 1.287 επιχορηγήσεις, αξίας 1,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων, από ένα σύνολο περίπου 48.000 επιχορηγήσεων. Μερικές από αυτές είχαν ξεκινήσει αρκετά χρόνια νωρίτερα. Η παλαιότερη επιχορήγηση –για την εκπαίδευση μεταδιδακτορικών ερευνητών σχετικά με τη μεταφραστική έρευνα στις νευροεπιστήμες– είχε ξεκινήσει το 1977.
Αν και το μοντέλο εκπαιδεύτηκε για επιχορηγήσεις που ακυρώθηκαν φαινομενικά για ιδεολογικούς λόγους, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις δεν αφορούσαν μόνο την υγεία των τρανς ή τις ανισότητες στην υγεία. Αντίθετα, κάλυπταν ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων και θεμάτων. Όπως, για παράδειγμα, μια πρωτοποριακή εργασία –με χρηματοδότηση 10 εκατομμυρίων δολαρίων σε βάθος πενταετίας– για την καλύτερη κατανόηση του ανθρώπινου μικροβιώματος. Το έργο πιθανότατα επισημάνθηκε από τον αλγόριθμο επειδή τρεις από τις υποστηρικτικές επιχορηγήσεις του αναφέρονταν στη γενετική ποικιλομορφία των πληθυσμών.
Η Έρευνα Είναι Αποδοτική
Ακούγεται λογικό το επιχείρημα ότι όταν επενδύουμε χρόνο ή χρήματα, αυτό θα πρέπει να έχει κάποια αν όχι άμεση, τουλάχιστον προβλέψιμη απόδοση. Όμως, όπως υποστήριξε ο Dr. Dijkgraaf, πρόεδρος του Διεθνούς Συμβουλίου Επιστημών και πρώην υπουργός Παιδείας της Ολλανδίας, «η δημιουργία χώρων όπου οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται και να εξερευνούν ελεύθερα είναι, κατά κάποιο τρόπο, ο πιο αποδοτικός τρόπος για να ξοδεύεις τα ερευνητικά σου χρήματα».
Ή, όπως είχε γράψει το 1939, ο Abraham Flexner, ο ιδρυτής του Institute for Advanced Study, η «χρήση είναι μια λέξη στην έρευνα που θα έπρεπε να καταργηθεί» και να υποστηριχθεί η καλλιέργεια της επιστημονικής γνώσης χωρίς άλλο σκοπό παρά για την ίδια της την ύπαρξη. Άλλωστε, το να είσαι άνθρωπος σημαίνει –αν μη τι άλλο– να είσαι περίεργος.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Η Κούβα, ο Αυτισμός και ο Trump
Όταν μια Κυβερνοεπίθεση «Παγώνει» την Ευρώπη
#BraveNewMetaverse: Ένα Τρισδιάστατο Σύμπαν Χωρίς Φυσικά Σύνορα
