Οι “θεραπείες” μεταστροφής των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων είναι μια ανατριχιαστική πρακτική που εξακολουθεί να εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα, την εποχή που υποτίθεται ότι ο πολύχρωμος συμπεριληπτικός κόσμος αρχίζει να χαμογελά ανακουφισμένος. Η κατάφωρη παραβίαση του ανθρώπινου δικαιώματος καθένας να προσδιορίζει τον εαυτό του, εφαρμόζεται, σύμφωνα με έρευνα που εκπόνησε ο επιστημονικός φορέας που ασχολείται με την ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων Orlando, από πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας, όπως επαγγελματίες ψυχικής υγείας και ιερείς. Και φτάνει από την ψυχολογική βία έως τον “επανορθωτικό” βιασμό.
Όσο εξωφρενικό και αν ακούγεται, υπάρχουν άνθρωποι που το μαρτυρούν. Κι ας μην το καταγγέλλουν. Άλλωστε, οι “θεραπείες” μεταστροφής, στις περισσότερες χώρες, δεν απαγορεύονται διά νόμου. Αντιθέτως, επιτρέπονται εκ πεποιθήσεως, από εκείνους που θεωρούν ότι κατέχουν τα σκήπτρα του ορθού δρόμου και της κανονικότητας.
Υπάρχει σύσταση από ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ για την απαγόρευσή τους, ενώ έχουν χαρακτηριστεί επίσημα ως βασανιστήρια.
Η ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, εκπαιδεύτρια ενηλίκων, επιστημονικά υπεύθυνη (μαζί με τη Νάνσυ Παπαθανασίου) του Orlando, Έλενα-Όλγα Χρηστίδη, μας μιλά για αυτές τις κακοποιητικές πρακτικές, που συχνά έχουν ολέθριες επιπτώσεις στην ψυχική και τη σωματική υγεία αυτών που τις υφίστανται.
Για ποιους λόγους επιβάλλεται να νομοθετηθεί η απαγόρευση των “θεραπειών” μεταστροφής και πόσο μακριά ή κοντά βρισκόμαστε ως χώρα σε μια τέτοια νομοθετική ρύθμιση;
Οι λόγοι αφορούν τις ίδιες τις συνέπειες αυτού του είδους ψευδοθεραπειών, που απειλούν την ψυχική υγεία και τη σωματική ακεραιότητα των ατόμων που τις υφίστανται. Γι’ αυτό και υπάρχει σύσταση από ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ για την απαγόρευσή τους, ενώ έχουν χαρακτηριστεί επίσημα ως βασανιστήρια.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης είμαστε κοντά σε τέτοιες νομοθετικές πρωτοβουλίες: το 2018 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπερψήφισε την απαγόρευσή τους, ενώ κάποιες χώρες ήδη προχώρησαν στην ποινικοποίησή τους ή είναι πολύ κοντά, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Αλβανία, η Μάλτα, περιοχές της Ισπανίας κ.ά.
Σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχει ακόμα κάποια νομοθετική πρωτοβουλία. Παραμένουμε όμως στη διάθεση του κοινοβουλίου και κάθε δημοκρατικού κόμματος για οποιαδήποτε σχετική πρωτοβουλία.
Ποιο είναι επιγραμματικά το περιεχόμενο των άρθρων που θα έπρεπε απαραιτήτως να ενταχθούν σε ένα τέτοιο νομοθέτημα;
Ως φορέας ψυχικής υγείας δεν θα αναφερθούμε εξαντλητικά στο νομικό κομμάτι, σίγουρα όμως θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται ρητά ένας συμπεριληπτικός ορισμός τους, καθώς και οι πιθανές διαφορετικές ιδιότητες εκείνων που τις εφαρμόζουν, συμπεριλαμβανομένων των γιατρών, των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και των ιερέων/θρησκευτικών και πνευματικών καθοδηγητών.
Εκτός από το αμιγώς ποινικό σκέλος, που πρέπει να αφορά κλιμακωτά τόσο την απόπειρα εφαρμογής όσο και διαφορετικές εκφάνσεις/μεθόδους που χρησιμοποιούνται, καθώς και το αν εφαρμόζονται σε ανήλικα ή ενήλικα άτομα, μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί και για τις επαγγελματικές κυρώσεις αυτών που τις εφάρμοσαν με τις αναγνωρισμένες επαγγελματικές τους ιδιότητες.
Πώς και από ποιους φορείς θα μπορούσε να ασκηθεί πίεση προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση (νομοθέτηση) και τι έχει κάνει μέχρι στιγμής το Orlando;
Θεωρητικά θα έπρεπε η προσπάθειά μας για σχετική νομοθετική πρωτοβουλία να υποστηρίζεται από εθνικούς φορείς υγείας και ψυχικής υγείας – δυστυχώς όμως οι πρωτοβουλίες που έχουν επιδείξει σε ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα εν γένει είναι (σχεδόν) μηδενικές.
Όσον αφορά τις αμιγώς πολιτικές πρωτοβουλίες, το Orlando LGBT+ έχει δημοσιοποιήσει ευρέως τα αποτελέσματα της πρώτης εθνικής έρευνας που υλοποιήσαμε για το θέμα, τα οποία αποδεικνύουν την ύπαρξη “θεραπειών” μεταστροφής και στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της καμπάνιας μας #ηταυτότητάσουδενθέλειαλλαγή, ενώ συμπεριλάβαμε τόσο τα αποτελέσματα αυτά όσο και την πρότασή μας για ποινικοποίηση και σχετική νομοθετική πρωτοβουλία στο υπόμνημα που αποστείλαμε στην Επιτροπή για την Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+. Μάλιστα, η πρότασή μας αυτή συμπεριλήφθηκε στην τελική έκθεση της Επιτροπής, που πλέον είναι στα χέρια της κυβέρνησης.
Γιατί οι “θεραπείες” μεταστροφής κρίνονται κακοποιητικές για το άτομο που τις υφίσταται;
Οι “θεραπείες” μεταστροφής εδράζουν στην πεποίθηση ότι ο μη ετερόφυλος σεξουαλικός προσανατολισμός ή η τρανς κατάσταση αποτελούν παθολογίες ή μη φυσικές/ανεπιθύμητες εκφάνσεις της σεξουαλικότητας και του φύλου ενός ατόμου. Οι πεποιθήσεις αυτές, που για αιώνες ενισχύθηκαν από την ιατρική επιστήμη και την Εκκλησία, έφτασαν μέχρι και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα οποία οδηγήθηκαν ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο επομένως, είναι αυτονόητο ότι αποτελούν ακραία παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και φασιστικές πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί είτε στο όνομα της “θεραπείας” μιας παθολογίας είτε στο όνομα της “καθαρότητας” της ανθρώπινης φυλής. Σε ατομικό επίπεδο, έχει αποδειχτεί ότι έχουν σοβαρές συνέπειες στην ψυχική υγεία, τη σωματική ακεραιότητα και την ευζωία αυτών που τις υφίστανται: διάχυτο άγχος, κατάθλιψη, αυτοκτονικότητα, αυτοτραυματισμοί είναι μόνο μερικές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα που έχουν υποστεί τέτοιες ψευδοθεραπείες.
Στην έρευνά μας, για παράδειγμα, αναφέρεται ως συνήθης συμβουλή επαγγελματιών ψυχικής υγείας το άτομο να εξαναγκάζει τον εαυτό του να κάνει ή να φαντασιώνεται ετερόφυλο σεξ, ώστε τελικά να το “επιθυμήσει”. Καταγράφεται επίσης και “διορθωτικός” βιασμός ατόμου με βοηθό ιερέα, έπειτα από συμβουλή του ίδιου του ιερωμένου.
Πλέον, και σε επιστημονικό επίπεδο, έχουν αποδειχτεί αναποτελεσματικές (ως προς τον στόχο “αλλαγής” της ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητας του ατόμου) και επικίνδυνες από τους πιο έγκυρους διεθνείς φορείς ψυχικής υγείας.
Ποιοι “κρύβονται” πίσω από μια ιστορία “θεραπείας” μεταστροφής; Εννοώ, τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας εξαναγκάζονται από το περιβάλλον τους ή μπορεί να καταφύγουν και μόνα τους σε τέτοιες πρακτικές;
Ο εξαναγκασμός μπορεί να πάρει πολλές μορφές: την κυριολεκτική όπου, για παράδειγμα, ένα ανήλικο άτομο οδηγείται από τους γονείς του χωρίς τη θέλησή του σε έναν γιατρό/παιδοψυχίατρο ή ιερέα με αυτό τον σκοπό, αλλά και την έμμεση, δηλαδή την εσωτερίκευση του στίγματος που βιώνει ένα άτομο κοινωνικά, οικογενειακά κ.λπ. σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επιθυμεί να κάνει ό,τι είναι δυνατό για να “αλλάξει”.
Ποια είναι η χειρότερη ιστορία “θεραπείας” μεταστροφής που έχετε ακούσει ποτέ;
Δεν υπάρχει “καλύτερη” ή “χειρότερη”, δεδομένου ότι κάθε φορά σημασία έχει το πώς τη βίωσε το ίδιο το άτομο και ποιες συνέπειες κλήθηκε να αντιμετωπίσει. Στην έρευνά μας, για παράδειγμα, αναφέρεται ως συνήθης συμβουλή επαγγελματιών ψυχικής υγείας το άτομο να εξαναγκάζει τον εαυτό του να κάνει ή να φαντασιώνεται ετερόφυλο σεξ ώστε τελικά να το “επιθυμήσει”. Καταγράφεται επίσης και “διορθωτικός” βιασμός ατόμου με βοηθό ιερέα, έπειτα από συμβουλή του ίδιου του ιερωμένου.
Σε “θεραπείες” μεταστροφής εμπλέκονται ψυχολόγοι και ψυχίατροι. Είναι συνήθως άντρες ή γυναίκες; Θα μπορούσατε να μου περιγράψετε το προφίλ αυτών των επιστημόνων;
Δεν έχουμε ένα πλήρες και σταθερά καταγεγραμμένο προφίλ. Αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε είναι ότι οι “θεραπείες” αυτές κινούνται σε μια πυραμίδα: ξεκινούν από την άμεση ή έμμεση αμφισβήτηση του αυτοπροσδιορισμού του ατόμου και φτάνουν σε ευθείες συμβουλές, ερμηνείες και πρακτικές με στόχο την “αλλαγή”.
Κάποιος/α/ο που υπέστη μια τέτοια “θεραπεία” μπορεί, αν το θελήσει, να καταγγείλει τον ψυχοθεραπευτή του; Έχει συμβεί;
Δεν υπάρχει ξεκάθαρο μονοπάτι για σχετικές καταγγελίες στην Ελλάδα, ούτε πρόβλεψη συγκεκριμένων πειθαρχικών ποινών των επαγγελματιών που καταγγέλλονται (όπως, για παράδειγμα, αφαίρεση άδειας), και αυτό εδράζει στην ίδια την απουσία ενός οριζόντιου πλαισίου αδειοδότησης επαγγελματιών. Αυτή τη στιγμή, χωρίς κανέναν έλεγχο, όποιος/α θέλει –κυριολεκτικά– μπορεί να ανοίξει ένα γραφείο και ένα μπλοκάκι στην εφορία και να δηλώνει σύμβουλος ψυχικής υγείας.
Αυτό ανοίγει παράλληλα μια συζήτηση γενικά για την αοριστία και την εκμετάλλευση που υπάρχει στο πεδίο των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα, που πρέπει να γίνει άμεσα και με σοβαρότητα. Οι λήπτες/ριες υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα δεν προστατεύονται.
Πόσο λεπτά είναι τα όρια ανάμεσα στο “βοηθάω κάποιον να βρει την ταυτότητα φύλου και να διερευνήσει τη σεξουαλικότητά του” και στην πλύση εγκεφάλου; Με άλλα λόγια, όταν κάποιος/α/ο ψάχνει να βρει τον εαυτό του, πού πρέπει να απευθυνθεί;
Πολλές φορές, συνάδελφοι χρησιμοποιούν το επιχείρημα της διερεύνησης της ταυτότητας ενός ατόμου για να δικαιολογήσουν προβληματικές, έως και κακοποιητικές, αντιλήψεις και πρακτικές τους. Κάθε άτομο που το επιθυμεί δικαιούται να διερευνήσει τη σεξουαλικότητα και το φύλο του σε ένα ασφαλές ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο, απευθυνόμενο σε επαγγελματία, με τα σχετικά επιστημονικά και επαγγελματικά εχέγγυα.
Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας οφείλουμε να στηρίζουμε αυτήν τη διερεύνηση, με μια κόκκινη γραμμή: να μη νομίζουμε ότι μπορούμε να γνωρίζουμε εμείς από πριν πού θα καταλήξει αυτή η διερεύνηση για το άτομο, και να μη θεωρούμε έναν ετερόφυλο προσανατολισμό ή μια σις/μη τρανς ταυτότητα φύλου ως προτιμητέα, ή “μη παθολογική” έναντι των άλλων.
Σε “θεραπείες” μεταστροφής εμπλέκονται και ιερείς. Με ποιο δικαίωμα;
Με το δικαίωμα που δίνει η εργαλειοποίηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιστημονικών δεδομένων όταν λειτουργεί κάποιος χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο και από θέση ισχύος. Εξηγούμαι: πολλά ένθεα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα βρίσκουν υποστήριξη και ενδυνάμωση στην Εκκλησία και την άσκηση της πίστης τους. Το δικαίωμά τους αυτό όμως πρέπει να διασφαλίζεται έτσι ώστε η Εκκλησία να μην είναι ελεύθερη να τα κακοποιεί στο όνομα αυτής της πίστης.
Η κοινωνία προχωρά και αλλάζει – είμαστε εδώ και μιλάμε ακριβώς γιατί τίποτα δεν μένει εντελώς σταθερό επί μακρόν. Με αυτή την έννοια έχουν γίνει σημαντικά βήματα εξέλιξης και στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ (ή η “πολυχρωμία”, αν θέλετε) ενισχύει τις αντιδραστικές, συντηρητικές φωνές.
Με λίγα λόγια: απόλυτος σεβασμός στην πίστη και την πνευματικότητα, εκτός αν οι λειτουργοί τους τα χρησιμοποιούν κακοποιητικά και παραβιαστικά. Θα σκεφτόμασταν, για παράδειγμα, ότι ένας ιερέας δικαιούται να κακοποιήσει σωματικά κάποιον γιατί με βάση την πίστη του αυτό θα του προσφέρει κάθαρση και εξαγνισμό; Με τον ίδιο τρόπο να τους απαγορεύεται να ασκούν και ψυχολογική βία στο όνομα της αντιμετώπισης της αμαρτίας.
Το θέμα της ομοφυλοφιλίας, αλλά και της σεξουαλικότητας γενικότερα, έχει ερευνηθεί σε βάθος επιστημονικά; Αν όχι, γιατί; Αν ναι, γιατί υπάρχει τόση δυσκολία να γίνει αποδεκτή η διαφορετικότητα, τόσο από την κοινωνία όσο και από τα ίδια τα άτομα που τη βιώνουν;
Έχει ερευνηθεί εξαντλητικά και η επιστήμη έχει καταλήξει ότι ένα πράγμα πρέπει να ερευνάται συνεχώς όσον αναφορά στην ενδυνάμωση ατόμων που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες (όπως των ΛΟΑΤΚΙ+): η επίδραση του στίγματος και των διακρίσεων στην υγεία και την ευζωία τους και η εδραίωση κοινωνικών αλλαγών που ενισχύουν την ισότητα και τη συμπερίληψη.
Το γιατί ακόμα υπάρχουν φοβικά αντανακλαστικά στο εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο είναι μια συζήτηση που πάει βαθιά στην εδραίωση της ετεροκανονικότητας, της πατριαρχίας και των δυνάμεων ισχύος που έχουν παγιωθεί με βάση πολιτικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς όρους.
Μια παρατήρηση μόνο: μην εξισώνουμε το στίγμα που δέχονται άτομα ανήκοντα σε μειονοτικές ομάδες με αυτό που εσωτερικεύουν τα ίδια εξαιτίας ακριβώς του πλαισίου στο οποίο ζουν και μεγαλώνουν. Η ευθύνη εδώ δεν είναι ατομοκεντρική – είναι κοινωνική και αφορά πρώτα την αναγνώριση των προνομίων εκείνων που δεν ανήκουν σε τέτοιες ομάδες.
Τα τελευταία χρόνια βαδίζουμε προς έναν πιο πολύχρωμο κόσμο ή ακόμη όλα είναι ασπρόμαυρα;
Θα έλεγα, τίποτα από τα δύο. Η κοινωνία προχωρά και αλλάζει – είμαστε εδώ και μιλάμε ακριβώς γιατί τίποτα δεν μένει εντελώς σταθερό επί μακρόν. Με αυτή την έννοια έχουν γίνει σημαντικά βήματα εξέλιξης και στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ (ή η “πολυχρωμία”, αν θέλετε) ενισχύει τις αντιδραστικές, συντηρητικές φωνές. Όσο αυξάνονται οι διεκδικήσεις, αυξάνονται και οι ρητές αρνήσεις, οι αντιδράσεις, οι επιθέσεις.
Ο στόχος δεν είναι η “κανονικοποίηση” των ΛΟΑΤΚΙ+ στην κατεύθυνση της μη ύπαρξης ποικιλομορφίας βιωμάτων και ταυτοτήτων, αλλά το να αντέχουμε λίγο παραπάνω χωρίς να πρέπει να τα κατατάσσουμε όλα ως κανονικά με βάση ένα παρωχημένο πλαίσιο “κανονικότητας” για το τι σημαίνει άνδρας και γυναίκα, σεξουαλικότητα, σχεσιακότητα, φύλο. Στόχος είναι να αλλάξουμε το πλαίσιο.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
Γυναικοκτονίες. Μια Μακραίωνη Διαπολιτισμική Συνήθεια
